Μόνες και φοβισμένες: Η σκληρή πραγματικότητα για τις γυναίκες που γεννούν στη φυλακή

Σε όλο τον κόσμο, οι έγκλειστες έγκυες γυναίκες συχνά κρατούνται σε απαράδεκτες συνθήκες μέσα στις φυλακές, οδηγώντας ορισμένες σε αποβολές ή να γεννούν μόνες σε κελί, σύμφωνα με ακτιβιστές.

Όπως αναφέρει σε άρθρο του ο Guardian, η Ντίνα Ερνάντες ήταν 35 εβδομάδων έγκυος όταν συνελήφθη κοντά στο σπίτι της στο Σαν Σαλβαδόρ τον Μάρτιο του 2024. Η 28χρονη ακτιβίστρια ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που βρισκόταν με τον πεντάχρονο γιο της, κατηγορήθηκε για «παράνομη συνεργασία» με μέλη συμμοριών και φυλακίστηκε χωρίς στοιχεία.

Τρεις εβδομάδες αργότερα, η οικογένειά της έλαβε τηλεφώνημα από τις αρχές της φυλακής για να παραλάβει το σώμα του νεογέννητου παιδιού της. Η αιτία θανάτου δεν διερευνήθηκε και η οικογένεια δεν γνωρίζει τι συνέβη ή αν η Ερνάντες – που πιστεύεται ότι παραμένει στη φυλακή – έλαβε οποιαδήποτε μεταγεννητική φροντίδα.

Περιπτώσεις όπως της Ερνάντες δεν είναι σπάνιες στις φυλακές του Ελ Σαλβαδόρ και παγκοσμίως. Οι έγκυες κρατούμενες συχνά κρατούνται σε απαράδεκτες συνθήκες και στερούνται ιατρικής φροντίδας· κάποιες χάνουν τo έμβρυο, άλλες μπαίνουν σε τοκετό και γεννούν μόνες σε κελί. Κάποια μωρά πεθαίνουν πίσω από τα κάγκελα.

«Πολλοί πιστεύουν ότι πρόκειται για λίγες γυναίκες, οπότε δεν είναι ζήτημα, αλλά αυτό δεν είναι αλήθεια». «Η φυλακή δεν είναι κατάλληλο περιβάλλον για γυναίκες, πόσο μάλλον για μια έγκυο», λέει η Σαμπρίνα Μαχτάνι, Βρετανίδα-Ζαμβιανή δικηγόρος και μέλος της Women Beyond Walls, μιας παγκόσμιας συνεργασίας κατά της υπερβολικής φυλάκισης γυναικών και κοριτσιών. «Υπάρχει έρευνα που δείχνει πόσο επιβλαβές είναι. Πολλές φυλακές χτίστηκαν για άντρες και οι γυναίκες αντιμετωπίστηκαν ως δευτερεύουσα προτεραιότητα. Υπάρχουν προβλήματα βίας, έλλειψης πόρων, υγιεινής, υπερπληθυσμού, αλλά και σοβαρή έλλειψη φροντίδας προσαρμοσμένης στο φύλο.»

Αυξάνονται οι γυναίκες που βρίσκονται στις φυλακές - Τι δεν έχει αλλάξει ακόμη

Έχουν περάσει 15 χρόνια από τότε που η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ υιοθέτησε τους Κανόνες της Μπανγκόκ για τη μεταχείριση των γυναικών κρατουμένων. Πρόκειται για το πρώτο σύνολο διεθνών κατευθυντήριων οδηγιών που αντιμετωπίζουν την κατάσταση των κρατουμένων γυναικών, διαμορφωμένο ως απάντηση στην αυξανόμενη γυναικεία φυλακή παγκοσμίως. Από το 2000, ο αριθμός των γυναικών και κοριτσιών στις φυλακές αυξήθηκε κατά 57%, σε σύγκριση με 22% στους άντρες.

Οι κανόνες του ΟΗΕ αναφέρουν ότι η φυλακή πρέπει να αποτελεί έσχατη λύση για τις έγκυες και ότι οι μη εκτιτέες ποινές πρέπει πάντα να εξετάζονται πρώτα. Προβλέπουν επίσης ότι «δεν πρέπει ποτέ να χρησιμοποιούνται δεσμά σε γυναίκες κατά τη διάρκεια του τοκετού, της γέννας και αμέσως μετά».

Ωστόσο, οι κατευθυντήριες οδηγίες παραβιάζονται συστηματικά παγκοσμίως. «Δεν θεωρείται προτεραιότητα ισότητας των φύλων σε παγκόσμιο επίπεδο», λέει η Μαχτάνι. «Δεν είναι ορατό, υπάρχει πολύ στίγμα και στερεοτυπίες. Οι χώρες πιστεύουν ότι αφορά λίγες γυναίκες, αλλά αυτό δεν ισχύει.»

Η φυλάκιση των εγκύων προκαλεί επίσης ανησυχία λόγω έλλειψης δεδομένων και πληροφοριών, ειδικά σε φτωχότερες χώρες του παγκόσμιου νότου, όπου οι φυλακές έχουν λιγότερους πόρους και λιγότερη προσοχή από τα μέσα και περιορισμένη πρόσβαση οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών.

Κακές συνθήκες για τις γυναίκες που χρειάζεται να γεννήσουν μέσα στις φυλακές

Στο Ελ Σαλβαδόρ, όπου ο αριθμός των γυναικών στις φυλακές εκτιμάται ότι έχει διπλασιαστεί από το 2022 και έχει αυξηθεί σχεδόν επταπλάσια από το 2000, οι συνθήκες για τις έγκυες και τα νεογνά είναι «πραγματικά κρίσιμες», λέει η Ζάιρα Ναβάς, δικηγόρος και μέλος της Cristosal, μιας οργάνωσης ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη χώρα.

«Η οργάνωσή μας έχει καταγράψει αποβολές και το θάνατο τεσσάρων μωρών … και προφανώς θα υπάρχουν και άλλες περιπτώσεις», λέει η Ναβάς. Οι οικογενειακές επισκέψεις απαγορεύτηκαν από το 2020 και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών δεν έχουν πρόσβαση στις φυλακές. Συνεντεύξεις με γυναίκες που έχουν περάσει χρόνο στη φυλακή δείχνουν ότι υποβάλλονται σε ξυλοδαρμούς και βασανιστήρια και στερούνται βασικά αγαθά. Κάποιες αναγκάζονται να έχουν σεξουαλική επαφή με σωφρονιστικούς υπαλλήλους για να αποκτήσουν τρόφιμα, είδη υγιεινής ή φάρμακα.

«Οι γυναίκες πρέπει να ανεβαίνουν έως και τρεις ορόφους για να φτάσουν στα κελιά και δεν λαμβάνουν επαρκή προγεννητική φροντίδα», λέει η Ναβάς. «Η οργάνωσή μας έχει καταγράψει αποβολές και το θάνατο τεσσάρων μωρών, αλλά αυτό είναι μόνο ό,τι έχουμε καταγράψει. Σίγουρα υπάρχουν κι άλλες περιπτώσεις.» Υπάρχουν επίσης αναφορές για γυναίκες που δέθηκαν σε νοσοκομειακά κρεβάτια κατά τον τοκετό και γέννησαν υπό την επίβλεψη ανδρών σωφρονιστικών υπαλλήλων.

Στη Καμπότζη, τα δεδομένα δείχνουν ότι οι φυλακές έχουν το δεύτερο υψηλότερο ποσοστό πληρότητας στον κόσμο μετά τη Δημοκρατία του Κονγκό. Στο τέλος του 2024, 18 από τις 19 φυλακές που παρακολουθούνταν από την Licadho, μια οργανωση ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Καμπότζη, υπερέβαιναν την επίσημη χωρητικότητά τους, με 11 φυλακές να φτάνουν τουλάχιστον το 200% της χωρητικότητας.

Οι γυναίκες είναι ιδιαίτερα ευάλωτες στον υπερπληθυσμό, λέει η Νάλι Πιλόρζ, διευθύντρια επικοινωνίας της Licadho. «Οι γυναίκες στις φυλακές, οι περισσότερες από τις οποίες δεν έχουν ακόμα καταδικαστεί οριστικά, υποφέρουν από φρικτές συνθήκες λόγω υπερπληθυσμού. Σπάνια υπάρχει χώρος να ξαπλώσουν πλήρως και υπάρχει χρόνια έλλειψη βασικών αγαθών.»

Πώς μεγαλώνουν τα παιδιά μέσα στις φυλακές

Οι έγκυες κρατούμενες, προσθέτει, έχουν δεθεί με χειροπέδες σε νοσοκομειακά κρεβάτια πριν γεννήσουν. Υπάρχουν ανησυχητικές συνθήκες για την ανατροφή ενός νεογνού όταν επιστρέφουν στη φυλακή, όπως δείχνει η περίπτωση ενός πεντάμηνου μωρού που πέθανε από πνευμονία και σοβαρή υποσιτία το 2020. Η μητέρα είχε συλληφθεί για κατοχή μικρής ποσότητας μεθαμφεταμίνης και ήταν οκτώ μηνών έγκυος όταν φυλακίστηκε το 2019, σύμφωνα με την Licadho.

Στη Ζάμπια, η Μάρτζορι Μπάντα, πάστορας και επιχειρηματίας, θυμάται ότι βρισκόταν σε κελί με έγκυες γυναίκες κατά τη διάρκεια των έξι μηνών φυλάκισής της το 2019. Οι πόρτες κλειδώνονταν τη νύχτα και τα κλειδιά πήγαιναν στη φυλακή ανδρών. Όταν κάποια γυναίκα ξεκινούσε τον τοκετό τη νύχτα, οι υπόλοιπες έμεναν μόνες τους.

«Φωνάζαμε τα ονόματα των υπαλλήλων γιατί δεν ξέραμε τι να κάνουμε», λέει η Μπάντα. «Κάποιες προσεύχονταν, άλλες χτυπούσαν το έδαφος και φώναζαν: ‘Παρακαλώ, κάποιος να έρθει, κάποια είναι σε τοκετό!’»

Παρόμοια γεγονότα συμβαίνουν και σε πλουσιότερες χώρες. Το 2019, η Ριάννα Κλίρι, 18 ετών τότε, έχασε την κόρη της Αΐσα αφού γέννησε μόνη σε κελί φυλακής στο Bronzefield στο Ηνωμένο Βασίλειο. Οι εκκλήσεις της για βοήθεια αγνοήθηκαν για 12 ώρες και αναγκάστηκε να κόψει μόνη τον ομφάλιο λώρο.

Κάποιες γυναίκες χρησιμοποίησαν τις εμπειρίες τους για να προκαλέσουν αλλαγή. Στις ΗΠΑ, η Πάμελα Γουίν, που παρέμεινε σε μια λίμνη αίματος για πέντε ώρες μετά από αποβολή σε κελί φυλακής, ίδρυσε την οργάνωση RestoreHer μετά την αποφυλάκισή της.

Η Γουίν πέτυχε την ψήφιση νομοθεσίας που απαγορεύει τη χρήση δεσμών και απομόνωσης για έγκυες σε 24 πολιτείες και τώρα εργάζεται για να σταματήσουν οι γεννήσεις στη φυλακή σε όλη τη χώρα.

Το 2020, η Νόρα Καλάντρα διορίστηκε υφυπουργός για θέματα εργασίας και κοινωνικής ένταξης ατόμων σε σύγκρουση με το νόμο στην επαρχία Μπουένος Άιρες στην Αργεντινή, ρόλο που εξετάζει ζητήματα που αντιμετωπίζουν τωρινές και πρώην κρατούμενες.

Η πορεία της ξεκίνησε όταν ανακάλυψε ότι ήταν έγκυος λίγους μήνες μετά την καταδίκη της σε έξι χρόνια φυλάκιση το 2010. Κατά τους πρώτους έξι μήνες της εγκυμοσύνης της, παρακολουθείτο από τις αρχές της φυλακής. Όταν ήρθε η ώρα να γεννήσει, οι φρουροί – ένας άνδρας και μια γυναίκα – την έδεσαν στα πόδια στο νοσοκομειακό κρεβάτι και παρέμειναν στην αίθουσα, παρακολουθώντας την κατά τον τοκετό.

Το προσωπικό του νοσοκομείου προχώρησε σε καισαρική για να γεννήσει το παιδί της, έναν γιο. Δέκα τρία χρόνια μετά, η Καλάντρα δεν γνωρίζει γιατί συνέβη αυτό. Ενώ ήταν ακόμη υπό την επίδραση της αναισθησίας, της πρότειναν στείρωση ώστε να μην μπορεί να ξαναγεννήσει. Αρνήθηκε.

«Γιατί να θέλεις να έχεις άλλα παιδιά, αν είσαι φυλακισμένη;» ήταν η απάντηση.

Για χρόνια, η Καλάντρα αποδεχόταν ότι η μεταχείριση που έλαβε ήταν μέρος της τιμωρίας της για το έγκλημα που διέπραξε. Μόνο μετά την αποφυλάκισή της μπόρεσε να μιλήσει για όσα πέρασε.

«Αυτό που έζησα ήταν μαιευτική βία. Αυτό που έζησα δεν έπρεπε ποτέ να έχει συμβεί, αλλά αυτό είναι που περνούν οι γυναίκες στη φυλακή», λέει.

Ξεκίνησε να σπουδάζει και να υποστηρίζει τον εαυτό της, τον γιο της και άλλους ακόμα μέσα στη φυλακή. Μετά την αποφυλάκισή της ίδρυσε οργάνωση για να υποστηρίζει πρώην κρατούμενες και να τις βοηθά να βρουν δουλειά.

Οι εμπειρίες της διαμόρφωσαν τις κατευθυντήριες οδηγίες για τον τοκετό σε κράτηση στην Μπουένος Άιρες, που δημοσιεύθηκαν το 2020. Παραδέχεται ότι οι γυναίκες εξακολουθούν να υφίστανται μαιευτική βία και εξαναγκαστική στείρωση στη χώρα.

Άλλες χώρες έχουν εισαγάγει πολιτικές για έγκυες στο ποινικό σύστημα. Στη Σιέρα Λεόνε, το 2017 θεσπίστηκαν κανονισμοί εγγύησης που απαιτούν τα δικαστήρια να εξετάζουν εναλλακτικές φυλάκισης αν η κατηγορούμενη είναι κύρια φροντίστρια, έγκυος ή θηλάζουσα.

Σε κάποιες χώρες, όπως η Βραζιλία, η κατ’ οίκον κράτηση εισήχθη ως εναλλακτική για εγκύους ή γυναίκες με εξαρτώμενα παιδιά, πριν από τη δίκη. Άλλες χώρες, όπως η Γεωργία, η Ρωσία και το Βιετνάμ, επιτρέπουν αναβολή της ποινής για έγκυες γυναίκες.

Ειδικοί και πρώην κρατούμενες υποστηρίζουν ότι, στις περισσότερες περιπτώσεις, οι έγκυες δεν θα έπρεπε να βρίσκονται καθόλου στη φυλακή. «Αμφιβάλλω αν οι γυναίκες πρέπει να ποινικοποιούνται για τόσα πολλά ζητήματα από την αρχή», λέει η Μαχτάνι, η οργάνωση της οποίας έχει δημοσιεύσει έκθεση για νόμους που ποινικοποιούν γυναίκες λόγω φτώχειας ή διάκρισης φύλου.

«Οι λύσεις που βασίζονται στην κοινότητα και αντιμετωπίζουν τα βαθύτερα αίτια εισόδου των γυναικών στο ποινικό σύστημα – όπως η φτώχεια, η κακοποίηση και τα ναρκωτικά – είναι πραγματικά εκεί που πρέπει να επενδύουμε.»

Πηγή: Guardian