Πώς φτάνει η κοκαΐνη από τις μπανάνες του Εκουαδόρ στον Πειραιά;

Στο λιμάνι του Γκουαγιακίλ, η θάλασσα μοιάζει ήρεμη. Βάρκες πηγαινοέρχονται αδιάκοπα, κοντέινερ στοιβάζονται το ένα πάνω στο άλλο και οι μπανάνες – το τρίτο εξαγώγιμο προϊόν του Εκουαδόρ – φορτώνονται καθημερινά με προορισμό ολόκληρο τον κόσμο. Κάτω από αυτή τη φαινομενική κανονικότητα, όμως, κινείται ένας αόρατος μηχανισμός. Ένας μηχανισμός που ξεκινά από τις φυτείες της Λατινικής Αμερικής, περνά από το μεγαλύτερο λιμάνι του Εκουαδόρ και καταλήγει στον Πειραιά και την Ευρώπη.

Το Εκουαδόρ, μέχρι πριν από περίπου μία δεκαετία, θεωρούνταν μία από τις ασφαλέστερες χώρες της Λατινικής Αμερικής. Η χρεοκοπία όμως άλλαξε τα πάντα: η κυβέρνηση κατήργησε το εθνικό νόμισμα, υιοθέτησε τον αμερικανικό δολάριο και σύναψε διμερή εμπορική συμφωνία με τη συνορεύουσα Κολομβία, με στόχο την ανάπτυξη του εμπορίου. Το αποτέλεσμα ήταν απρόβλεπτο και καταστροφικό, καθώς τα κολομβιανά καρτέλ βρήκαν στο Εκουαδόρ την ιδανική δίοδο για να διοχετεύουν την κοκαΐνη τους μέσω του λιμανιού του Γκουαγιακίλ, κρυμμένη μέσα σε νόμιμα φορτία – κυρίως κατεψυγμένα θαλασσινά και μπανάνες. Τα τελευταία πέντε με έξι χρόνια, οι περισσότερες κατασχέσεις κοκαΐνης που ανακοινώνουν η αστυνομία, το λιμενικό και τα τελωνεία αφορούν μάλιστα κοντέινερ με μπανάνες που ξεκινούν από το συγκεκριμένο λιμάνι.

Ο Γιάννης Σουλιώτης εξηγεί πώς τα καρτέλ πέρασαν από το Εκουαδόρ στην Ευρώπη

Αυτή ακριβώς τη διαδρομή ακολούθησε η κάμερα του Prime Time, σε μια έρευνα που θα προβληθεί την Τετάρτη 17 Δεκεμβρίου τα μεσάνυχτα στο ΣΚΑΙ. Ο δημοσιογράφος Γιάννης Σουλιώτης, με εμπειρία 25 ετών στο ρεπορτάζ, ξεκίνησε το 2000 ως εκπαιδευόμενος στην «Καθημερινή», παράλληλα με τις σπουδές του, και στην πορεία βρέθηκε σε μερικά από τα πιο απαιτητικά και επικίνδυνα γεγονότα των τελευταίων δεκαετιών: από το Μάτι, την Πύλο και τα Τέμπη έως τον πόλεμο στην Ουκρανία, όπου –όπως λέει– ο φόβος διαχειρίζεται μόνο με την ευθύνη να στείλεις πίσω το ρεπορτάζ και να επιστρέψεις σώος.

Μαζί με τον σκηνοθέτη-οπερατέρ Αντρέα Λουκάκο και τον οπερατέρ-ηχολήπτη Ξενοφώντα Βαρδαρό, ταξίδεψαν στο Εκουαδόρ για να δουν από κοντά πώς η κοκαΐνη κρύβεται μέσα σε νόμιμα φορτία και πώς το οργανωμένο έγκλημα έχει διεισδύσει σε κάθε πτυχή της τοπικής ζωής. «Αποφασίσαμε να φύγουμε από τον Πειραιά και να πάμε εκεί προκειμένου να δούμε τι συμβαίνει σε αυτή τη μακρινή χώρα της Νότιας Αμερικής και γιατί μας επηρεάζει εμάς εδώ, 11.500 χιλιόμετρα μακριά», σημειώνει.

Από το 2019, μάλιστα, υπάρχει απευθείας ναυτιλιακή γραμμή που συνδέει το Γκουαγιακίλ με τον Πειραιά. «Ένα κοντέινερ μπορεί να φορτωθεί στο Εκουαδόρ και να φτάσει στην Ελλάδα χωρίς να μεταφορτωθεί σε άλλο πλοίο κατά τη διάρκεια του ταξιδιού. Αυτό μειώνει τους ενδιάμεσους σταθμούς και, κατ’ επέκταση, τον κίνδυνο ελέγχου των εμπορευματοκιβωτίων – μια συνθήκη ιδανική για τους διακινητές», προσθέτει. Ο επικεφαλής της δίωξης ναρκωτικών του Τελωνείου, σε συνέντευξη που τουςπαραχώρησε για τις ανάγκες του ντοκιμαντέρ, αναφέρει ότι «ο Πειραιάς αποτελεί κόμβο μεταφοράς κοκαΐνης. Όχι εξίσου σημαντικός όπως τα λιμάνια της Ισπανίας, του Βελγίου και της Ολλανδίας, αλλά σίγουρα υπάρχει στον χάρτη της διακίνησης».

Όσον αφορά τον τρόπο που λειτουργεί το δίκτυο από το Εκουαδόρ μέχρι τον Πειραιά, ο Γιάννης Σουλιώτης σημειώνει ότι αυτό που τον εντυπωσίασε περισσότερο ήταν η παραδοχή των αστυνομικών πως η τιμή της κοκαΐνης συνεχώς μειώνεται, γεγονός που υποδηλώνει αυξημένη προσφορά. «Τα ναρκωτικά φτάνουν στην Ευρώπη και την Ελλάδα με τρόπο που οι διωκτικές αρχές διεθνώς δεν έχουν καταφέρει να αποκρυπτογραφήσουν». Αν έπρεπε να συνοψίσει το αδύναμο σημείο της διεθνούς μάχης κατά του λαθρεμπορίου, αυτό –όπως τονίζει- είναι η διείσδυση του οργανωμένου εγκλήματος στο κράτος και τους θεσμούς.

Κατά τη διάρκεια της αποστολής, η ομάδα του Prime Time συνομιλεί με μέλη των καρτέλ που μεταφέρουν κοκαΐνη από την ακτή σε μεγάλα φορτηγά πλοία που διέρχονται ανοιχτά των ακτών του Εκουαδόρ. Ταξιδεύει στις εκτεταμένες καλλιέργειες μπανάνας που ελέγχονται από τις συμμορίες και συνομιλεί με εργάτες γης και εκπροσώπους τους. «Δεν είναι εύκολο να αποκτήσει κανείς πρόσβαση σε περιοχές που ελέγχονται από καρτέλ. Ούτε όμως και αδύνατο», σημειώνει ο Γιάννης Σουλιώτης. «Χρειάζεται προσοχή, διακριτικότητα και μια καλή επαφή με κάποιο άτομο εμπιστοσύνης που μπορεί να σε οδηγήσει στα σωστά σημεία. Εμείς λειτουργήσαμε μόνοι μας, με τη μόνη βοήθεια συναδέλφων μας από το Εκουαδόρ που μας συνόδευαν στις μετακινήσεις μας και μας έδιναν συμβουλές για το τι να προσέξουμε και ποιες περιοχές να αποφύγουμε».

Στο Γκουαγιακίλ, η αντίθεση είναι εκκωφαντική. Δίπλα σε σύγχρονες λιμενικές εγκαταστάσεις και ιδιωτικά terminals – ανάμεσά τους και το ιδιωτικό terminal που ανήκει στον πρόεδρο της χώρας, Ντανιέλ Νομπόα, έναν από τους μεγαλύτερους εξαγωγείς μπανάνας του Εκουαδόρ – απλώνονται φτωχές συνοικίες και παραγκουπόλεις χτισμένες πάνω στο νερό. Εκεί, όπως διαπιστώνει η αποστολή, τον έλεγχο δεν έχει το κράτος αλλά οι ένοπλες συμμορίες. «Οι οικογένειες ζουν είτε από τις ιχθυοκαλλιέργειες είτε από τη διακίνηση κοκαΐνης – πολλές φορές και από τα δύο».
Σε μία από αυτές τις περιοχές, σε ένα μικρό λιμάνι στο νότιο κομμάτι της πόλης που ελέγχεται από συγκεκριμένη συμμορία, η ομάδα δίνει ραντεβού με μια βαρκάρισσα – μία από τις πιο φορτισμένες και επικίνδυνες στιγμές του ταξιδιού. Η συνάντηση διαρκεί περίπου μία ώρα, σε μια παραγκούπολη δίπλα στη θάλασσα, μέσα σε συνθήκες ακραίας φτώχειας.

«Πήγαμε εκεί για να συναντήσουμε μια βαρκάρισσα που θα μας ξεναγούσε στον κόλπο του Γκουαγιακίλ. Φτάνοντας, ήρθαμε αντιμέτωποι ενόπλους, με την ένοπλη ομάδα ασφαλείας της συμμορίας που ελέγχει την περιοχή. Εκείνοι είχαν ειδοποιηθεί και μας περίμεναν, εμείς όμως δεν το γνωρίζαμε – η στιγμή ήταν μάλλον αμήχανη», περιγράφει. Η βαρκάρισσα μεταξύ άλλων τους μίλησε για τη βία και την ανασφάλεια που βιώνουν καθημερινά οι κάτοικοι. Όταν ρωτήθηκε τι ελπίζει για το μέλλον, ευχήθηκε περισσότερη ασφάλεια, κλείνοντας όμως αισιόδοξα: «η ζωή στη θάλασσα είναι πάντα καλύτερη».

Υπήρξαν στιγμές που η κάμερα έπρεπε να μείνει κλειστή – είτε λόγω της παρουσίας ενόπλων, είτε εξαιτίας του κινδύνου ληστείας. «Προστατεύαμε συνεχώς το υλικό μας, αλλάζοντας και κρύβοντας κάρτες μνήμης. Οι στιγμές όπου η γραμμή ανάμεσα στην παρατήρηση και στον άμεσο κίνδυνο γίνεται εξαιρετικά λεπτή είναι πολλές».

Έξω από τη μεγαλύτερη φυλακή του Εκουαδόρ, στο Γκουαγιακίλ, με 19.000 κρατούμενους, η ομάδα καταλαβαίνει ότι πρέπει να αποχωρήσει. «Μετά από βίαια επεισόδια στις αρχές του 2024, τον έλεγχο ανέλαβε ο στρατός. Τα επισκεπτήρια έχουν διακοπεί και οι συγγενείς δεν γνωρίζουν αν οι άνθρωποί τους ζουν. Στις φυλακές οι έγκλειστοι πεθαίνουν από ασιτία και ασθένειες. Όση ώρα βρισκόμασταν απ’ έξω, συγκεντρωνόταν κόσμος όχι για να τους δει, αλλά για να παραλάβει τις σορούς τους.Αντιλαμβάνεστε ότι οι συνθήκες, η ατμόσφαιρα ήταν οριακή και η παρουσία μας εκεί για αρκετή ώρα άρχισε να ενοχλεί. Κάποιοι από τους συγκεντρωμένους …άρχισαν να μας πλησιάζουν με όχι καλή διάθεση και ως εκ τούτου αποχωρήσαμε».

Σε άλλη περίπτωση, ένας διακινητής κοκαΐνης ζήτησε να τους οδηγήσει σε ερημικό σημείο για συνέντευξη. «Πρακτικά πήραμε το ρίσκο. Η κουβέντα μαζί του ήταν βασικός κρίκος στην αλυσίδα του ντοκιμαντέρ. Υπήρξαν σίγουρα στιγμές αμηχανίας.Επιλέξαμε να τις καταπνίξουμε όμως πηγαίνοντας τον στο σημείο όπου είχε προεπιλέξει. Στο ερώτημα εάν θα ξανακάναμε μια αντίστοιχη συνέντευξη η απάντηση είναι μάλλον ναι εάν υπήρχε η προσδοκία να ακούσουμε μια ενδιαφέρουσα και αποκαλυπτική για το θέμα μας ιστορία / αφήγηση», λέει ο Σουλιώτης. 

Ποιος τους έκανε εντύπωση όμως; Από τους ανθρώπους που ξεχώρισαν ήταν ο αγροτοσυνδικαλιστής Ζόρζε Κόστα, εκπρόσωπος των εργατών γης στις φυτείες μπανάνας, ο οποίος δέχτηκε απειλές για τη ζωή του από τη συμμορία Λος Τσονέρος όταν έθεσε εργασιακά ζητήματα. Περισσότερες λεπτομέρειες γι' αυτόν όμως θα δούμε στο επεισόδιο.

Όσα μένουν βέβαια πίσω από την κάμερα συνθέτουν μια ζοφερή πραγματικότητα. «Το αίσθημα του φόβου, της ανασφάλειας και του θανάτου είναι καθημερινότητα. Πόλεις όπως το Γκουαγιακίλ ή η Μάντα συγκαταλέγονται στις πιο επικίνδυνες στον κόσμο, με πάνω από 400 δολοφονίες από την αρχή του έτους, όταν στην Ελλάδα δεν ξεπερνούν τις 50–60», λέει. Μια προσωπική ιστορία που αφηγείται ο ίδιος συμπυκνώνει αυτή την πραγματικότητα: μετά από τρίωρη διαδρομή για να συναντήσουν πρώην μέλος καρτέλ, που δέχτηκε να τους μιλήσει, ενημερώθηκαν ότι είχε δολοφονηθεί ο ανιψιός του. Παρ’ όλα αυτά, εμφανίστηκε στη συνέντευξη, ζητώντας μόνο να μην καθυστερήσουν για να προλάβει την κηδεία. «Θεωρήσαμε ότι η συνέντευξη θα ακυρωθεί κάτι που μας στεναχώρησε. Τελικά ήρθε στο σημείο συνάντησης και αυτό που μας ζήτησε ήταν να μην καθυστερήσουμε προκειμένου να προλάβει να πάει στην κηδεία. Στο τέλος της συνέντευξης μας έδειξε τη φωτογραφία του στο φέρετρο λέγοντας μας ότι η βία και τα ναρκωτικά είναι σαν πανδημία… εξαπλώνονται ραγδαία και πως δεν ελπίζει σε καλύτερες μέρες».

Το ταξίδι στο Εκουαδόρ άλλαξε την αντίληψή του Γιάννη Σουλιώτη για τα καρτέλ

«Αυτό που εμείς αποκαλούμε καρτέλ έχει κινηματογραφικό χαρακτήρα, οι εικόνες που φέρνουμε στο μυαλό μας παραπέμπουν σε ταινίες δράσης. Πηγαίνοντας εκεί και βλέποντας τις χαοτικές ταξικές αντιθέσεις, την απόσταση που χωρίζει τους πλούσιους από τους φτωχούς συνειδητοποιείς ότι η διακίνηση των ναρκωτικών είναι ένας τρόπος βιοπορισμού, ένας τρόπος για μια μερίδα του πληθυσμού να εξασφαλίσουν τα απολύτως απαραίτητα για να επιβιώσουν. Το ταξίδι στο Εκουαδόρ νομίζω μας βοήθησε να αποκτήσουμε και αυτή τη διάσταση του φαινομένου».

Φεύγοντας από το Εκουαδόρ, το συναίσθημα δεν ήταν η ανακούφιση αλλά η σκέψη ότι θα μπορούσαν να είχαν πάει ακόμα βαθύτερα. «Με περισσότερη εξοικείωση και κάποιες επαφές, θα μπορούσαμε να μπούμε πιο βαθιά στον κόσμο των ναρκωτικών και του οργανωμένου εγκλήματος, παίρνοντας φυσικά και μεγαλύτερο ρίσκο. Όσο μεγαλύτερη τριβή, τόσο πιο κοντά φτάνεις στην αλήθεια. Για τον χρόνο και τις δυνατότητες που είχαμε, τα καταφέραμε αρκετά καλά».

Την Τετάρτη 17 Δεκεμβρίου, τα μεσάνυχτα, το Prime Time δεν καταγράφει απλώς μια διαδρομή ναρκωτικών. Καταγράφει έναν κόσμο όπου η κοκαΐνη κρύβεται ανάμεσα σε μπανάνες, αλλά ο φόβος και η βία είναι εκτεθειμένα στο φως της ημέρας. Και μια ιστορία που ξεκινά στον κόλπο του Γκουαγιακίλ και φτάνει, τελικά, μέχρι εδώ.