Γιάρα Τσορνοχούζ: Μια Ουκρανή ποιήτρια στην πρώτη γραμμή της μάχης

«Το θάρρος έγινε συνήθεια», λέει η Ουκρανή Γιαρίνα Τσορνοχούζ, περιγράφοντας τις συνθήκες μάχης μέσα από τη μακρά εμπειρία της: «Αν χάσουμε, χάνουμε τα πάντα». Μιλά για τον πόλεμο, για την «ειρήνη» που θεωρεί παγίδα, για τα παιδιά στις κατεχόμενες περιοχές και για μια ουκρανική γενιά που, όπως λέει, δεν έχει δικαίωμα να χάσει.

Εμφανίζεται με μικρή καθυστέρηση στην άλλη άκρη της οθόνης. Βρίσκεται σε σημείο της Ανατολικής Ουκρανίας, που για λόγους ασφαλείας δεν μπορεί να αποκαλυφθεί. Είναι κουρασμένη - η φωνή της έχει μια μικρή βραχνάδα, πλην παραμένει γλυκιά και σταθερή.

Η Γιαρίνα Τσορνοχούζ είναι μόλις 30 ετών και ήδη έχει ζήσει πολλές ζωές – σε πρόσφατο αφιέρωμα του για εκείνη, το Kyiv Independent τόνισε ότι αν υπήρχαν τέσσερις γυναίκες με το όνομα αυτό, όλες της ίδιας ηλικίας, γεννημένες στο Κίεβο, καθεμιά θα χάραζε διαφορετική πορεία: η μία θα ήταν διασώστρια μάχης στην πρώτη γραμμή, παίζοντας τη ζωή της κορώνα-γράμματα απέναντι στη ρωσική επιθετικότητα· η δεύτερη θα ύφαινε την ομορφιά της ουκρανικής γλώσσας σε στίχους και ποιήματα· η τρίτη θα αγκάλιαζε τον ρόλο της μητέρας· η τέταρτη θα αγωνιζόταν ακούραστα ως ακτιβίστρια για μια καλύτερη Ουκρανία. Όμως υπάρχει μόνο μία Γιάρα – και είναι όλες αυτές μαζί, κι ακόμη περισσότερα.

Την κοιτάζω απέναντι μου στην οθόνη – νωρίς το μεσημέρι της 1ης Δεκεμβρίου. Εν μέσω διπλωματικού πυρετού για το ουκρανικό. Παραμένει στην πρώτη γραμμή – πριν καν την εισβολή πλήρους κλίμακας τον Φεβρουάριο του 2022. Είχε αποφασίσει να καταταγεί στον στρατό το 2020 – ήταν το χρέος της.

Ως διασώστρια μάχης στο 140ο Ξεχωριστό Τάγμα Αναγνώρισης των Ουκρανικών Πεζοναυτών, με το προσωνύμιο «Yara», βρέθηκε μέσα σε σφοδρές μάχες, σώζοντας ζωές στρατιωτών και αμάχων στις πιο επικίνδυνες γραμμές. Τώρα είναι drone operator – βασικό στέλεχος στη νέα αρχιτεκτονική του πολέμου. Έξω από το πεδίο, είναι αναγνωρισμένη συγγραφέας, δίνει φωνή στον πόνο και στις ελπίδες για το μέλλον της πατρίδας της, ανατρέπει στερεότυπα για τις γυναίκες στον στρατό και στέκεται ισότιμα δίπλα στους άνδρες συμπολεμιστές της.

Ο πόλεμος που όλοι ήθελαν να ξεχάσουν

«Ήμουν από εκείνους τους Ουκρανούς που ήξεραν ότι υπάρχει απειλή από την πλευρά της Ρωσίας ακόμη πριν από την εισβολή πλήρους κλίμακας», λέει. «Κατατάχθηκα αμέσως μετά το πανεπιστήμιο. Όσο σπούδαζα, ήξερα ότι υπάρχει πόλεμος χαρακωμάτων. Από το 2014 μέχρι το 2020 υπήρχε πόλεμος χαρακωμάτων. Ήταν ένας πόλεμος στην αφάνεια, στην αμνησία, που οι περισσότεροι άνθρωποι στον κόσμο, ακόμη και στην Ουκρανία, τον είχαν ξεχάσει. Είχαν ξεχάσει τα θύματα και τους στρατιώτες που έδωσαν τη ζωή τους για την Ουκρανία σε αυτόν τον ξεχασμένο πόλεμο. Ένιωθα ότι είμαι υποχρεωμένη απέναντι στη μνήμη, ότι πρέπει να μπω στον στρατό, να εναντιωθώ σε αυτή την αμνησία. Σκόπευα να μπω στον στρατό το 2020, για τρία χρόνια· απλώς για να πληρώσω το χρέος στη χώρα μου, στη μνήμη των στρατιωτών που με υπερασπίζονταν όλον αυτόν τον καιρό.

Είχα την αίσθηση ότι κάτι πρόκειται να συμβεί και δεν έκανα λάθος. Είχα γράψει μάλιστα αναρτήσεις γι’ αυτό το 2020, ότι χρειαζόμαστε έναν ηγέτη που να είναι μαχητής.

Ένιωθα επίσης ότι η Ρωσία θα χρησιμοποιούσε αυτή την κατάσταση της αμνησίας σε διαφορετικές γραμμές, επειδή κατάφερε να πάρει το Λουγκάνσκ, το Ντονέτσκ και την Κριμαία σχεδόν αναίμακτα. Έβλεπα την πολιτική του νέου προέδρου, που θα έλεγα ότι ήταν αρκετά αδύναμη στην άμυνα, αρκετά αδύναμη ως προς το τι σημαίνει άμυνα. Και κατάλαβα ότι η Ρωσία θα το χρησιμοποιούσε αυτό. Ήθελα να είμαι έτοιμη αν συνέβαινε. Είχα την αίσθηση ότι κάτι πρόκειται να συμβεί και δεν έκανα λάθος. Είχα γράψει μάλιστα αναρτήσεις γι’ αυτό το 2020, ότι χρειαζόμαστε έναν ηγέτη που να είναι μαχητής, όχι κάποιον που έχει ψευδαισθήσεις ειρήνης, ενώ παιδιά σκοτώνονται στην πρώτη γραμμή. Δυστυχώς δεν ήταν λάθος. Έτσι, ήμουν έτοιμη όταν ξεκίνησε».

Η εισβολή ως επιβεβαίωση

«Περίμενα κάτι», λέει για τον Φεβρουάριο του 2022. «Δεν ήξερα πόσο μεγάλο. Αλλά η μονάδα μας ήταν ήδη στην πρώτη γραμμή για οκτώ μήνες, στην περιοχή του Λουγκάνσκ, όταν ξεκίνησε η εισβολή. Στην πραγματικότητα, ήδη σχεδιάζαμε να πάμε σπίτι, να επιστρέψουμε από την αποστολή. Αντί γι’ αυτό, έναν μήνα πριν από την πλήρους κλίμακας εισβολή, πήραμε διαταγή να είμαστε σε ετοιμότητα. Είχαμε τις τσάντες μας έτοιμες. Πήραμε καινούργια όπλα, όπως εκτοξευτήρες χειροβομβίδων NLAW. Έτσι βλέπαμε ότι κάτι σοβαρό επρόκειτο να συμβεί και προετοιμαζόμασταν. Όταν τελικά έγινε, απλώς κατάλαβα ότι η αίσθηση που είχα το 2019, όταν ήμουν για πρώτη φορά στην πρώτη γραμμή, δεν ήταν ψευδαίσθηση. Τότε είχα νιώσει ότι θα προσπαθούσαν να καταλάβουν την Ουκρανία μέχρι τον Δνείπερο. Αποδείχτηκε αληθινό. Φυσικά ήταν ένα σοκ για όλους, αλλά εγώ είπα στον εαυτό μου: “το ήξερες”».

Ζητάω ένα σχόλιο για τη βαρβαρότητα, αν περίμενε τη σφαγή στη Μαριούπολη, την Μπούτσα, τα βασανιστήρια: «Το περίμενα. Καταλάβαινα ότι είναι ικανοί γι’ αυτό, γιατί έχω διαβάσει για την ιστορία της Ρωσίας. Ξέρω τι έκαναν στην Τσετσενία, για παράδειγμα - πώς κατέστρεψαν την πόλη και τη μετέτρεψαν σε χώρα-σκλάβο με τη βία. Έχω κάνει επτά χρόνια ανθρωπιστικές σπουδές, συμπεριλαμβανομένης της ιστορίας της λογοτεχνίας. Έχω διαβάσει πολλά βιβλία για την ιστορία: για την ιστορία της Ουκρανίας, της Ρωσίας. Για τη σύγχρονη ιστορία της Ρωσίας, όπως του Έντουαρντ Λούκας, τα βιβλία του για το πώς ο Πούτιν χρησιμοποίησε την τρομοκρατία κατά του ίδιου του πληθυσμού της Ρωσίας ως εργαλείο για να κυβερνά και να εγκαθιδρύει δικτατορία. Καταλάβαινα ότι μας μισούν. Ότι θα ήθελαν να μας σκοτώσουν όλους».

Αυτοκρατορία, φτώχεια, εχθρός

Η Γιάρα περιγράφει τον πόλεμο όχι μόνο στο πεδίο, αλλά και στο επίπεδο του μύθου. «Πρώτα απ’ όλα», λέει, «η Ουκρανία, η ιστορία μας και η πρωτεύουσά μας βρίσκονται στην καρδιά του αυτοκρατορικού τους μύθου. Οι Ρώσοι είναι αρκετά νέο έθνος. Η Μόσχα ιδρύθηκε τον 14ο αιώνα. Είναι αρκετά νέοι, ενώ η Ουκρανία και το Κίεβο είναι πολύ παλαιότερα. Το Κιίβ-Ρους ήταν ένα παλιό σλαβικό κράτος, κυρίως φυσικά ένα παλιό ουκρανικό κράτος, με παλιά ουκρανική γλώσσα, παλιά ουκρανική κουλτούρα. Θέλουν να το κάνουν δικό τους. Θέλουν να το δείχνουν σε όλο τον κόσμο ως ρωσικό, επειδή με κάποιο τρόπο απορρίπτουν την πραγματική τους ιστορία. Η Ρωσική Αυτοκρατορία είναι απόγονος μιας μεγάλης μογγολικής στρατιωτικής δύναμης που εισέβαλε και κατέστρεψε την Ευρώπη. Νομίζουν ότι είναι απόγονοι αυτού. Θέλουν ρίζες στην Ευρώπη. Θέλουν ρίζες στο Κίεβο. Γι’ αυτό είναι τόσο σημαντικό για τον Πούτιν να μας καταστρέψει. Να ισχυριστεί ότι ήταν πάντα Ρωσία. Ότι δεν υπήρχαν Ουκρανοί, ούτε η κουλτούρα τους.

Αυτός είναι ο στρατηγικός στόχος του Πούτιν: χρειάζεται έναν εχθρό για να κρατήσει όλες αυτές τις διαφορετικές εθνότητες μαζί και για να τους εξηγήσει γιατί ζουν στη φτώχεια

»Ο δεύτερος λόγος είναι ότι για να διοικήσεις μια δικτατορική αυτοκρατορία στον σύγχρονο κόσμο, χρειάζεσαι μερικά πράγματα. Πρώτον, να κρατάς τον κόσμο στη φτώχεια και να τον κρατάς απαίδευτο, όπως κάνουν στη Ρωσία, να τον κρατάς στον φόβο. Και όταν έχεις, όπως η Ρωσική Ομοσπονδία, τόσες πολλές εθνότητες, τόσες πολλές “φυλές”, τόσες πολλές κουλτούρες, χρειάζεσαι κάτι για να τις κρατήσεις μαζί. Για να τις κάνεις να νιώθουν σαν ένα έθνος. Και γι’ αυτό, ο καλύτερος τρόπος -όπως δείχνει η ιστορία- είναι να βρεις έναν εχθρό.

»Υπάρχουν δύο δρόμοι. Οι ευρωπαϊκές δημοκρατικές χώρες προσπαθούν να ενώσουν τις κοινωνίες τους με μηνύματα για το πώς να κάνουν τον κόσμο καλύτερο, τον πολιτισμό καλύτερο, την οικολογία καλύτερη, τον τρόπο ζωής καλύτερο. Και υπάρχει ο άλλος τρόπος: να ενώσεις τους ανθρώπους, τα έθνη, τις κουλτούρες με το μίσος προς ένα άλλο έθνος. Αυτό είναι που κάνει η Ρωσία. Αυτός είναι ο στρατηγικός στόχος του Πούτιν: χρειάζεται έναν εχθρό για να κρατήσει όλες αυτές τις διαφορετικές εθνότητες μαζί και για να τους εξηγήσει γιατί ζουν στη φτώχεια. “Ζείτε έτσι επειδή υπάρχει ένας εχθρός που δεν μας αφήνει να ζήσουμε καλύτερα”. Και έχουν τη μηχανή προπαγάνδας για να στηρίζει αυτά τα μηνύματα».

Τα κλεμμένα παιδικά παιχνίδια

Στις αφηγήσεις της υπάρχουν σειρά από εικόνες. Μοιράζεται μια μνήμη από την αρχή του πολέμου. «Ήταν αρχές Μαρτίου 2022. Ήμουν σε ένα χωριό που δέχτηκε επίθεση από ρωσικές φάλαγγες αρμάτων. Ήμουν σε έναν λόχο που προσπαθούσε να συνοδεύσει μία από τις μονάδες που υπερασπίζονταν αυτό το χωριό. Περιοχή Βολνοβάχας, νομός Ντονέτσκ. Σ' ένα χωριό. Σιδηροδρομικός σταθμός. Εκεί μας επιτέθηκαν για πρώτη φορά. Καταφέραμε να τους σταματήσουμε. Η φάλαγγα είχε δέκα οχήματα. Απλώς τα εγκατέλειψαν κι έτρεξαν στα γύρω χωράφια. Είχαμε ευκαιρία να πάμε σε αυτά τα οχήματα και να τα ψάξουμε. Ήταν η φορά που δοκίμασα για πρώτη φορά ρωσικά έτοιμα γεύματα. Και βρήκα επίσης πολλά παιχνίδια. Παιδικά παιχνίδια. Κλεμμένα από χωριά γύρω από τη Μαριούπολη, στον νομό Ντονέτσκ. Δεν ήταν καινούργια παιχνίδια, ήταν παλιά, από σπίτια χωριών. Δεν μπορούσα να το πιστέψω. Γιατί; Γιατί χρειάζεστε παιχνίδια; Είστε τόσο φτωχοί που δεν μπορείτε να αγοράσετε ένα παιχνίδι για τα παιδιά σας; Πρέπει να πάτε σε άλλη χώρα και να κλέψετε παιχνίδια από σπίτια; Και δεν ήταν καν καινούργια. Καταλαβαίνεις τι εννοώ. Είναι φτωχοί και είναι έτοιμοι να κάνουν κακό για λίγα χρήματα. Και για να μη βρεθούν σε ακόμη μεγαλύτερη φτώχεια. Και για να μη βρεθούν στη φυλακή, νομίζω. Έτσι είναι. Μεγάλο κακό».

Το «ειρηνευτικό σχέδιο»

Η συζήτηση πάει αναπόφευκτα στις «λύσεις», στα σχέδια συμβιβασμού, στη φράση «να τελειώσει ο πόλεμος». Η θέση της είναι απόλυτη: «Δεν είμαι έτοιμη. Δεν είμαι έτοιμη και πιστεύω ότι αυτή η συμφωνία ειρήνης έχει φτιαχτεί στη Μόσχα, στο Κρεμλίνο. Νομίζω ότι οι ΗΠΑ χρησιμοποιούν το σκάνδαλο διαφθοράς στην Ουκρανία για δικούς τους λόγους. Για να δημιουργήσουν οποιουδήποτε είδους “ειρήνη”, απλώς για να δείξουν στους ψηφοφόρους και στους υποστηρικτές τους ότι “είμαστε ειρηνοποιοί”. Δεν έχει σημασία που αυτή η “ειρήνη” καταστρέφει πλήρως το αμυντικό σύστημα της Ευρώπης. Καταστρέφει την ανεξαρτησία μας. Παίρνει την ελπίδα από τους ανθρώπους που ζουν στις κατεχόμενες περιοχές της Ουκρανίας για απελευθέρωση.

Aυτό το είδος “ειρηνευτικής συμφωνίας” θα δημιουργήσει ακόμη περισσότερο πόλεμο. Θα πείσει τη Ρωσία ότι η βία, η κατοχή, η τρομοκρατία και οι πυραυλικές επιθέσεις σε ειρηνικές πόλεις είναι η σωστή μέθοδος.

»Είμαι σίγουρη ότι ο Τραμπ δεν το ξέρει, αλλά υπάρχουν πάρα πολλοί, ακόμη Ουκρανοί έφηβοι που βρίσκονται σε φυλακές στις κατεχόμενες περιοχές της Ουκρανίας. Εξαιτίας της στάσης τους, επειδή συμμετέχουν στο κίνημα Yellow Ribbon, το ουκρανικό παρτιζάνικο κίνημα. Κι εμείς είμαστε όλοι υπεύθυνοι γι’ αυτούς τους ανθρώπους που μας περιμένουν εκεί. Για να τους προστατεύσουμε από τα βασανιστήρια που υφίστανται. Για τον Τραμπ και τη διοίκησή του, αυτά είναι απλώς σημεία στον χάρτη. Μερικές πόλεις. Κάτι αφηρημένο, απλώς ένας χάρτης. Για μένα δεν είναι αφηρημένο. Είναι εδάφη όπου ξέρω κάθε χωριό, κάθε δάσος, ξέρω ανθρώπους εκεί. Δεν είναι κάτι αφηρημένο για μένα. Είναι πολύ συγκεκριμένες περιοχές που υποφέρουν. Είμαι σίγουρη ότι αυτό το είδος “ειρηνευτικής συμφωνίας” θα δημιουργήσει ακόμη περισσότερο πόλεμο. Επειδή θα πείσει τη Ρωσία ότι η βία, η κατοχή, η τρομοκρατία και οι πυραυλικές επιθέσεις σε ειρηνικές πόλεις είναι η σωστή μέθοδος. Ότι είναι το σωστό μέσο για πολιτικούς στόχους, ο σωστός τρόπος να επεκτείνεις τη δύναμή σου. Και αυτό είναι πολύ επικίνδυνο για όλο τον δημοκρατικό κόσμο».

Ποιος χρειάζεται την «ειρήνη»

Η Γιάρα επιμένει ότι η Ρωσία είναι ο εξαντλημένος παίκτης που ζητά ανάσα, όχι η Ουκρανία. «Θα έλεγα ότι οι άνθρωποι ζουν με αυταπάτες αν πιστεύουν ότι, αν σταματήσουμε την αντίσταση, δεν θα υπάρξει κατοχή, δεν θα υπάρξουν μάχες, ότι η Ρωσία θα σταματήσει. Αυτή είναι μεγάλη αυταπάτη. Η Ρωσία χρειάζεται αυτή την “ειρήνη”, επειδή είναι κουρασμένη, είναι εξαντλημένη. Κάθε μέρα πληρώνουν το τίμημα σε αίμα. Εμείς είμαστε στην άμυνα. Πιλοτάρουμε drones και μπορούμε να τους σκοτώνουμε. Στην πραγματικότητα, αυτοί είναι σε χειρότερη θέση, γιατί σπαταλούν ανθρώπους για την κατοχή. Χρειάζονται αυτή την ειρήνη για να κάνουν τον στρατό μας και την κοινωνία μας αδύναμη, ώστε να μείνουμε μόνοι μας με όλα τα προβλήματα μετά τον πόλεμο. Στο μεταξύ, η οικονομία τους είναι ήδη σε κατάσταση πολέμου. Η ρωσική οικονομία λειτουργεί για τον πόλεμο - και χρειάζονται χρόνο για να αναδιοργανώσουν τους πόρους τους, να βάλουν περισσότερους Ρώσους στον στρατό, να προσπαθήσουν ξανά να πάρουν το Κίεβο χρησιμοποιώντας αυτή την “ειρήνη”.
Το έχω ξαναδεί αυτό το είδος αμνησίας, το 2020. Χρειάζονται ξανά αυτή την αμνησία για να συνεχίσουν τον πόλεμο. Αλλά δεν είμαστε πια ηλίθιοι. Δεν θα δουλέψει. Οι άνθρωποι στον κόσμο πρέπει να το ξέρουν: η Ρωσία χρειάζεται αυτή την “ειρήνη” για να ανασυγκροτηθεί και να επιτεθεί ξανά. Και δεν έχουμε καμία εγγύηση. Μας αρνήθηκαν να γίνουμε μέλος του ΝΑΤΟ. Μας αρνήθηκαν οποιοδήποτε είδος εγγύησης ασφαλείας. Αυτό σημαίνει ότι όλες αυτές οι συμφωνίες είναι απλώς ένα ακόμη βήμα για τη Ρωσία».

«Δεν έχω επιλογή» – τι σημαίνει να συνεχίζεις να πολεμάς

Η ερώτηση αν είναι έτοιμη να πολεμήσει άλλα δέκα χρόνια δεν την αιφνιδιάζει. «Τι επιλογή έχω; Αν δεν αντισταθώ, θα πάρουν το σπίτι μου, θα καταλάβουν το διαμέρισμά μου. Ξέρω τι θα συμβεί αν σταματήσουμε να αντιστεκόμαστε. Θα καταλάβουν όλη την Ουκρανία και θα μας βάλουν όλους σε φυλακές για βασανιστήρια. Εμένα θα με εκτελέσουν αμέσως. Εμένα και την οικογένειά μου. Γιατί έτσι δουλεύουν. Εκτελούν αυτούς που δεν θέλουν τη Ρωσία».

Τη ρωτάω για το ηθικό στον ουκρανικό στρατό μετά από τόσα χρόνια μάχης: «Αυτοί οι στρατιωτικοί που επιβίωσαν αυτά τα χρόνια της πλήρους εισβολής είναι κινητοποιημένοι. Έχουμε συνηθίσει τη μάχη, έχουμε συνηθίσει αυτόν τον τρόπο ζωής. Ξέρουμε πώς να το κάνουμε. Ακούω ότι υπάρχουν προβλήματα με τη στρατολόγηση. Αλλά ξέρω και πολλά παραδείγματα νέων ανθρώπων που μπαίνουν στον στρατό, που θέλουν και που σχεδιάζουν να μπουν στον στρατό. Είμαι σίγουρη ότι έχουμε μεγάλο απόθεμα για να τους αντισταθούμε και να μην τους επιτρέψουμε να καταλάβουν ολόκληρη την Ουκρανία».

Και επανέρχεται στο τι, κατά τη γνώμη της, δεν καταλαβαίνουν οι ξένοι: «Αυτό που δεν καταλαβαίνει η Ευρώπη και οι ΗΠΑ, οι υποστηρικτές του Τραμπ ή ίσως ο ίδιος ο Τραμπ, είναι ότι θέλουν να μας καταστρέψουν ολοκληρωτικά. Όχι μόνο να καταλάβουν πλήρως την επικράτειά μας, αλλά να σβήσουν την κουλτούρα μας, τη γλώσσα μας, τα πάντα. Και δεν θα σταματήσουν, επειδή έχουν ήδη διαπράξει πάρα πολλά εγκλήματα».

Ο πόλεμος των drones και η «kill zone»

Η Γιάρα υπηρετεί ως χειρίστρια drones ουκρανικής παραγωγής. «Έχουμε πολλά drones ουκρανικής παραγωγής. Εγώ είμαι πιλότος δύο drones που είναι ολοκληρωτικά ουκρανικής παραγωγής. Έχω δει πολλούς ανθρώπους από στρατούς μεγάλων ευρωπαϊκών χωρών να πηγαίνουν σε Ουκρανούς εκπαιδευτές για να μάθουν πώς να το κάνουν αυτό. Αναπτύσσουμε την άμυνά μας για τον σύγχρονο πόλεμο. Και πιστεύω ότι θα έχουμε αυτά τα drones για να σταματάμε τους κατακτητές, αν θελήσουν να επιτεθούν ξανά».

Είδα το είδος πολέμου χαρακωμάτων όπου στρατιώτες από τη μία και από την άλλη πλευρά προσπαθούσαν να εντοπίσουν ο ένας τον άλλον με εκτοξευτήρες χειροβομβίδων, πολυβόλα, όλμους

Περιγράφει πώς έχει αλλάξει η αρχιτεκτονική του πολέμου: «Τα drones είναι τεράστιοι παράγοντες αλλαγής σε αυτόν τον σύγχρονο πόλεμο. Πριν από πέντε χρόνια, η απόσταση 400 μέτρων από χαρακώματα σε χαρακώματα θεωρούνταν μεγάλη. Είδα αυτό το είδος πολέμου χαρακωμάτων όπου στρατιώτες από τη μία και από την άλλη πλευρά προσπαθούσαν να εντοπίσουν ο ένας τον άλλον με εκτοξευτήρες χειροβομβίδων, πολυβόλα, όλμους. Κι αν έχτιζες ένα καλά εξοπλισμένο καταφύγιο, μπορούσες να είσαι ασφαλής, να επιβιώσεις. Ξέρω παιδιά που έζησαν έναν χρόνο σε τέτοια χαρακώματα και είχαν συνηθίσει σε αυτόν τον πόλεμο χαρακωμάτων. Γιατί τα 400 μέτρα “σήμαιναν κάτι”. Τώρα, εξαιτίας των drones, δεν είναι 400 μέτρα. Έχεις kill zone στα 10 χιλιόμετρ.

»Δέκα χιλιόμετρα από την πρώτη γραμμή είναι ζώνη όπου μπορείς να σκοτωθείς από drone FPV ή καμικάζι, ή να σε δει αναγνωριστικό drone και να σε χτυπήσει πυροβολικό με ακρίβεια. Δεν έχουμε στην πραγματικότητα “γραμμή μετώπου”. Έχουμε kill zone από τη μία πλευρά ως την άλλη. Τα 10 χιλιόμετρα δεν είναι ασφαλή απόσταση. Κι απ' όσα βλέπω, αυτή η απόσταση θα αυξάνεται. Επειδή τα drones εξελίσσονται κάθε μήνα. Σύντομα δεν θα είναι 10 χιλιόμετρα η απόσταση που θα χρειάζεται, μπορεί να είναι 20, 30 χιλιόμετρα. Αυτό σημαίνει ότι τα αυτοκίνητα και τα οχήματα δεν μπορούν να κινούνται με ασφάλεια σε αυτή τη ζώνη. Σημαίνει ότι το πεζικό πρέπει να πηγαίνει με τα πόδια, βήμα βήμα, σε μεγάλες αποστάσεις. Δεν μπορούν πια να τους μεταφέρουν απλώς με οχήματα. Κάθε διμοιρία έχει συστήματα μπλοκαρίσματος ραδιοσήματος. Όλα τα οχήματα έχουν -ή θα έπρεπε να έχουν- τέτοια συστήματα. Όλοι θα έπρεπε να έχουν έναν ανιχνευτή drones, όπου μπορείς να βλέπεις το βίντεο από το εχθρικό drone που πετά. Αυτό είναι “must” για όλο το πεζικό. Μπορεί να σου σώσει τη ζωή».

Στο ερώτημα αν αυτός ο νέος τρόπος για να πολεμάς σημαίνει λιγότερους νεκρούς, είναι προσεκτική: «Ο νέος πόλεμος φέρνει νέες προκλήσεις. Αλλά νομίζω ότι οι αξιωματικοί, οι διοικητές, έχουν συνηθίσει σε αυτό. Έχουν αναπτύξει τις δικές τους στρατηγικές σε αυτό το είδος πολέμου. Ο άνθρωπος συνηθίζει πολύ γρήγορα σε οτιδήποτε. Έτσι, έχουμε συνηθίσει σε αυτό τον νέο τύπο πολέμου. Ξέρουμε πώς να δράσουμε, ξέρουμε τις απειλές».

Τι είναι νίκη – τι είναι θάρρος

«Νίκη σήμερα, ρεαλιστικά, είναι να σταματήσουμε τη Ρωσία να καταλαμβάνει και να προχωρά», λέει. «Να τη σταματήσουμε από την κατάληψη εδαφών. Πρέπει να εξαντλήσουμε τον στρατό τους, τόσο που να μην μπορούν πια να κάνουν τίποτα. Και να μην μπορούν να το ξανακάνουν για πολύ καιρό. Να καταστρέψουμε το στρατιωτικό τους δυναμικό. Για μένα προσωπικά, νίκη σημαίνει η Ουκρανία να επιστρέψει στα σύνορα του 1991 και να αφαιρεθεί το πυρηνικό όπλο από τη Ρωσία. Αυτά τα τρία βήματα θα σήμαιναν τη νίκη μας».

Δεν έχουμε επιλογή. Μόνο να είμαστε θαρραλέοι. Το θάρρος απλώς έγινε συνήθεια.

Ρωτάω πώς έχει αλλάξει η αντίληψή της για την έννοια του θάρρους από το 2020 μέχρι σήμερα: «Το θάρρος είναι το μόνο πράγμα που έχει απομείνει. Είναι ο μόνος πόρος που έχουμε. Αντιμετωπίζουμε έναν εχθρό έξι φορές μεγαλύτερο από εμάς. Είναι καλύτερο να έχεις θάρρος παρά ντροπή και ζωή στα υπόγεια, με βασανιστήρια, όπως κάνουν στα κατεχόμενα εδάφη. Δεν έχουμε επιλογή. Μόνο να είμαστε θαρραλέοι. Δεν έχει αλλάξει η αντίληψή μου. Το θάρρος απλώς έγινε συνήθεια, ότι δεν μπορείς να επιτρέψεις στον εαυτό σου να κουραστεί, να εξαντληθεί και απλώς να φύγει. Δεν είναι παιχνίδι, ξέρεις. Δεν μπορείς να πατήσεις pause και να ξεκινήσεις τον γύρο από την αρχή. Αν χάσουμε, χάνουμε τα πάντα. Συμπεριλαμβανομένου του ονείρου γενιών Ουκρανών για ελευθερία, για μια ανεξάρτητη χώρα».

Και τότε επιστρέφει στην ιστορία: «Οι Ρώσοι, σε αυτά τα 400 χρόνια Ρωσικής Αυτοκρατορίας, Σοβιετικής Ένωσης, τώρα Ρωσικής Ομοσπονδίας -είναι όλα το ίδιο, η ίδια αυτοκρατορία- εκτέλεσαν τόσους πολλούς Ουκρανούς, τόσους πολλούς καλλιτέχνες μας. Οργάνωσαν λιμούς και εκατομμύρια Ουκρανοί πέθαναν από την πείνα. Τα έκαναν όλα αυτά για να καταστρέψουν την κουλτούρα μας, την ταυτότητά μας και να κάνουν αυτή την περιοχή πλήρως ρωσική. Είχαμε γενιές και γενιές εκτελεσμένων καλλιτεχνών που έγραφαν για την Ουκρανία ως αξία, για την ταυτότητά μας. Και ξέρω ότι η δική μου γενιά είναι το όνειρό τους: η πρώτη ουκρανική γενιά που γεννήθηκε μέσα σε ελευθερία και δημοκρατία. Έχουμε πάρα πολλά να χάσουμε. Δεν μπορούμε να το επιτρέψουμε».