Η OnlyFansοποίηση του κόσμου και η εξάντληση τnς επιθυμίας

Η OnlyFansοποίηση που περιγράφει ο Γκερστ δεν αφορά μόνο το σεξ, αλλά κάθε μορφή ανθρώπινης σχέσης. Η συγκίνηση αντικαθιστά τη σκέψη. Το φαινόμενο του gooning, οι «pornosexuals» και η κατανάλωση πολιτικής έντασης χωρίς πραγματική εμπλοκή.

Στο πρόσφατο newsletter του, ο Γερμανός φιλόσοφος και πολιτικός επιστήμονας, Σβεν Γκερστ, έχει μια φράση που συνοψίζει μέρος της σημερινής ψυχολογίας της Δύσης: «Η TikTokοποίηση του κόσμου έχει διαλύσει την κοινωνικότητα - και η OnlyFansοποίηση έχει διαλύσει τη σεξουαλικότητα».

Δεν πρόκειται για σχήμα λόγου, ο Γκερστ επιχειρεί μια διάγνωση. Η αφετηρία του είναι ένα ρεπορτάζ του «Harper’s Magazine» για το φαινόμενο του gooning – μια διαδικτυακή κουλτούρα εμμονικής αυτοϊκανοποίησης, που αναπτύχθηκε στα χρόνια της καραντίνας. Νέοι άντρες, κλεισμένοι σε gooncaves –δωμάτια γεμάτα οθόνες, όπου ο ερεθισμός γίνεται τελετουργία–, περνούν μέρες ολόκληρες σε κατάσταση αυτοερεθισμού, κυνηγώντας το λεγόμενο «goonstate», μια τεχνητή απώλεια του ελέγχου, όπου η αίσθηση και η πραγματικότητα γίνονται ένα. Δεν πρόκειται πια για σεξουαλική πράξη, αλλά για εν εξελίξει αυτοδιάλυση. Ένας κόσμος όπου η ηδονή έχει μετατραπεί σε αλγόριθμο. Ορισμένοι από αυτούς τους ανθρώπους αυτοπροσδιορίζονται ως «pornosexuals»: δεν αναζητούν σεξουαλική σχέση, γιατί η ανάγκη έχει αντικατασταθεί από την ψηφιακή προσομοίωση. Όπως λέει ο Γκερστ, «ο έρωτας, που κάποτε προϋπέθετε ρίσκο και συνάντηση, τώρα έχει μετατραπεί σε διαδικασία κατανάλωσης».

Ο (σύγχρονος) άνθρωπος αποφεύγει να σχετίζεται και προτιμά να καταναλώνει. Δεν στρέφεται προς τον άλλον, αλλά προς την αντανάκλασή του στην οθόνη.

Ο Γκερστ βλέπει σ’ αυτό όχι μια ιδιοτροπία της εποχής, αλλά τη μετάλλαξη ενός ολόκληρου πολιτισμού, που μαθαίνει να ζει μέσα στην υπερδιέγερση. Με τον όρο «OnlyFansοποίηση του κόσμου» δεν μιλά για την πλατφόρμα καθαυτή, αλλά για την επέκταση της λογικής της σε κάθε πτυχή της ζωής: τη μετατροπή της οικειότητας, της προσοχής και της επιθυμίας σε εμπορικό προϊόν. Δεν τον ενδιαφέρει το ηθικό επιχείρημα – παρατηρεί την αλλαγή σε μεγαλύτερο πεδίο, ψυχολογικά και κοινωνικά. Η επιθυμία, λέει, υπήρξε πάντα δύναμη σχέσης, ο τρόπος με τον οποίο το άτομο έβγαινε από τον εαυτό του προς τον άλλον. Σήμερα αυτή η έξοδος έχει περιοριστεί, καθώς ο (σύγχρονος) άνθρωπος αποφεύγει να σχετίζεται και προτιμά να καταναλώνει. Δεν στρέφεται προς τον άλλον, αλλά προς την αντανάκλασή του στην οθόνη.

Η OnlyFansοποίηση είναι η τελική φάση της εμπορευματοποίησης της επιθυμίας: Το βλέμμα, η περιέργεια, η προσοχή, όλα έχουν μετατραπεί σε μετρήσιμα δεδομένα. Η πλατφόρμα δεν πουλάει εικόνες, αλλά πρόσβαση στην ψευδαίσθηση της οικειότητας. Ο θεατής δεν αγοράζει πορνογραφία, αγοράζει την αίσθηση ότι συμμετέχει. Η ψυχολογία του χρήστη βασίζεται στη φανταστική εγγύτητα, στο αίσθημα ότι «είμαι μέσα», ενώ στην πραγματικότητα είναι μόνος. Η πορνογραφία, στην περίπτωση μας, όπως τονίζει, δεν είναι το πρόβλημα, μα ο καθρέφτης: Δείχνει πώς λειτουργεί ο μηχανισμός επιθυμίας. Από το TikTok μέχρι την πολιτική, η ίδια λογική επαναλαμβάνεται: διαρκής ερεθισμός, ελάχιστο βάθος, μηδενική συγκέντρωση. Ο εγκέφαλος δεν προλαβαίνει να επεξεργαστεί τίποτα, παρά μόνο να αντιδρά.

Ο ίδιος υποστηρίζει ότι αυτή η μετατόπιση δεν είναι αποκλειστικά σεξουαλική – είναι υπαρξιακή. Η τεχνολογία μάς έμαθε να μην αντέχουμε την καθυστέρηση, να μας δημιουργεί αίσθημα αποστροφής η σιωπή. Ζούμε σε μια τρόπον τινά εμμονική συνθήκη, μέσα στην οποία κάθε στιγμή πρέπει να γεμίζει με κάτι: βίντεο, ειδοποιήσεις, μικρές δόσεις κινητοποίησης – μοιάζει πλέον με εθισμό. Ο άνθρωπος χάνει τη δυνατότητα να περιμένει, να ποθεί, να χτίζει.

Στην ανάλυσή του, ο Γκερστ περιγράφει τον σημερινό άνθρωπο ως «υποκείμενο εξάντλησης». Δεν τον καταπιέζει κάποια εξουσία, δεν τον καταναγκάζει κάποιος μηχανισμός, αλλά τον εξαντλεί η ίδια του η ελευθερία. Μπορεί να δει τα πάντα, να δοκιμάσει τα πάντα, να μιλήσει με όλους. Η υπερδιαθεσιμότητα ακυρώνει την εμπειρία. Η «OnlyFansοποίηση» δεν είναι φαινόμενο της πορνογραφίας· είναι ένα μοντέλο που ελαύνει με κυριαρχική διάθεση στην καθημερινή ζωή. Ο καθένας είναι ταυτόχρονα προϊόν και καταναλωτής, εκθέτης και θεατής. Οι σχέσεις γίνονται ανταλλαγές περιεχομένου, τα συναισθήματα γίνονται δεδομένα με αλγοριθμικό περιτύλιγμα. Στον κόσμο αυτόν, η αυθεντικότητα παύει να έχει νόημα, μια και το ζητούμενο είναι η απήχηση.

Η πολιτική εμπειρία έχει μετατραπεί σε κατανάλωση θεάματος

Ο Γκερστ επεκτείνει την ανάλυσή του και στο πολιτικό πεδίο. Το ίδιο πρότυπο που ρυθμίζει την επιθυμία ρυθμίζει και τη γνώμη. Οι πολίτες δεν συμμετέχουν στη δημόσια ζωή, μοναχά αντιδρούν. Δεν συζητούν, αλλά σχολιάζουν. Η πολιτική εμπειρία έχει μετατραπεί σε κατανάλωση θεάματος. Ο Γκερστ το ονομάζει «πολιτικό gooning»: η διαρκής διέγερση της κοινής γνώμης χωρίς ουσιαστική εμπλοκή. Και επιχειρεί να χαράξει μια σειρά από ομοιότητες: Όπως ο χρήστης του OnlyFans αναζητά στιγμιαία ικανοποίηση χωρίς σχέση, έτσι και ο πολίτης του ψηφιακού κόσμου αναζητά συνεχείς εντάσεις χωρίς ευθύνη. Οι δημόσιες αντιπαραθέσεις λειτουργούν σαν πορνογραφικά επεισόδια: παράγουν συγκίνηση, όχι κατανόηση. Η δημοκρατία δεν απειλείται από τον αυταρχισμό, αλλά από τη διάσπαση.

Η ανάλυση του Γκερστ δεν αναζητά επιστροφή σε κάποιο παρελθόν ούτε προτείνει λύση. Διαπιστώνει ότι η υπερδιέγερση έχει γίνει μορφή υπακοής. Ο άνθρωπος δεν χρειάζεται να καταπιεστεί, αρκεί να απορροφηθεί. Δεν χρειάζεται να φοβηθεί, αρκεί να κουραστεί. «Η κοινωνία της επιθυμίας χωρίς αντικείμενο είναι μια κοινωνία χωρίς προσανατολισμό», γράφει, επιδιώκοντας να περιγράψει το πνεύμα της εποχής: ένας κόσμος όπου όλα είναι διαθέσιμα, αλλά τίποτα δεν είναι ποθητό. Ο πολιτισμός της άμεσης πρόσβασης έχει καταργήσει τη σπανιότητα, άρα και την ένταση της εμπειρίας.Ίσως γι’ αυτό, καταλήγει, το gooning δεν είναι παθολογία αλλά προειδοποίηση. Είναι, τονίζει, το «καναρίνι στο ορυχείο», που δείχνει πώς θα μοιάζει η «ψυχή» της Δύσης όταν ο αλγόριθμος ολοκληρώσει την αποστολή του. Ο άνθρωπος που δεν μπορεί να αντέξει το κενό ανάμεσα σε δύο ερεθίσματα είναι ήδη εθισμένος στην απουσία νοήματος. Ένας άνθρωπος μόνιμα διεγερμένος και μόνιμα κουρασμένος.

Το ερώτημα απλό: Τι μένει όταν η επιθυμία εξαντλείται; Η OnlyFansοποίηση του κόσμου δεν είναι φαινόμενο του διαδικτύου, αλλά συνθήκη ενός πολιτισμού που έχει αντικαταστήσει την επαφή με την εικόνα, την αναμονή με το ερέθισμα, τη σχέση με την κατανάλωση. Η κουλτούρα της διαρκούς πρόσβασης καταργεί την προσμονή κι έτσι η χωρίς όρια ελευθερία γίνεται εντέλει μηχανισμός εξάρτησης.