Σοφία Κοράντι: Αποτίνοντας φόρο τιμής στη «Mama Erasmus»

→ Γράφουν οι: Σπύρος Μπλαβούκος, Καθηγητής, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και Επικεφαλής Ευρωπαϊκού Προγράμματος Αριάν Κοντέλλη, ΕΛΙΑΜΕΠ, Λευτέρης Βασιλόπουλος, Βοηθός Έρευνας, ΕΛΙΑΜΕΠ, Χρήστος Παγωνίδης, Ασκούμενος, ΕΛΙΑΜΕΠ. 

Όταν γεννήθηκε η Σοφία Κοράντι, κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου, η ιδέα ενός ενιαίου ευρωπαϊκού χώρου εκπαίδευσης, όπου οι φοιτητές θα μπορούσαν να μετακινούνται χωρίς περιορισμούς μεταξύ των χωρών της Ευρώπης για εκπαιδευτικούς σκοπούς ήταν αδιανόητη και ουτοπική, τη στιγμή που η Ήπειρος βρισκόταν στις παρυφές ενός ακόμη καταστροφικού πολέμου.

Σήμερα, η Σοφία Κοράντι, γνωστή και ως «Mama Erasmus», που έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 91 ετών, στις 18 Οκτωβρίου 2025, συγκαταλέγεται στις σημαίνουσες προσωπικότητες της ενότητας και της συνύπαρξης των λαών στην Ευρώπη. Με το όραμά της και την επιμονή της, έθεσε τα θεμέλια για το πρόγραμμα Erasmus, το οποίο αποτελεί πυρήνα των προσπαθειών διαμόρφωσης μιας κοινής πολιτικής και πολιτιστικής ταυτότητας στην ΕΕ προωθώντας την κινητικότητα φοιτητών και όχι μόνο.

Γεννημένη το 1934 στη Ρώμη, η Κοράντι σπούδασε νομική στο Πανεπιστήμιο La Sapienza και, με υποτροφία Fulbright, ολοκλήρωσε τις μεταπτυχιακές σπουδές της στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης. Ωστόσο, όταν επέστρεψε στην Ιταλία, το αμερικανικό της πτυχίο δεν αναγνωρίστηκε από το ιταλικό εκπαιδευτικό σύστημα. Αυτή η εμπειρία αποτέλεσε το εφαλτήριο της πρότασής της για ένα πρόγραμμα ανταλλαγής φοιτητών σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Ως καθηγήτρια Παιδαγωγικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Roma Tre, η Κοράντι ανέπτυξε την ιδέα του Erasmus το 1969, οπότε και συνέταξε ένα υπόμνημα που περιείχε μία «εμβρυακή» μορφή του προγράμματος. Από το 1976, άρχισαν να τίθενται τα θεμέλια για την υλοποίησή του μέσω κοινών προγραμμάτων σπουδών (Joint Study Programmes), τα οποία επέτρεψαν την επί δέκα χρόνια πιλοτική δοκιμή του μοντέλου. Τελικά, το 1987, εγκρίθηκε και επίσημα το πρώτο πρόγραμμα Erasmus.

Σήμερα, το Erasmus περιλαμβάνει 33 χώρες και έχει δώσει τη δυνατότητα σε περισσότερους από 16 εκατομμύρια φοιτητές να σπουδάσουν και να εργαστούν στο εξωτερικό. Ενδεικτικά, ολοκληρώθηκαν 30.000 έργα και μετακινήθηκαν περίπου 1,3 εκατομμύρια φοιτητές για το έτος 2024, ενώ για την περίοδο 2021-2027 η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει διαθέσει συνολικά 26,2 δισεκατομμύρια ευρώ για την υποστήριξη του προγράμματος. Μέσα από αυτήν την εμπειρία, ενισχύεται η συνεργασία μεταξύ ακαδημαϊκών ιδρυμάτων και οργανισμών, ενώ παράλληλα προάγεται η διαπολιτισμική ανταλλαγή και η αλληλοκατανόηση.

Παρότι το πρόγραμμα αναπτύχθηκε αρχικά ως μια πολιτική στον τομέα της εκπαίδευσης, στην πορεία εξελίχθηκε σε έναν από τους ακρογωνιαίους λίθους της ευρωπαϊκής ενότητας. Το Erasmus, μέσα από την καθημερινή συνύπαρξη των πολιτών που συμμετέχουν σε αυτό (φοιτητές, εργαζόμενοι, εθελοντές, αθλητές κ.ά.) αποτελεί μια μορφή ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης από κάτω προς τα πάνω, δηλαδή από τους ίδιους τους πολίτες.

Μέσα από την κινητικότητα, η οποία μπορεί να διαρκέσει από λίγες ημέρες, έως μέχρι και παραπάνω από ένα χρόνο, οι συμμετέχοντες διαμορφώνουν στενούς δεσμούς με άτομα από όλη την Ευρώπη και τον κόσμο. Μετά την ολοκλήρωση του Erasmus, συνεχίζουν να κρατούν επαφή σε καθημερινή βάση μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα, προγραμματίζουν μαζί διακοπές ή επισκέπτονται τους νέους τους φίλους  στις χώρες που μένουν. Πρόκειται για κάτι που στη γενιά της Σοφία Κοράντι θα φάνταζε αδιανόητο. Σήμερα, όλο και περισσότερος κόσμος θέλει να γίνει μέρος αυτής της εμπειρίας: να μπορέσει να συνδεθεί και να αλληλεπιδράσει με άτομα από διαφορετικούς πολιτισμούς.

Ωστόσο, η αλληλεπίδραση αυτή μεταξύ των συμμετεχόντων του Erasmus δεν είναι μόνο μια εκπαιδευτική και πολιτισμική εμπειρία. Το Πρόγραμμα αποτελεί ένα από τα πλέον χαρακτηριστικότερα εγχειρήματα δημιουργίας μιας Ευρωπαϊκής Δημόσιας Σφαίρας. Στο παρελθόν, ο δημόσιος διάλογος σε ευρωπαϊκή εμβέλεια τροφοδοτούνταν κυρίως από την αλληλεπίδραση των χωρών στο πλαίσιο της συμμετοχής τους στους ευρωπαϊκούς θεσμούς, σε επίπεδο κυβερνητικών αξιωματούχων και τεχνοκρατών. Ήταν κατά βάση μια θεσμική και πολιτική διαδικασία έξω από τη σφαίρα ενδιαφέροντος της ευρύτερης κοινωνίας. Μέσα από το Erasmus, η Ευρωπαϊκή Δημόσια Σφαίρα αποτελεί κεκτημένο της καθημερινότητας των πολιτών, διαμορφώνοντας στην πράξη έναν διευρωπαϊκό δημόσιο χώρο και διάλογο.

Ως αποτέλεσμα, το Erasmus, τόσο ως προσωπικό βίωμα για τους συμμετέχοντες, όσο και ως συλλογική εμπειρία ανταλλαγής ιδεών, συμμετοχής και συνύπαρξης, αποτελεί κινητήρια δύναμη νοηματοδότησης και εποικοδομητικού αναστοχασμού της διαδικασίας ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, σε μία περίοδο όπου η ειρηνική συνύπαρξη, η διαπολιτισμική συνεργασία και η διαφορετικότητα τίθενται υπό αμφισβήτηση, τόσο στην Ευρώπη όσο και παγκοσμίως.

Η «Mama Erasmus» άφησε ένα ανεξίτηλο αποτύπωμα στην εκπαίδευση και στην ευρωπαϊκή ταυτότητα, εμπνέοντας γενιές νέων να αναζητούν τη γνώση και να διαμορφώνουν μια ενωμένη Ευρώπη: «[…] Κάθε βαλίτσα, κάθε σακίδιο θα κουβαλάει μαζί του λίγο από την ιδέα της: η γνωριμία με τον άλλον είναι ο καλύτερος τρόπος για να χτίσουμε την Ευρώπη», γράφει η Ιταλίδα Υπουργός Πανεπιστημίων Άννα Μαρία Μπερνίνι. Υπό αυτό το πρίσμα, η Σοφία Κοράντι άνοιξε τον δρόμο για τη διαμόρφωση μιας ενεργούς ευρωπαϊκής πολιτειότητας, ενός Πολίτη Erasmus.