Η Σοφία Κοράντι και οι ήσυχες επαναστάσεις της Ευρώπης

Από τις ειδήσεις που περνούν στα χαμηλά της επικαιρότητας, εκεί όπου δεν φτάνει ο θόρυβος των likes και της στιγμιαίας δημοσιότητας, έρχεται μια είδηση που αξίζει να σταθεί στο προσκήνιο. Η Σοφία Κοράντι, η Ιταλίδα καθηγήτρια που συνέλαβε την ιδέα του προγράμματος Erasmus, έφυγε πρόσφατα από τη ζωή. Και μαζί της, ένα κομμάτι από την Ευρώπη που ονειρεύτηκε να ενώσει τους ανθρώπους όχι μέσα από συμφωνίες και συμβάσεις, αλλά μέσα από εμπειρίες, ταξίδια, φιλίες και κοινή γνώση.

Η ιστορία της Κοράντι είναι μια ιστορία επιμονής και πίστης στη δύναμη της εκπαίδευσης. Στη δεκαετία του 1970, όταν ακόμη η Ευρώπη προσπαθούσε να επουλώσει τις πληγές του Ψυχρού Πολέμου και να βρει μια κοινή ταυτότητα, η Κοράντι οραματίστηκε κάτι απλό αλλά ριζοσπαστικό: ότι οι νέοι Ευρωπαίοι πρέπει να γνωρίσουν ο ένας τον άλλον. Ότι η Ευρώπη δεν θα χτιστεί μόνο με Συνθήκες, αλλά με εμπιστοσύνη και εμπειρίες ζωής. Χρειάστηκαν χρόνια, διαπραγματεύσεις και σιωπηλή επιμονή για να γίνει το Erasmus πραγματικότητα το 1987 — ένα από τα πιο επιτυχημένα προγράμματα που δημιούργησε ποτέ η Ευρωπαϊκή Ένωση.

Πίσω από τους αριθμούς —πάνω από 15 εκατομμύρια φοιτητές έχουν συμμετάσχει μέχρι σήμερα— υπάρχει ένα άυλο κεφάλαιο: η Ευρώπη της καθημερινότητας. Οι νέοι που έμαθαν να συνεργάζονται, να μοιράζονται αξίες, να αντιλαμβάνονται τη διαφορετικότητα όχι ως απειλή, αλλά ως πηγή εμπλουτισμού. Η Κοράντι, χωρίς τίτλους εξουσίας, χωρίς προβολή, συνέβαλε όσο λίγοι στη διαμόρφωση μιας γενιάς Ευρωπαίων πολιτών που σκέφτονται και αισθάνονται υπερεθνικά.

Το μήνυμα της ζωής της είναι απλό, σχεδόν ταπεινό — κι όμως βαθιά ανατρεπτικό. Η αλλαγή δεν χρειάζεται δραματικά γεγονότα για να είναι σημαντική. Δεν είναι πάντα αποτέλεσμα συγκρούσεων ή επαναστάσεων. Μπορεί να ξεκινά από μια ιδέα, από την πίστη πως η γνώση και η συνάντηση με τον «άλλον» μπορούν να μεταμορφώσουν κοινωνίες.

Το Erasmus είναι μια τέτοια σιωπηλή επανάσταση. Ένα πρόγραμμα που έδωσε τη δυνατότητα σε εκατομμύρια νέους να σπουδάσουν σε άλλη χώρα, να μάθουν μια νέα γλώσσα, να γνωρίσουν άλλους πολιτισμούς, να δημιουργήσουν φιλίες που ξεπερνούν σύνορα και εθνικότητες. Δεν είναι μόνο ένα εκπαιδευτικό εργαλείο· είναι ένα εργαστήριο δημοκρατίας, όπου οι νέοι μαθαίνουν στην πράξη τι σημαίνει ανεκτικότητα, συνεργασία, σεβασμός στη διαφορετικότητα.

Κάθε φοιτητής που ταξίδεψε με Erasmus φέρει μέσα του ένα μικρό κομμάτι αυτής της «ήσυχης Ευρώπης». Από το Παρίσι έως τη Θεσσαλονίκη, από τη Λισαβόνα ως τη Βαρσοβία, γεννήθηκαν φιλίες, συνεργασίες, σχέσεις που έγιναν γέφυρες ζωής. Για πολλούς, το Erasmus δεν ήταν απλώς ένα εξάμηνο στο εξωτερικό· ήταν η αρχή μιας νέας αντίληψης για τον κόσμο — ότι η ταυτότητα δεν είναι φυλακή, αλλά διαρκής συνομιλία.

Σε μια εποχή που η Ευρώπη δοκιμάζεται ξανά —από οικονομικές κρίσεις, πολέμους στα σύνορά της, άνοδο εθνικισμών και πολιτισμικών φόβων— η παρακαταθήκη της Κοράντι είναι περισσότερο επίκαιρη από ποτέ. Η ιδέα της εκπαίδευσης ως μέσου ειρήνης και αλληλοκατανόησης είναι ίσως η πιο ουσιαστική απάντηση στις δυνάμεις του διχασμού.

Και ίσως αυτό είναι το πραγματικό νόημα των «ήσυχων επαναστάσεων»: να μεταμορφώνουν χωρίς θόρυβο, να αλλάζουν τον κόσμο χωρίς να χρειάζονται σκηνές και μικρόφωνα. Να δείχνουν ότι οι κοινωνίες προοδεύουν όχι μόνο όταν αλλάζουν οι νόμοι, αλλά όταν αλλάζουν οι αντιλήψεις.

Σε μια εποχή όπου οι ειδήσεις του θεάματος κυριαρχούν και οι ήρωες της καθημερινότητας περνούν απαρατήρητοι, ας κάνουμε μια επιλογή. Να θυμόμαστε κι αυτές τις ιστορίες. Τις ιστορίες των ανθρώπων που, χωρίς φωνές και τίτλους, άλλαξαν τη ζωή εκατομμυρίων. Γιατί το μέλλον δεν χτίζεται μόνο με τις μεγάλες κινήσεις της πολιτικής, αλλά και με τα μικρά, αθόρυβα έργα της πίστης και της παιδείας.

Η Ευρώπη χρειάζεται ξανά τέτοιες ήσυχες επαναστάσεις — ανθρώπους που πιστεύουν ότι η γνώση, η κινητικότητα και η συνεργασία μπορούν να ενώσουν όσα οι προκαταλήψεις χωρίζουν. Και ίσως τότε, μέσα στον θόρυβο της εποχής, να ξανακούσουμε τη φωνή της Κοράντι να μας θυμίζει ότι η ενότητα δεν είναι ποτέ δεδομένη· είναι κάτι που χτίζεται, κάθε μέρα, από εκείνους που τολμούν να ονειρεύονται μια κοινή ζωή.