Οι γυναίκες των Νόμπελ: 19 πορτρέτα που άλλαξαν για πάντα την ιστορία της επιστήμης

Τα βραβεία Νόμπελ, όπως όρισε η διαθήκη του Άλφρεντ Νόμπελ το 1895, απονέμονται σε όσους «κατά το προηγούμενο έτος προσέφεραν το μεγαλύτερο όφελος στην ανθρωπότητα». Παρότι τα βραβεία θεσπίστηκαν το 1901, χρειάστηκε να περάσουν τρία χρόνια μέχρι να τιμηθεί η πρώτη γυναίκα, η Μαρία Σκλοδούσκα Κιουρί – και ακόμη και σήμερα οι γυναίκες παραμένουν μειοψηφία. Από το 1901 έως το 2025 τα Νόμπελ έχουν απονεμηθεί σε γυναίκες μόλις 67 φορές, σε 66 μοναδικές προσωπικότητες, με την Κιουρί να παραμένει η μόνη με δύο επιστημονικά βραβεία. Η κατανομή αυτών των βραβείων δείχνει τη δυσκολία της αναγνώρισης: δεκαεννέα γυναίκες βραβεύθηκαν για την ειρήνη, δεκαοκτώ για τη λογοτεχνία, δεκατέσσερις για τη φυσιολογία ή ιατρική, οκτώ για τη χημεία, πέντε για τη φυσική και τρεις για τις οικονομικές επιστήμες. Ακόμη και στο αποκορύφωμα του 2009, όταν πέντε γυναίκες βραβεύθηκαν σε τέσσερις κατηγορίες, η αναλογία παρέμεινε χαμηλή.

Η συλλογή «Women Who Changed Science» της ιστοσελίδας των Νόμπελ επιχειρεί να κάνει ορατές τις βιογραφίες πίσω από τους τίτλους. Οι δεκαεννέα ιστορίες που παρουσιάζει καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα εθνικοτήτων, εποχών και επιστημονικών πεδίων. Από τον αγώνα της Μαρίας Κιουρί στις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι την αποφασιστικότητα της Ντόνα Στρίκλαντ και της Φράνσις Άρνολντ στον 21ο αιώνα. Δεκαεννέα πορτρέτα που φωτίζουν χαρακτήρες και επιτεύγματα.

Μαρί Κιουρί, Πολωνή φυσικός και χημικός | Νόμπελ Φυσικής 1903 και Νόμπελ Χημείας 1911

Η Μαρία Σκλοδούσκα Κιουρί γεννήθηκε στη Βαρσοβία υπό ρωσική κατοχή και έχασε τη μητέρα και την αδελφή της σε νεαρή ηλικία. Για να χρηματοδοτήσει την εκπαίδευσή της εργάστηκε ως γκουβερνάντα και κρυφά παρακολουθούσε πανεπιστημιακά μαθήματα, προτού μετακομίσει στο Παρίσι. Εκεί ανακάλυψε τα στοιχεία πολώνιο και ράδιο, εισήγαγε την έννοια της ραδιενέργειας και συνέβαλε στη χρήση ακτινοβολίας για την αντιμετώπιση όγκων.

Παρά τον σκεπτικισμό των συναδέλφων της, ο σύζυγός της, Πιερ, επέμεινε να μοιραστούν το βραβείο Φυσικής του 1903, ενώ το 1911 τιμήθηκε μόνη της με το βραβείο Χημείας. Κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο δημιούργησε κινητές μονάδες ακτινογραφίας «petites Curies», σώζοντας χιλιάδες στρατιώτες. Εργάστηκε για χρόνια χωρίς προστατευτικά μέσα και πολλά από τα προσωπικά της αντικείμενα –τα σημειωματάρια, τα ρούχα, ακόμη και τα έπιπλά της– έχουν μολυνθεί με ραδιενεργά κατάλοιπα. Σήμερα, πάνω από έναν αιώνα μετά, αυτά τα αντικείμενα εκπέμπουν ακόμη ακτινοβολία και φυλάσσονται σε ειδικά μολύβδινα κουτιά στο Εθνικό Μουσείο του Παρισιού, σύμβολα ενός πάθους που ξεπερνούσε ακόμη και την υγεία της.

Ιρέν Ζολιό Κιουρί, Γαλλίδα επιστήμονας | Νόμπελ Χημείας 1935

Κόρη των Μαρίας και Πιερ Κιουρί, η Ιρέν Ζολιό-Κιουρί μεγάλωσε στο εργαστήριο όπου οι γονείς της ανακάλυψαν τη ραδιενέργεια. Κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, μαζί με τη μητέρα της, εκπαίδευε γυναίκες και χειριζόταν κινητές μονάδες ακτινογραφίας στο μέτωπο, συμβάλλοντας στη διάσωση χιλιάδων τραυματιών. Το 1934 η ίδια και ο σύζυγός της, Φρεντερίκ Ζολιό, ανακάλυψαν ότι βομβαρδίζοντας αλουμίνιο με σωματίδια άλφα δημιουργείται ραδιενεργός φώσφορος· η πρώτη παρασκευή τεχνητής ραδιενέργειας επέτρεψε την παραγωγή ραδιοϊσοτόπων για τη βιομηχανία και την ιατρική. Ως πολιτικοί και ακτιβιστές αγωνίστηκαν για την ειρήνη και τα δικαιώματα των γυναικών· η Ιρέν έγινε υφυπουργός Έρευνας στη Γαλλία και μέλος της Αντίστασης. Συνειδητοποιώντας την πιθανότητα πυρηνικής αλυσιδωτής αντίδρασης, φύλαξε τα σημειωματάριά τους για να μην τα χρησιμοποιήσουν οι Ναζί. Πέθανε το 1956 από λευχαιμία λόγω της ακτινοβολίας, κληρονομώντας τη μοίρα αλλά και την αποστολή της μητέρας της.

Γκέρτι Τερέζα Κόρι, Εβραία βιοχημικός αυστρο-ουγγρο-αμερικανικής καταγωγής | Νόμπελ Φυσιολογίας ή Ιατρικής 1947

Η Γκέρτι Τερέζα Κόρι γεννήθηκε σε εύπορη εβραϊκή οικογένεια στην Πράγα, αλλά έπρεπε να συμπληρώσει μόνη της τα κενά της εκπαίδευσής της για να γίνει δεκτή στην ιατρική σχολή. Εκεί γνώρισε τον Καρλ Κόρι, με τον οποίο διαχώρισαν την πορεία της γλυκόζης στο σώμα: περιέγραψαν πώς η γλυκόζη μετατρέπεται σε γλυκογόνο και πάλι πίσω – τον «κύκλο Κόρι». Μετακόμισαν στις ΗΠΑ λόγω του αντισημιτισμού και αντιμετώπισαν άρνηση πρόσληψης της Γκέρτι ως ισότιμης ερευνήτριας. Μόνο δύο μήνες μετά την απονομή του Νόμπελ αναγνωρίστηκε επισήμως ως καθηγήτρια. Η ικανότητά της να ερμηνεύει τη χημεία πίσω από βιολογικές διεργασίες άνοιξε τον δρόμο για τη βιοχημεία όπως τη γνωρίζουμε.

Μαρία Γκέπερτ Μάγερ, Γερμανοαμερικανίδα θεωρητική φυσικός | Νόμπελ Φυσικής 1963

Η Μαρία Γκέπερτ Μάγερ μεγάλωσε σε οικογένεια ακαδημαϊκών και ο πατέρας της την ενθάρρυνε να μην περιοριστεί στον ρόλο της «γυναίκας του σπιτιού». Μετανάστευσε στις ΗΠΑ ακολουθώντας τον σύζυγό της, αλλά λόγω κανόνων νεποτισμού δούλευε για δεκαετίες χωρίς αμοιβή. Στο Εθνικό Εργαστήριο Argonne πρότεινε ότι τα πρωτόνια και τα νετρόνια στον πυρήνα οργανώνονται σε κελύφη –την «κελυφική» δομή των πυρήνων– εξηγώντας γιατί ορισμένοι αριθμοί πρωτονίων ή νετρονίων δημιουργούν ιδιαίτερα σταθερούς πυρήνες. Η θεωρία της άλλαξε την πυρηνική φυσική και της χάρισε το βραβείο Νόμπελ, αν και έγινε καθηγήτρια μόνο μετά τα 58 της χρόνια, αποδεικνύοντας ότι η επιμονή μπορεί να υπερβεί τις θεσμικές προκαταλήψεις.

Ντόροθι Κρόουφουτ Χότζκιν, Βρετανίδα βιοχημικός | Νόμπελ Χημείας 1964

Η Ντόροθι Χότζκιν γοητεύτηκε από τους κρυστάλλους από παιδί και παρέμεινε «αιχμάλωτη της χημείας και των κρυστάλλων» για όλη της τη ζωή. Με τη μέθοδο της ακτινογραφικής κρυσταλλογραφίας αποκάλυψε τις τρισδιάστατες δομές της πενικιλίνης, της βιταμίνης B₁₂ και της ινσουλίνης, έργο που διήρκεσε δεκαετίες και απαιτούσε μεγάλη υπομονή και ακρίβεια. Παρότι έπασχε από ρευματοειδή αρθρίτιδα από τα 20 της, συνέχισε να εργάζεται μέσα σε πόνο, ενώ παράλληλα προώθησε τη διεθνή επιστημονική συνεργασία και την ειρήνη μέσω των συναντήσεων του διεθνούς κινήματος επιστημόνων Pugwash, που ιδρύθηκε το 1957 με στόχο την προώθηση του αφοπλισμού και της ειρήνης, ιδιαίτερα εν μέσω του Ψυχρού Πολέμου. Πήρε το όνομά του από το χωριό Pugwash στον Καναδά, όπου έγινε η πρώτη συνάντηση. Το έργο της Χότζκιν άνοιξε τον δρόμο για την παραγωγή ζωτικών φαρμάκων και ανέδειξε την κρυσταλλογραφία ως εργαλείο απαραίτητο για τη βιοχημεία.

Ρόζαλιν Γιάλοου, Αμερικανίδα γιατρός, φυσικός | Νόμπελ Φυσιολογίας ή Ιατρικής 1977

Η Ρόζαλιν Γιάλοου μεγάλωσε στο Μπρονξ σε μια φτωχή εβραϊκή οικογένεια, αλλά διάβαζε συνεχώς και επέλεξε να σπουδάσει φυσική, παρά τις πιέσεις των γονιών της να γίνει δασκάλα. Ως πρώτη φοιτήτρια φυσικής στο Κολέγιο Χάντερ, ξεπέρασε τα εμπόδια της περιορισμένης χρηματοδότησης δουλεύοντας ως γραμματέας για να μπορέσει να σπουδάσει. Αργότερα, στην περίοδο του πολέμου, όταν οι άνδρες έλειπαν από τα πανεπιστήμια, βρέθηκε να είναι η μόνη γυναίκα στο τμήμα πυρηνικής φυσικής του Πανεπιστημίου του Ιλινόι. Επιστρέφοντας στη Νέα Υόρκη, έστησε εργαστήριο σε ένα παλιό ντουλάπι στο νοσοκομείο βετεράνων και μαζί με τον Σόλομον Μπέρσον ανέπτυξαν την τεχνική της ραδιοανοσοδοκιμασίας (RIA), μια μέθοδο που επιτρέπει ποσοτικό προσδιορισμό ορμονών, φαρμάκων και ιών σε επίπεδα πικογραμμαρίων ανά mL. Η RIA χρησιμοποιείται πλέον για τον έλεγχο ορμονών, φαρμάκων και ιών και θεωρείται μία από τις πιο σημαντικές μεθόδους διαγνωστικής του 20ού αιώνα. Η Γιάλοου δήλωνε ότι το μοναδικό εμπόδιο των γυναικών στην επιστήμη είναι ότι «κάνουν μωρά», αλλά αυτό είναι απλώς μια ακόμη πρόκληση προς υπέρβαση.

Μπάρμπαρα ΜακΚλίντοκ, Αμερικανίδα επιστήμονας και κυτταρογενετίστρια | Νόμπελ Φυσιολογίας ή Ιατρικής 1983

Όταν η Μπάρμπαρα ΜακΚλίντοκ ανακοίνωσε ότι θα σπουδάσει στο Κορνέλ, η μητέρα της ανησυχούσε ότι η μόρφωση θα της στερούσε έναν καλό σύζυγο. Ευτυχώς ο πατέρας της την υποστήριξε και η ΜακΚλίντοκ ανακάλυψε την κυτταρογενετική του καλαμποκιού, ένα πεδίο τόσο καινούργιο ώστε οι συνάδελφοι συχνά αγνοούσαν τα ευρήματά της. Στο ερευνητικό ίδρυμα Cold Spring Harbor Laboratory, και, χωρίς τις υποχρεώσεις της πανεπιστημιακής διδασκαλίας, είχε την ελευθερία να αφιερωθεί αποκλειστικά στην έρευνα. Τότε παρατήρησε ότι ορισμένα γονίδια μπορούσαν να μετακινούνται μέσα στο χρωμόσωμα, διακόπτοντας ή ενεργοποιώντας χαρακτηριστικά – τα «κινητά γενετικά στοιχεία» (jumping genes). Όταν παρουσίασε τα αποτελέσματα, πολλοί τη θεώρησαν τρελή, με αποτέλεσμα να σταματήσει να δημοσιεύει, αλλά όχι να ερευνά. Χρειάστηκε τρεις δεκαετίες για να αναγνωριστεί η ορθότητα της θεωρίας της· το Νόμπελ ήρθε όταν ήταν 81 ετών. Η ιστορία της είναι μάθημα επιμονής: αν είσαι βέβαιος για την αλήθεια, συνέχισε, ακόμη κι αν οι άλλοι αμφιβάλλουν.

Ρίτα Λέβι Μονταλτσίνι, Ιταλίδα γιατρός | Νόμπελ Φυσιολογίας ή Ιατρικής 1986

Μεγαλωμένη σε αυστηρή οικογένεια στο Τορίνο, η Ρίτα Λέβι Μονταλτσίνι έπρεπε να πείσει τον πατέρα της ότι οι γυναίκες μπορούσαν να σπουδάσουν. Ως Εβραία στη φασιστική Ιταλία, αποκλείστηκε από την ακαδημαϊκή κοινότητα· δεν το έβαλε όμως κάτω: έστησε ένα αυτοσχέδιο εργαστήριο στο υπνοδωμάτιό της και, χρησιμοποιώντας βελόνες ραψίματος ως μικροσκοπικά εργαλεία, μελέτησε έμβρυα κοτόπουλων. Μετά τον πόλεμο συνέχισε τις έρευνές της στις ΗΠΑ και ανακάλυψε τον νευρικό αυξητικό παράγοντα (NGF), θεμελιώδη για την κατανόηση της ανάπτυξης του νευρικού συστήματος. Ως γερουσιαστής και ιδρύτρια ιδρυμάτων, υποστήριξε την εκπαίδευση των γυναικών, δηλώνοντας ότι η ίδια η διάκριση την ώθησε να πετύχει.

Γκέρτρουντ Μπελ Έλιον, Αμερικανίδα βιοχημικός και φαρμακοποιός | Νόμπελ Φυσιολογίας ή Ιατρικής 1988

Η Γκέρτρουντ Έλιον αποφάσισε να γίνει χημικός όταν είδε τον παππού της να πεθαίνει από καρκίνο. Στην εποχή της Μεγάλης Ύφεσης εργάστηκε ως γραμματέας και δασκάλα, μέχρι που ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος άνοιξε θέσεις εργασίας για γυναίκες επιστήμονες. Στη φαρμακευτική εταιρεία Burroughs Wellcome συνεργάστηκε με τον Τζορτζ Χίτσινγκς και ανέπτυξε φάρμακα όπως η 6-μερκαπτοπουρίνη για τη λευχαιμία, η αζαθειοπρίνη, που επέτρεψε τις μεταμοσχεύσεις οργάνων, η αλλοπουρινόλη για την ουρική αρθρίτιδα και η ακυκλοβίρη (acyclovir), το πρώτο αντιικό φάρμακο. Η δική της μέθοδος «ορθολογικού σχεδιασμού φαρμάκων» εστίαζε στις βιοχημικές διαφορές μεταξύ υγιών και καρκινικών κυττάρων, επιταχύνοντας την ανακάλυψη νέων θεραπειών. Περισσότερο από το Νόμπελ, κρατούσε γράμματα από ασθενείς που σώθηκαν χάρη στα φάρμακά της, αποδεικνύοντας ότι για εκείνη η ανθρώπινη ζωή ήταν το σημαντικότερο βραβείο.

Κριστιάνε Νίσλαϊν Φόλχαρντ, Γερμανίδα αναπτυξιακή βιολόγος | Νόμπελ Φυσιολογίας ή Ιατρικής 1995

Μεγαλωμένη σε οικογένεια καλλιτεχνών, η Κριστιάνε Νίσλαϊν Φόλχαρντ αγαπούσε τη ζωγραφική και τη φλογέρα, αλλά από τα 12 της γοητεύτηκε από τη βιολογία. Στο Πανεπιστήμιο του Τίμπινγκεν δεν διακρίθηκε ως φοιτήτρια, όμως στο Εργαστήριο Ευρωπαϊκής Μοριακής Βιολογίας (EMBL), μαζί με τον Έρικ Βίσκαους, επινόησε τη μέθοδο της κορεσμένης μεταλλαξιγένεσης για την πρόκληση μεταλλάξεων στη μύγα Drosophila, με σκοπό τη μελέτη του τρόπου με τον οποίο τα γονίδια καθορίζουν τη μορφογένεση. Αναγνώρισαν δεκαπέντε γονίδια που ρυθμίζουν την ανάπτυξη του εμβρύου, ανοίγοντας τον δρόμο για την κατανόηση συγγενών ανωμαλιών και της αναπαραγωγής. Μετά το Νόμπελ επέκτεινε την έρευνά της στα ζεβρόψαρα (Danio rerio), έναν πρότυπο οργανισμό στη βιολογία της ανάπτυξης, όπου τη γοήτευσε η ομορφιά και η γενετική αρχιτεκτονική των ραβδώσεών τους, οι οποίες αποκαλύπτουν πώς τα κύτταρα επικοινωνούν και οργανώνονται για να σχηματίσουν πολύπλοκα μοτίβα στο σώμα. Ίδρυσε το ομώνυμο ίδρυμα για να στηρίζει νέες γυναίκες επιστήμονες, προσφέροντάς τους οικονομική ενίσχυση για πρακτικές και οικιακές ανάγκες, ώστε να μπορούν να συνεχίσουν την έρευνά τους, ενθαρρύνοντάς τες παράλληλα να ζητούν στήριξη χωρίς ενοχές.

Λίντα Μπακ, Αμερικανίδα βιολόγος | Νόμπελ Φυσιολογίας ή Ιατρικής 2004

Η Λίντα Μπακ μεγάλωσε σε μια εργατική οικογένεια με γονείς που ενθάρρυναν την περιέργειά της, αλλά χρειάστηκε να αλλάξει κλάδους αρκετές φορές προτού βρει τον δρόμο της στη βιολογία. Από τα πρώτα της βήματα στην έρευνα, τη γοήτευε η σχέση ανάμεσα στα οσφρητικά ερεθίσματα και τη λειτουργία του εγκεφάλου, δηλαδή πώς από χημικά μόρια στον αέρα παράγεται μια αναγνωρίσιμη και συχνά συναισθηματική εμπειρία. Αυτή η βαθιά περιέργεια την οδήγησε στο εργαστήριο του Ρίτσαρντ Άξελ στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια, όπου συνεργάστηκαν για να χαρτογραφήσουν τους οσφρητικούς υποδοχείς και τα γονίδιά τους, ανακαλύπτοντας τελικά τον μηχανισμό με τον οποίο ο εγκέφαλος αναγνωρίζει τις οσμές — εργασία που τους χάρισε το Νόμπελ Φυσιολογίας ή Ιατρικής το 2004. Η Μπακ ενθάρρυνε σθεναρά τις νεότερες γυναίκες να ακολουθούν τις εμμονές τους, προσφέροντας έμπνευση για μια πιο αισθητηριακή κατανόηση της ανθρώπινης εμπειρίας.

Φρανσουάζ Μπαρέ Σινουσί, καθηγήτρια Ιολογίας στο Ινστιτούτο Παστέρ | Νόμπελ Φυσιολογίας ή Ιατρικής 2008

Στη νεότητά της η Φρανσουάζ Μπαρέ Σινουσί λάτρευε να παρατηρεί τα έντομα και να συλλέγει δείγματα. Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, ως ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Παστέρ, απομόνωσε τον ιό HIV, επιτρέποντας την ανάπτυξη τεστ αίματος και αντιρετροϊκών θεραπειών. Η ανακάλυψη αυτή έσωσε εκατομμύρια ζωές αλλά την οδήγησε και σε έναν ρόλο ακτιβίστριας: ταξίδεψε στην Αφρική για να απαιτήσει πρόσβαση στα φάρμακα και ίδρυσε τη Διεθνή Εταιρεία AIDS. Παρά την ψυχολογική κούραση από την επαφή με ασθενείς που αναζητούσαν ελπίδα, επέστρεψε στον αγώνα με την πεποίθηση ότι η επιστήμη πρέπει να υπηρετεί την κοινωνία. Η κληρονομιά της είναι μια συνάντηση ακτιβισμού και εργαστηρίου, που δείχνει ότι η έρευνα δεν μπορεί να αγνοεί τα δεινά όσων επηρεάζει.

Ελίζαμπεθ Μπλάκμπερν, Αυστραλοαμερικανή Βιολόγος | Νόμπελ Φυσιολογίας ή Ιατρικής 2009

Κόρη δύο γιατρών, η Ελίζαμπεθ Μπλάκμπερν μεγάλωσε στην Τασμανία, όπου διακοσμούσε το δωμάτιό της με σχεδιαγράμματα αμινοξέων και διάβαζε τη βιογραφία της Κιουρί. Στις έρευνές της ανακάλυψε τα τελομερή –επαναλαμβανόμενες αλληλουχίες DNA στα άκρα των χρωμοσωμάτων– και, μαζί με τη μαθήτριά της Κάρολ Γκρέιντερ, εντόπισε την τελομεράση, το ένζυμο που τα ανανεώνει. Αργότερα διερεύνησε πώς το στρες, η φτώχεια και οι κοινωνικές ανισότητες επηρεάζουν το μήκος των τελομερών και την υγεία – για παράδειγμα, έδειξε ότι άνθρωποι που ζουν για χρόνια υπό οικονομική πίεση ή ψυχολογικό στρες έχουν πιο κοντά τελομερή, κάτι που συνδέεται με πρόωρη γήρανση και αυξημένο κίνδυνο ασθενειών, τονίζοντας έτσι την ανάγκη κοινωνικών πολιτικών που προστατεύουν την υγεία. Με μια σπάνια ισορροπία αυστηρής επιστήμης και κοινωνικής ευαισθησίας, υπογράμμισε ότι οι ανακαλύψεις της έχουν επιπτώσεις στη γήρανση, στον καρκίνο και στη δημόσια υγεία.

Κάρολιν Γουίντνεϊ (Κάρολ Γκρέιντερ), Αμερικανίδα μοριακή βιολόγος | Νόμπελ Φυσιολογίας ή Ιατρικής 2009

Η Κάρολ Γκρέιντερ μεγάλωσε στην Καλιφόρνια και αντιμετώπισε δυσλεξία, που έκανε την ανάγνωση και τη γραφή δύσκολη. Ανέπτυξε όμως εξαιρετική ακουστική και μνημονική ικανότητα, αποστηθίζοντας λέξεις και προφορικές οδηγίες, κάτι που τη βοήθησε να ξεπεράσει τα εμπόδια της μάθησης και να προχωρήσει στις σπουδές της στη βιολογία. Ως διδακτορική φοιτήτρια στο εργαστήριο της Ελίζαμπεθ Μπλάκμπερν, συνέβαλε καθοριστικά στην ανακάλυψη της τελομεράσης, προτού καν λάβει το διδακτορικό της, και συνέχισε να μελετά πώς το ένζυμο εμπλέκεται στη γήρανση και στον καρκίνο. Η Κάρολ Γκρέιντερ κατάφερε να συνδυάσει την έρευνα με τη μητρότητα, γεννώντας δύο παιδιά ενώ εργαζόταν στο Πανεπιστήμιο Τζονς Χόπκινς. Μέσα από τη δική της εμπειρία ανέδειξε τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες επιστήμονες με οικογενειακές υποχρεώσεις και έγινε ενεργή φωνή υπέρ πολιτικών στήριξης, όπως οι άδειες μητρότητας και η ευελιξία στην εργασία για γονείς στην ακαδημαϊκή έρευνα. Ίδρυσε το πρόγραμμα Promising Scientists για να ενθαρρύνει την ποικιλομορφία στην επιστήμη και να μειώσει τη γραφειοκρατία. Η ιστορία της δείχνει ότι οι γυναίκες μπορούν να διακριθούν επιστημονικά χωρίς να θυσιάσουν την οικογενειακή ζωή.

Άντα Γιονάτ, Ισραηλινή κρυσταλλογράφος | Νόμπελ Χημείας 2009

Η Άντα Γιονάτ μεγάλωσε στην Ιερουσαλήμ, σε μια φτωχή οικογένεια που μοιραζόταν ένα δωμάτιο με δύο άλλες οικογένειες. Από παιδί ξεχώριζε για την περιέργειά της, κάνοντας ερωτήσεις όπως: «γιατί το υγρό είναι πιο παχύρρευστο;» (επί λέξει: «πιο ιξώδες;») κάτι που δείχνει την έμφυτη επιστημονική της περιέργεια και την τάση να παρατηρεί φυσικά φαινόμενα με τρόπο αναλυτικό και πειραματικό, ακόμη και πριν γνωρίσει τη χημεία. Το ιξώδες (viscosity) είναι ιδιότητα των υγρών που εκφράζει πόσο «παχύ» ή «ανθεκτικό» είναι ένα υγρό στη ροή του, και η απορία αυτή αποκαλύπτει από νωρίς τη διάθεσή της να κατανοεί τον κόσμο σε μοριακό επίπεδο — τη βάση της μετέπειτα επιστημονικής της πορείας.

Σε ηλικία πέντε ετών προσπάθησε να μετρήσει το ύψος του μπαλκονιού της χρησιμοποιώντας έπιπλα και έσπασε το χέρι της – ένα από τα πολλά παιδικά της πειράματα. Ως ερευνήτρια αποφάσισε να λύσει ένα πρόβλημα που οι περισσότεροι θεωρούσαν αδύνατο: να κρυσταλλώσει το ριβόσωμα, το μοριακό «εργοστάσιο» παραγωγής πρωτεϊνών στα κύτταρα. Μετά από χιλιάδες αποτυχημένες προσπάθειες, διαπίστωσε ότι τα ριβοσώματα θερμόφιλων βακτηρίων αντέχουν τη διαδικασία κρυστάλλωσης και χρησιμοποίησε υπερψύξη για να προστατεύσει τους κρυστάλλους κατά την ακτινοβόληση, θέτοντας έτσι τις βάσεις της κρυοβιοκρυσταλλογραφίας. Τελικά το 2000–2001 η ομάδα της χαρτογράφησε την τρισδιάστατη δομή του βακτηριακού ριβοσώματος. Η ανακάλυψη επέτρεψε τον σχεδιασμό νέων αντιβιοτικών και αποκάλυψε πώς τα βακτήρια αναπτύσσουν αντοχή. Σήμερα η Γιονάτ συνεχίζει να αναζητά την προέλευση της ζωής, αποδεικνύοντας ότι κάθε κορυφή φέρνει στην επιφάνεια μια νέα ανάβαση.

Μέι Μπριτ Μόζερ, Νορβηγίδα ψυχολόγος και νευροεπιστήμονας | Νόμπελ Φυσιολογίας ή Ιατρικής 2014

Η Μάι Μπριτ Μούζερ μεγάλωσε σε ένα αγρόκτημα με πρόβατα σε νησί της Νορβηγίας· η μητέρα της, που ονειρευόταν να γίνει νοσοκόμα, την ενθάρρυνε να σπουδάσει και της μετέδωσε την πεποίθηση ότι «μπορείς να κάνεις τα πάντα». Στο Πανεπιστήμιο του Όσλο γνώρισε τον Έντβαρτ Μούζερ· το κοινό τους πάθος για τον εγκέφαλο τους οδήγησε να φτιάξουν από το μηδέν ένα εργαστήριο πειραμάτων με υδατολαβύρινθους του Μόρις (Morris water maze) για να μελετήσουν την πλοήγηση των αρουραίων. Παράλληλα με το διδακτορικό τους, έφεραν στον κόσμο δύο κόρες και δεν δίσταζαν να τις φέρνουν στο εργαστήριο, θεωρώντας ότι η οικογένεια και η έρευνα μπορούν να συνυπάρχουν. Στο Πανεπιστήμιο του Τρόντχαϊμ ανακάλυψαν τα «κύτταρα πλέγματος (grid cells)» στον ιππόκαμπο, που χαρτογραφούν τον χώρο με εξαγωνική δομή. Παρόλο που χώρισαν το 2016, συνεχίζουν να συνεργάζονται, πιστεύοντας ότι μια κοινή επιστημονική αποστολή μπορεί να ξεπεράσει τα προσωπικά θέματα.

Του Γιοουγιόου, Κινέζα χημικός και φαρμακολόγος | Νόμπελ Φυσιολογίας ή Ιατρικής 2015

Η Του Γιογιόου γεννήθηκε στο Νίνγκμπο το 1930 και, ύστερα από ένα διάστημα ανάρρωσης από φυματίωση, συνειδητοποίησε ότι σκοπός της ζωής της ήταν να αφιερωθεί στη θεραπεία των ασθενειών. Εκπαιδεύτηκε στη φαρμακολογία και στην παραδοσιακή κινεζική ιατρική και το 1969 ανέλαβε την ηγεσία του μυστικού «Σχεδίου 523». Το Project 523 ήταν ένα άκρως απόρρητο ερευνητικό πρόγραμμα που ξεκίνησε στην Κίνα το 1967 (η ονομασία προέρχεται από την ημερομηνία ίδρυσής του: 23 Μαΐου, δηλαδή 5/23). Το πρόγραμμα δημιουργήθηκε κατόπιν εντολής του Μάο Τσετούνγκ στη διάρκεια του Πολέμου του Βιετνάμ, όταν η ελονοσία προκαλούσε μαζικούς θανάτους στους Κινέζους και Βορειοβιετναμέζους στρατιώτες.

Στόχος του σχεδίου ήταν να ανακαλυφθούν νέα, αποτελεσματικά φάρμακα κατά της ελονοσίας. Ανατρέχοντας σε αρχαία ιατρικά κείμενα, η ομάδα της Του εντόπισε το φυτό αψιθιά, συγκεκριμένα τη γλυκιά αψιθιά (Artemisia annua) και ανακάλυψε ένα συστατικό που κατέστρεφε το παράσιτο· όταν έβραζαν το φυτό, το δραστικό συστατικό καταστρεφόταν, έτσι η Του βρήκε έναν τρόπο εκχύλισης με αιθέρα σε χαμηλή θερμοκρασία ώστε να διατηρείται η δραστικότητα. Πριν δοκιμαστεί σε ασθενείς, το δοκίμασε στον εαυτό της και σε δύο συναδέλφους, και αργότερα σε 21 ασθενείς – όλοι ανάρρωσαν. Η δραστική ουσία, η αρτεμισινίνη, έχει σώσει εκατομμύρια ζωές και αποτελεί σήμερα την πρώτη γραμμή κατά της ελονοσίας. Παρά την παγκόσμια αναγνώριση, η Του επισημαίνει ότι πρόκειται για «δώρο της παραδοσιακής κινεζικής ιατρικής στην ανθρωπότητα» και όχι προσωπικό της κατόρθωμα.

Φράνσις Χάμιλτον Άρνολντ, Αμερικανίδα χημικός μηχανικός | Νόμπελ Χημείας 2018

Η Φράνσις Άρνολντ συνειδητοποίησε ότι η φύση λειτουργεί ως ο πιο ευφυής και αποτελεσματικός μηχανικός σχεδιασμού και αποφάσισε να τη μιμηθεί. Κατά τη διάρκεια των σπουδών της στο Πανεπιστήμιο Πρίνστον, αρχικά αμφισβήτησε τις κοινωνικές και ακαδημαϊκές προσδοκίες· εργάστηκε ως οδηγός ταξί, συμμετείχε σε διαδηλώσεις και πολιτικά κινήματα, προτού τελικά ανακαλύψει το ενδιαφέρον της για τη χημική μηχανική, πεδίο στο οποίο διέπρεψε. Στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Καλιφόρνιας χρησιμοποίησε τυχαίες μεταλλάξεις και επιλογή για να εξελίξει ένζυμα –μια διαδικασία γνωστή ως κατευθυνόμενη εξέλιξη– δημιουργώντας καταλύτες για πιο καθαρές καύσιμες ύλες και περιβαλλοντικά φιλικότερα φάρμακα. Παρά τις προσωπικές της τραγωδίες –τον θάνατο δύο συζύγων και ενός γιου, καθώς και τη δική της μάχη με τον καρκίνο–, παρέμεινε αισιόδοξη, λέγοντας ότι «η επιστήμη εξελίσσεται όπως και η ζωή». Η συνεισφορά της άνοιξε νέους δρόμους στη βιομηχανική βιοτεχνολογία, αποδεικνύοντας πως οι κανόνες της εξέλιξης μπορούν να γίνουν εργαλεία.

Ντόνα Στρίκλαντ, Καναδή φυσικός | Νόμπελ Φυσικής 2018

«Τα λέιζερ είναι κουλ» συνήθιζε να λέει η Ντόνα Στρίκλαντ. Κατά τη διάρκεια της διδακτορικής της διατριβής βρήκε μαζί με τον Ζεράρ Μουρού έναν τρόπο να δημιουργούν εξαιρετικά ισχυρούς, εξαιρετικά σύντομους παλμούς λέιζερ: τη χρονικά διευρυμένη ενίσχυση παλμών (CPA). Η τεχνική αυτή χρησιμοποιείται σήμερα σε χειρουργικές επεμβάσεις ματιών και στη βιομηχανία. Η Στρίκλαντ, παρότι ήταν ήδη διεθνώς αναγνωρισμένη, παρέμεινε αναπληρώτρια καθηγήτρια την εποχή του Νόμπελ επειδή δεν είχε ζητήσει προαγωγή – μια ειρωνεία που σχολίασε με χιούμορ, θέλοντας να υπενθυμίσει ότι η ουσία δεν είναι οι τίτλοι αλλά η αγάπη για την επιστήμη.

Οι ιστορίες αυτών των δεκαεννέα γυναικών είναι ποικίλες, αλλά έχουν έναν κοινό πυρήνα: την αδιάκοπη περιέργεια και την επιμονή μπροστά σε εμπόδια. Κάθε μία συνέβαλε καθοριστικά στην ανθρώπινη γνώση – από τη ραδιενέργεια και τη δομή του ριβοσώματος μέχρι την κατευθυνόμενη εξέλιξη και την ανακάλυψη της αρτεμισινίνης. Η συνεισφορά τους αποτελεί υπενθύμιση ότι οι μεγάλες ιδέες συχνά γεννιούνται σε δύσκολες συνθήκες: σε υπνοδωμάτια που μετατρέπονται σε εργαστήρια, σε φάρμες προβάτων, σε δωμάτια γεμάτα κρύσταλλα ή σε νοσοκομεία βετεράνων. Πέρα από τα επιστημονικά επιτεύγματα, η παρακαταθήκη τους είναι η αλλαγή της κοινωνικής αντίληψης – η απόδειξη του ότι η επιστήμη δεν έχει φύλο, ότι οι ταμπέλες και οι κανόνες μπορούν να παραμεριστούν και ότι η ανθρωπότητα δεν μπορεί να στερηθεί το ταλέντο των μισών μελών της. Κάθε φορά που ανακοινώνεται ένα βραβείο Νόμπελ, αξίζει να θυμόμαστε τις γυναίκες πίσω από αυτά τα ονόματα· γιατί κάθε αλλαγή στην επιστήμη είναι, τελικά, μια αλλαγή στη ζωή μας.