Όταν η λογική αλλάζει στρατόπεδο

Μια παλαιστινιακή σημαία ξεδιπλώνεται δίπλα στα μοναστήρια των Μετεώρων. Ένας άνδρας στο αεροδρόμιο Ελευθέριος Βενιζέλος υψώνει την ελληνική σημαία, την ώρα που φτάνει η Γκρέτα Τούνμπεργκ με τους ακτιβιστές του στολίσκου για τη Γάζα και αποδοκιμάζεται. Στις 7 Οκτωβρίου, την ημέρα επετείου της σφαγής των Ισραηλινών στο Φεστιβάλ Supernova, διαδηλωτές επιλέγουν να βγουν στους δρόμους υπέρ της Παλαιστίνης.

Μιλάμε για μια επιθετική υποστήριξη υπέρ της Παλαιστίνης στη χώρα μας και στην Ευρώπη. Ένα κομμάτι της κοινής γνώμης δείχνει να συγκινείται και να συμμετέχει. Αυτό που δεν είχαμε συνηθίσει ήταν οι αντιδραστικές φωνές από μετριοπαθείς συμπολίτες μας. Αυτή η υπερβολική ευαισθησία υπέρ της μιας πλευράς και η εκκωφαντική σιωπή απέναντι στην άλλη, άρχισαν να κουράζουν. Οι ήσυχοι, οι ουδέτεροι, αυτοί που δεν έμπαιναν ποτέ σε πολιτικές αντιπαραθέσεις, αρχίζουν να αντιδρούν. Να αμφιβάλλουν. Να σκέφτονται πράγματα που παλιότερα θα προσπερνούσαν. Να αγωνιστούμε για την ανεξαρτησία όλων των καταπιεσμένων λαών. Αλλά η ανεξαρτησία τους δεν οδηγεί απαραίτητα και την ελευθερία τους;

Κι αυτό το κενό λογικής το ανακάλυψαν και το εκμεταλλεύονται οι ακροδεξιοί. Εδώ κρύβεται το οξύμωρο: οι ακροδεξιοί εμφανίζονται ως προστάτες των δικαιωμάτων. Αντί να συζητάνε με ξεκάθαρους ιδεολογικούς όρους, ανταπαντούν στο πληθωρικό «Free Palestine» με λόγο για τα δικαιώματα των γυναικών που δεν θέλουν να φορούν μαντήλα, για τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία, για την ελευθερία του λόγου, ζητήματα που παλιότερα ανήκαν στην αριστερά ή στον φιλελεύθερο χώρο.

Στην ελληνική πραγματικότητα, λίγοι αναγνωρίζουν την κραυγαλέα αντίφαση: κόμματα που υπερασπίζονται το δικαίωμα της γυναίκας να μην καλύπτει το πρόσωπό της, ταυτόχρονα αντιμάχονται το δικαίωμα μιας άλλης να παντρευτεί μια γυναίκα

Ο προοδευτικός κόσμος έπεσε σε κενό: στη φιλοσοφική ιεράρχηση των δικαιωμάτων δεν έδωσε απαντήσεις· και όταν αυτές δεν ήρθαν, κάποιοι άλλοι μίλησαν με «λογική», έστω στρεβλή. Η Χαμάς δεν είναι μόνο μια τρομοκρατική οργάνωση· είναι και εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα με ιδεολογικές θέσεις που αφορούν μεταξύ άλλων και τη θέση της γυναίκας. Αν ένα κίνημα πάρει την εξουσία, τι σημαίνει αυτό για την ελευθερία; Μπορεί η ανεξαρτησία να συνυπάρξει με την ελευθερία; Αυτό είναι το βαθύτερο παράδοξο των κινημάτων που μετατρέπονται σε θεοκρατικά καθεστώτα, βλέπε Αφγανιστάν. Εδώ, στην ελληνική πραγματικότητα, λίγοι αναγνωρίζουν την κραυγαλέα αντίφαση: κόμματα που υπερασπίζονται το δικαίωμα της γυναίκας να μην καλύπτει το πρόσωπό της, ταυτόχρονα αντιμάχονται το δικαίωμα μιας άλλης να παντρευτεί μια γυναίκα. Μιλούν για ελευθερία, όχι όμως ολόκληρη την ελευθερία, αλλά την ελευθερία που τους βολεύει. Κι όμως, η κοινωνία τους ακούει. Γιατί μιλούν με όρους λογικής. Και έτσι η λογική, το άλλοτε όπλο του προοδευτικού κόσμου, αρχίζει να αλλάζει στρατόπεδο.

Η Ευρώπη αρχίζει να σκέφτεται αλλιώς

Η ίδια ανησυχία διαπερνά τη Γαλλία, τη Γερμανία και την Ολλανδία, χώρες που κουράστηκαν να σηκώνουν το βάρος μιας «ανεκτικότητας χωρίς αντίβαρα». Αντιμετωπίζουν κι αυτές τα δικά τους προβλήματα. Οικονομικά, ενεργειακά, κοινωνικά. Η Ευρώπη έχει αρχίσει να συνειδητοποιεί πως δεν μπορεί να είναι ταυτόχρονα προστάτιδα των πάντων και αδιάφορη για τους δικούς της πολίτες. Και αντιδρά. Γιατί ναι μεν αναγνωρίζει το δημογραφικό ως πρόβλημα, το έλλειμμα στα εργατικά χέρια, αλλά έχει κουραστεί από την επιθετική επιβολή της θρησκευτικής περιβολής και έκφρασης.

Αντιδρά στην ισλαμοποίηση, αντιδρά στον φονταμενταλισμό, αντιδρά στον εξτρεμισμό. Ύστερα από μια μακρά περίοδο σιωπηλής ανοχής, μιας ανεκτικότητας που συχνά ερμηνεύτηκε ως αδυναμία, στο όνομα του Διαφωτισμού και της Δημοκρατίας, η Ευρώπη μοιάζει να έχει δεύτερες σκέψεις.

Ο δημογραφικός παράγοντας από την άλλη, λειτουργεί ως δαμόκλεια σπάθη. Τι θα συμβεί αν ο μουσουλμανικός πληθυσμός καταστεί πλειοψηφικός στην Ευρώπη; Δεν είναι το θρήσκευμα το πρόβλημα, είναι η πρόθεση. Τι συμβαίνει όταν ένας πολίτης, όποιας πίστης, αποφασίσει να υπηρετήσει τον θρησκευτικό νόμο αντί του Συντάγματος;

Ας υποθέσουμε ότι το ίδιο έκαναν οι χριστιανοί: ότι θα ακολουθούσαν τον νόμο της Παλαιάς Διαθήκης, αντί για τους θεσμούς της Δημοκρατίας. Πώς θα αντιδρούσαμε τότε, αν έπρεπε να λιθοβολούμε ως τιμωρητικό μέτρο; Το ερώτημα δεν είναι θεωρητικό. Είναι υπαρξιακό.

Γιατί η Ευρώπη δεν είναι απλώς μια γεωγραφία, είναι μια σύμβαση λογικής. Ένας τόπος όπου ο νόμος προηγείται της πίστης. Όπου η ελευθερία δεν καθορίζεται από τον Θεό, αλλά από το Σύνταγμα.

Η ανοχή χωρίς όρια δεν είναι αρετή, είναι παραίτηση

Η λογική δεν έχει ιδεολογία, αλλά έχει κατεύθυνση. Κι αν σήμερα η κατεύθυνση αυτή μοιάζει να στρίβει προς τα δεξιά, ίσως φταίει ότι ο προοδευτικός κόσμος ξέχασε να την υπερασπιστεί. Ξέχασε να μιλήσει καθαρά, να βάλει όρια, να ορίσει τι σημαίνει ελευθερία και τι σημαίνει ανοχή. Γιατί η ανοχή χωρίς όρια δεν είναι αρετή, είναι παραίτηση. Και όταν παραιτείσαι από τον ορισμό των αξιών σου, κάποιος άλλος θα τις ορίσει για σένα. Κάποιος πιο «φωνακλάς», πιο θυμωμένος, πιο βέβαιος ίσως κι επικίνδυνος.