30 Αυγούστου: Ημέρα για τα Θύματα των Βίαιων Εξαφανίσεων

Η 30ή Αυγούστου έως οριστεί ως Παγκόσμια Ημέρα για τα Θύματα των Βίαιων Εξαφανίσεων. Σήμερα, η εξαναγκαστική εξαφάνιση χρησιμοποιείται συχνά ως στρατηγική διάχυσης φόβου σε ολόκληρες κοινωνίες. Το κλίμα ανασφάλειας που γεννά αυτή η πρακτική δεν περιορίζεται στους συγγενείς των εξαφανισμένων, αλλά διαπερνά τις κοινότητές τους και το ευρύτερο κοινωνικό σώμα.

Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, ιδιαίτερη ανησυχία προκαλούν:

• Η συνεχιζόμενη παρενόχληση υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συγγενών θυμάτων, μαρτύρων και νομικών συμβούλων·
• Η κατάχρηση αντιτρομοκρατικών μέτρων ως πρόσχημα για παραβίαση υποχρεώσεων·
• Και κυρίως η διάχυτη ατιμωρησία για εξαναγκαστικές εξαφανίσεις.
• Ιδιαίτερη μέριμνα πρέπει να δοθεί σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, όπως τα παιδιά και τα άτομα με αναπηρία.

Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι έχουν εξαφανιστεί κατά τη διάρκεια συγκρούσεων ή περιόδων καταστολής, σε τουλάχιστον 85 χώρες παγκοσμίως.

Ποιοι πλήττονται από τις βίαιες εξαφανίσεις

Τα άτομα που εξαφανίζονται δια της βίας βασανίζονται, ζουν σε συνεχή φόβο, με πλήρη επίγνωση ότι οι δικοί τους αγνοούν την τύχη τους και ότι η διάσωσή τους είναι απίθανη. Έχοντας αποσπαστεί από το καταφύγιο του νόμου, έχουν απογυμνωθεί από κάθε δικαίωμα, έρμαια των δημίων τους. Ακόμη και αν τελικά επιβιώσουν και αφεθούν ελεύθερα από τον εφιάλτη, τα ψυχικά και σωματικά τραύματα της αποανθρωποποίησης και της κακοποίησης αφήνουν ανεξίτηλα σημάδια.

Οι οικείοι βιώνουν βασανιστική αβεβαιότητα, ισορροπώντας ανάμεσα στην ελπίδα και την απόγνωση. Ζουν χρόνια αναμονής, χωρίς απαντήσεις. Παράλληλα, συχνά αντιμετωπίζουν άμεσες απειλές, ως «συνυπεύθυνοι» ή μάρτυρες. Η εξαφάνιση προκαλεί υπαρξιακή και υλική αποδιοργάνωση. Το πρόσωπο που εξαφανίστηκε μπορεί να ήταν ο μόνος βιοποριστής, ο καλλιεργητής της γης, ο υπεύθυνος της οικογενειακής επιχείρησης. Η ανατροπή επιδεινώνεται από τα έξοδα αναζήτησης και τη νομική αβεβαιότητα: χωρίς πιστοποιητικό θανάτου, οι οικογένειες αδυνατούν να λάβουν σύνταξη ή κρατική ενίσχυση.

Τις μεγαλύτερες συνέπειες τις υφίστανται συχνά οι γυναίκες, τόσο ως σύζυγοι ή μητέρες των εξαφανισμένων, όσο και ως πρωτοστάτριες στον αγώνα για αλήθεια και δικαίωση, συχνά στοχοποιούμενες, διωκόμενες ή κακοποιημένες. Τα παιδιά είναι επίσης θύματα, άμεσα ή έμμεσα. Η εξαφάνιση παιδιού παραβιάζει κατάφωρα θεμελιώδεις διατάξεις της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, όπως το δικαίωμα στην προσωπική ταυτότητα. Η εξαφάνιση γονέα σηματοδοτεί βαθιά προσβολή των δικαιωμάτων του παιδιού.

Τι είναι η εξαναγκαστική εξαφάνιση;

Σύμφωνα με τη Διακήρυξη για την Προστασία Όλων των Προσώπων από την Εξαναγκαστική Εξαφάνιση (Ψήφισμα 47/133, 18 Δεκεμβρίου 1992), εξαναγκαστική εξαφάνιση συντελείται όταν «πρόσωπα συλλαμβάνονται, κρατούνται ή απάγονται παρά τη θέλησή τους, ή με άλλο τρόπο στερούνται της ελευθερίας τους από κρατικούς αξιωματούχους ή οργανωμένες ομάδες ή ιδιώτες που δρουν με την υποστήριξη, άμεση ή έμμεση, τη συγκατάθεση ή συναίνεση της κυβέρνησης, και στη συνέχεια αρνούνται να αναγνωρίσουν την πράξη ή να γνωστοποιήσουν την τύχη ή τον τόπο διαμονής των εν λόγω προσώπων, θέτοντάς τα εκτός της προστατευτικής σφαίρας του νόμου».

Το θύμα της εξαναγκαστικής εξαφάνισης στερείται κάθε νομική υπόσταση και προστασία. Μετατρέπεται σε «σκιά» εκτός νόμου, και υπόκειται σε διαρκή και απόλυτη αυθαιρεσία. Οι εξαναγκαστικές εξαφανίσεις παραβιάζουν συστηματικά θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα, όπως:

• Το δικαίωμα στην αναγνώριση ως πρόσωπο ενώπιον του νόμου
• Το δικαίωμα στην προσωπική ελευθερία και ασφάλεια
• Η απαγόρευση βασανιστηρίων και απάνθρωπης, ταπεινωτικής ή σκληρής μεταχείρισης ή τιμωρίας
• Το δικαίωμα στη ζωή, όταν το άτομο τελικά δολοφονείται
• Το δικαίωμα στην ταυτότητα
• Το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη και νομικές εγγυήσεις
• Το δικαίωμα σε πραγματικό ένδικο μέσο, συμπεριλαμβανομένης της αποκατάστασης και της αποζημίωσης
• Το δικαίωμα στη γνώση της αλήθειας σχετικά με τις συνθήκες της εξαφάνισης

Επιπλέον, θίγονται οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώματα τόσο των θυμάτων όσο και των οικογενειών τους, όπως:

• Το δικαίωμα προστασίας και στήριξης της οικογένειας
• Το δικαίωμα σε αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης
• Το δικαίωμα στην υγεία
• Το δικαίωμα στην εκπαίδευση

Πηγή: Ηνωμένα Έθνη