80 χρόνια από τη Διάσκεψη του Πότσνταμ

Μία από τις πιο κρίσιμες συναντήσεις των Συμμάχων στο τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου έγινε στο Πότσνταμ (μια πόλη βορειοδυτικά του Βερολίνου), συνάντηση που έμεινε γνωστή ως η «Διάσκευψη του Πότσνταμ» και πραγματοποιήθηκε από τις 17 Ιουλίου έως τις 2 Αυγούστου 1945. Ο στόχος ήταν η ρύθμιση της μεταπολεμικής τάξης στην Ευρώπη, και ιδιαίτερα στη Γερμανία.

Το Πότσνταμ είχε ενταχθεί στη Σοβιετική Ζώνη Κατοχής από τον Απρίλιο του 1945, όταν οι Σοβιετικοί εισέβαλαν στο Βερολίνο: η μάχη για την πόλη ήταν η τελευταία και πιο σφοδρή του Ανατολικού Μετώπου κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Στη Διάσκεψη που έγινε στο κάστρο Cecilienhof συμμετείχαν οι «Τρεις Μεγάλοι»: ο Ιωσήφ Στάλιν, ο Χάρι Τρούμαν, που είχε διαδεχθεί τον Ρούσβελτ, και ο Γουίνστον Τσόρτσιλ, ο οποίος αντικαταστάθηκε από τον Κλέμεντ Άττλη μετά τις εκλογές της 26ης Ιουλίου στη Βρετανία. Aυτές οι εκλογές ήταν ένα ορόσημο για την βρετανική ιστορία του 20ού αιώνα, διότι ο Τσόρτσιλ, αν και «πατέρας της νίκης», ηττήθηκε: η κυβέρνηση εθνικής ενότητας (Τσόρτσιλ - Συντηρητικοί, με συμμετοχή και Εργατικών) που διοικούσε σε όλη την περίοδο του πολέμου, αντικαταστάθηκε από εκείνη του Κλέμεντ Άττλη μετά από σαρωτική νίκη του Εργατικού Κόμματος. Ο Τσόρτσιλ προειδοποιούσε ότι οι Εργατικοί θα επέβαλαν «σοσιαλιστική δικτατορία», αλλά το κοινό του γύρισε την πλάτη. Επομένως, η Διάσκεψη του Πότσνταμ έγινε παραλλήλως με την κυβερνητική αλλαγή στη Βρετανία και μάλιστα με μια ιστορική στροφή σε σοσιαλιστικό πρόγραμμα.

Η Γερμανία δεσμεύτηκε να πληρώσει πολεμικές αποζημιώσεις, κυρίως στην ΕΣΣΔ

Στο Πότσνταμ, οι ηγέτες των τριών μεγάλων δυνάμεων συζήτησαν τους όρους της ειρήνης και της αποναζιστικοποίησης της Γερμανίας και έθεσαν τις βάσεις της μεταπολεμικής διεθνούς ασφάλειας και κατανομής επιρροών. Ανάμεσα στις αποφάσεις ήταν η διοίκηση της Γερμανίας από κοινού από τις τέσσερις συμμαχικές δυνάμεις (ΗΠΑ, Βρετανία, ΕΣΣΔ, Γαλλία), σε 4 ζώνες κατοχής, η απομάκρυνση των ναζιστών από κάθε δημόσια θέση και η προσαγωγή σε δίκη των εγκληματιών πολέμου, η αποστρατικοποίηση και η αποσυγκέντρωση της γερμανικής οικονομίας (αποδόμηση μονοπωλίων). Η Γερμανία δεσμεύτηκε να πληρώσει πολεμικές αποζημιώσεις, κυρίως στην ΕΣΣΔ. Για την Πολωνία, αναγνωρίστηκε προσωρινά η νέα κυβέρνηση της Πολωνίας, κυριαρχούμενη από κομμουνιστές, ενώ καθορίστηκαν νέα σύνορα: η χώρα μετακινήθηκε δυτικότερα, χάνοντας εδάφη στα ανατολικά προς την ΕΣΣΔ και κερδίζοντας τα πρώην γερμανικά εδάφη του Όντερ-Νάισε στα δυτικά.

Στο Πότσνταμ επιβεβαιώθηκε η ίδρυση του ΟΗΕ

Επίσης, στο Πότσνταμ αποφασίστηκε η εκδίωξη γερμανικών πληθυσμών από την Πολωνία, την Τσεχοσλοβακία, την Ουγγαρία (περίπου 10-12 εκατομμύρια εκτοπίστηκαν). Τέλος, οι ΗΠΑ και οι Σύμμαχοι προέβησαν σε τελεσίγραφο προς την Ιαπωνία: «Άνευ όρων παράδοση ή πλήρης καταστροφή», το οποίο οι Ιάπωνες αγνόησαν, γεγονός που οδήγησε στη ρίψη των ατομικών βομβών στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι λίγες μέρες αργότερα (6 και 9 Αυγούστου 1945). Στο Πότσνταμ επιβεβαιώθηκε η ίδρυση του ΟΗΕ και η συμμετοχή στον οργανισμό όλων των κρατών που είχαν πολεμήσει εναντίον του Άξονα.

Οι διαφωνίες και οι υπόκωφες συγκρούσεις δεν έλειψαν. Η Διάσκεψη αποκάλυψε τις εντάσεις ανάμεσα στις Δυτικές Δυνάμεις και τη Σοβιετική Ένωση, ιδιαίτερα για την τύχη της Ανατολικής Ευρώπης. Ο Τρούμαν φαινόταν πιο καχύποπτος από τον Ρούσβελτ έναντι του Στάλιν: ξεκινούσε η εποχή του Ψυχρού Πολέμου. Όσο για τη Γαλλία, δεν συμμετείχε διότι είχε συνθηκολογήσει το 1940 και μεγάλο μέρος της υπήρξε υπό το καθεστώς Βισύ, που συνεργάστηκε με τον Άξονα. Ο δε Ντε Γκωλ ήταν αποκλεισμένος από προηγούμενες διασκέψεις, λόγω πολιτικών διαφωνιών και αμφισβήτησης της ηγεσίας του.