Προφητείες: «Διώξτε τους άχρηστους!»

ΠΡΟΕΒΛΕΨΕ Ο ΣΤΙΒΕΝ ΚΙΝΓΚ ΤΟΝ ΤΡΑΜΠ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΣΧΕΔΟΝ ΜΙΣΟ ΑΙΩΝΑ;

Η «Νεκρή Ζώνη» του Στίβεν Κινγκ («The Dead Zone», 1979) είναι ένα θρίλερ επιστημονικής φαντασίας που συνδυάζει το υπερφυσικό με μια πολιτική ιστορία τόσο έντονη και με τόσο μεγάλη επαφή με την πραγματικότητα —όπως έμελλε να αποδειχτεί πολλά χρόνια αργότερα—, που από πολλούς θεωρείται έως και προφητικό. Η πλοκή περιστρέφεται γύρω από τον Τζόνι Σμιθ, έναν καθηγητή γυμνασίου που αποκτά προγνωστικές ικανότητες μετά από ένα ατύχημα, αλλά ένα παράλληλο αφηγηματικό νήμα παρακολουθεί την άνοδο ενός χαρισματικού μεν πλην αδίστακτου πολιτικού, του Γκρεγκ Στίλσον. Ο Γκρεγκ Στίλσον, τώρα, δεν είναι όποιος κι όποιος «κακός» της λογοτεχνίας του φανταστικού: είναι μια φιγούρα μέσα από την οποία φαίνεται να ξεπήδησε ο ίδιος ο Ντόναλντ Τραμπ. Οι ομοιότητες ανάμεσα στους δυο τους είναι σχεδόν απτές· και είναι ανατριχιαστικές.

Ο πρωταγωνιστής του βιβλίου, ο Τζόνι Σμιθ, παθαίνει λοιπόν ένα ατύχημα με το αυτοκίνητο, γλιτώνει ως εκ θαύματος τον θάνατο, πέφτει σε κώμα για πέντε ολόκληρα χρόνια, και όταν επιτέλους ξυπνά —κάποια στιγμή μέσα στο 1975— ανακαλύπτει ότι έχει «προικιστεί», άγνωστο πώς, με ικανότητες διόρασης. Από τη μια στιγμή στην άλλη, γίνεται κάτι σαν προφήτης: αγγίζοντας ανθρώπους, ή και αντικείμενα, μπορεί να δει στιγμιότυπα από το παρελθόν, το παρόν ή το μέλλον τους. Προφανώς, η ζωή του αλλάζει άρδην, για δεύτερη φορά. Δεν είναι εύκολο να ζεις μ’ αυτό το χάρισμα, καθώς φαίνεται να μην είναι, ή να μη βιώνεται, σαν χάρισμα, αλλά σαν πραγματική κατάρα.

Στην αρχή, πάντως, ο Τζόνι χρησιμοποιεί τις ικανότητές του για το καλό, προβλέποντας μία σειρά από ατυχήματα και βοηθώντας, κάποια στιγμή, την αστυνομία να εντοπίσει έναν κατά συρροή δολοφόνο. Ωστόσο, η δημόσια έκθεση και το βάρος των οραμάτων του τον καταβάλλουν μέρα με την ημέρα όλο και περισσότερο. Η κορύφωση έρχεται όταν συναντά τον Γκρεγκ Στίλσον, έναν ανερχόμενο πολιτικό. Αγγίζοντάς τον, έχει ένα τρομακτικό όραμα: βλέπει τον Στίλσον, σαν Πρόεδρο των ΗΠΑ πλέον, να προκαλεί μια παγκόσμια πυρηνική σύγκρουση. Αντιμέτωπος με ένα πελώριο δίλημμα —πώς να χειριστεί το όλο θέμα;—, και παρά την επιδεινούμενη υγεία του λόγω ενός όγκου που έχει στον εγκέφαλο (τη «νεκρή ζώνη»), ο Τζόνι αποφασίζει να δράσει.

Στην τελική πράξη του βιβλίου, σε μια αξέχαστη κορύφωση από αυτές που έκαναν διάσημο τον Βασιλιά, αποπειράται να δολοφονήσει τον Στίλσον για να σώσει τον κόσμο. Δεν θα πούμε άλλα, για να μη χαλάσουμε την έκπληξη. Κάναμε ήδη πολλά σπόιλερ, και το βιβλίο κάποια στιγμή θα βγει από τον Κλειδάριθμο. Θυμίζουμε πως όλα τα βιβλία του Κινγκ κυκλοφορούν από τις Εκδόσεις Κλειδάριθμος, σε μια σειρά-όνειρο. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν σαράντα τίτλοι. Στα ελληνικά, η «Νεκρή Ζώνη» είχε πρωτοκυκλοφορήσει το 2001 από τις Εκδόσεις Bell σε μετάφραση του Γιώργου Μπαρουξή.

Πίσω στο θέμα μας όμως. Τέσσερα χρόνια μετά την έκδοση του μυθιστορήματος βγήκε στις αίθουσες το φιλμ του Κρόνενμπεργκ, με πρωταγωνιστές τον Κρίστοφερ Γουόκεν σαν Τζόνι Σμιθ και τον Μάρτιν Σιν στον ρόλο του Γκρεγκ Στίλσον. Ωραίο έργο. Γενικά η ταινία θεωρείται μια από τις καλύτερες κινηματογραφικές μεταφορές έργων του Κινγκ. Αργότερα βγήκε και μια τηλεοπτική σειρά βασισμένη στο βιβλίο (2002-2007). Μάλιστα, ετοιμάζεται και ένα ριμέικ που θα δούμε κάποια στιγμή. Ωραία πράγματα: όσο περισσότερος Κινγκ, τόσο το καλύτερο.

Αλλά το θέμα δεν είναι αυτό. Το θέμα είναι οι τρομερές ομοιότητες ανάμεσα στον Στίλσον και τον Τραμπ. Ομοιότητες που ξεπερνούν το επίπεδο της σύμπτωσης. Είναι κάτι πολύ παραπάνω — και εν πολλοίς πολύ τρομακτικό.

Αλλά το θέμα δεν είναι αυτό. Το θέμα είναι οι τρομερές ομοιότητες ανάμεσα στον Στίλσον και τον Τραμπ. Ομοιότητες που ξεπερνούν το επίπεδο της σύμπτωση

Ο Γκρεγκ Στίλσον είναι ένας χαρακτήρας που τροφοδοτείται από έναν βαθιά ριζωμένο ναρκισσισμό και μια αδυσώπητη φιλοδοξία, που αποδίδονται στα άσχημα παιδικά του χρόνια, στην «έλλειψη γονικής ενσυναίσθησης». Έχει την τάση να εκφοβίζει και να εκβιάζει τους γύρω του, και μια άσβεστη δίψα για διαρκή άνοδο. Οι φιλοδοξίες του αυξάνονται συνεχώς, και κάποια στιγμή αποφασίζει να εμπλακεί με την πολιτική. Αποδεικνύεται πράγματι χαρισματικός, καθώς έρχεται εύκολα σε επαφή με τον λαό. Όχι με όλους: οι περισσότεροι τον αντιμετωπίζουν αρχικά σαν έναν κλόουν, κάποιον για να γελάς μαζί του. Αλλά αυτοί που τον βλέπουν με συμπάθεια, σαν έναν δικό τους άνθρωπο που ήρθε από το πουθενά για να τα αλλάξει όλα, είναι αρκετοί για να τον εκλέξουν, αρχικά, δήμαρχο.

Είναι εκκεντρικός, αντισυστημικός, μιλά συνεχώς στο όνομα των οπαδών του, του απλού λαού, και ορκίζεται να τα βάλει με το κράτος που θέλει το κακό τού κοσμάκη. Σιγά-σιγά οι συγκεντρώσεις του, όπου επικρατούν πολύ συγκεκριμένα και πολύ δυνατά συνθήματα («ΔΙΩΞΤΕ ΤΟΥΣ ΑΧΡΗΣΤΟΥΣ!»), δημιουργούν μια ατμόσφαιρα που οδηγεί τους οπαδούς του σε φρενίτιδα. Στοιχίζονται δίπλα του γιατί βλέπουν πως μόνο αυτός, που τους καταλαβαίνει, θα τα βάλει με τους κλέφτες της Ουάσιγκτον. Είναι το παιδί του λαού. Στις ομιλίες του, δεν υπάρχει καμία επίκληση στη λογική: τα πάντα απευθύνονται στα ωμά συναισθήματα των ακροατών-πιστών του.

Λαϊκιστές, εθνικιστές, συγκρουσιακοί, με παρόμοια επαγγελματική πορεία (ξεκίνησαν από τον επιχειρηματικό κόσμο πριν εμπλακούν με την πολιτική: ο Στίλσον πουλούσε Βίβλους, ο Τραμπ ξεκίνησε από μεσίτης ακινήτων) και εμμονικοί με την αυτοεικόνα τους, με το «μεγαλείο» τους, ξεκίνησαν από αουτσάιντερ που κανείς δεν έπαιρνε στα σοβαρά (αυτή είναι η πιο επίφοβη ομοιότητά τους) για να φτάσουν στην Προεδρία των ΗΠΑ. Και οι δύο παρουσιάζουν τα πιο σύνθετα προβλήματα σαν να είναι τρομερά απλά και χρησιμοποιώντας μία απλοϊκή μανιχαϊστική λογική, και οι δύο λένε αδιανόητα ψέματα χωρίς να κοκκινίζουν, και οι δύο σπέρνουν τον φόβο, και οι δύο μιλούν με συνθήματα που εντυπώνονται στο μυαλό των αφελών («MAKE AMERICA GREAT AGAIN!»), και οι δύο χρησιμοποιούν μια ρητορική που βασίζεται στην ίδια συνταγή: λένε τι γίνεται λάθος, κατονομάζουν (κατά βάση: καταγγέλλουν) τους υπεύθυνους, και προσφέρουν μια αφηρημένη (και φυσικά ανεφάρμοστη) λύση.

Και οι δύο παρουσιάζουν τα πιο σύνθετα προβλήματα σαν να είναι τρομερά απλά και χρησιμοποιώντας μία απλοϊκή μανιχαϊστική λογική, και οι δύο λένε αδιανόητα ψέματα χωρίς να κοκκινίζουν, και οι δύο σπέρνουν τον φόβο, και οι δύο μιλούν με συνθήματα που εντυπώνονται στο μυαλό των αφελών

Το βιβλίο του Κινγκ δεν είναι προφητικό επειδή προέβλεψε την ανάρρηση του Τραμπ στην Προεδρία από το πουθενά. Είναι προφητικό γιατί απεικονίζει ΑΚΡΙΒΩΣ τις συνθήκες και τους μηχανισμούς εκείνους που απαιτούνται για να αναδυθεί και να ευδοκιμήσει ένας ηθικά διεφθαρμένος, αδίστακτος δημαγωγός στο περιβάλλον μιας ευάλωτης δημοκρατίας. Και μας καλεί σε επαγρύπνηση: ο Τραμπ δεν είναι ο πρώτος, ούτε θα είναι ο τελευταίος.

* * *

ΤΑ ΜΙΚΡΟΒΙΑ ΕΙΝΑΙ ΦΙΛΟΙ ΜΑΣ

Δεν είχα ιδέα για τον άγνωστο (εξ ου και δεν είχα ιδέα) κόσμο του μικροβιώματος. Καταρχάς, μικροβίωμα λέγεται το σύνολο των μικροβίων που ζουν μέσα μας, ένα σύνολο που χαρακτηρίζεται από εκπληκτική ποικιλομορφία. Ένας άνθρωπος έχει κάπου 1.000 διαφορετικά είδη μικροβίων μέσα του — τα πιο πολλά στο έντερο. Και μικρόβια είναι βακτήρια, οι ιοί, οι μύκητες και διάφοροι άλλοι μικροοργανισμοί: μικροσκοπικές οντότητες, υπάρξεις που έχουν εξελιχθεί (όχι και πάρα πολύ, εδώ που τα λέμε) για να κάνουν μία δουλειά. Μία πολύ χρήσιμη δουλειά, για την ακρίβεια.

Όταν ακούμε τη λέξη «μικρόβια», το μυαλό μας πηγαίνει σχεδόν αυτόματα σε κάτι κακό, σε ασθένειες, σε κάτι που πρέπει να καταπολεμήσουμε. Ωστόσο, η πραγματικότητα είναι αρκετά διαφορετική. Και πολύ πιο περίπλοκη. Και απίστευτα συναρπαστική. Ζούμε σε μια συνεχή συμβίωση με τρισεκατομμύρια μικροοργανισμούς που κατοικούν πάνω και μέσα στο σώμα μας. Το μικροβίωμά μας, αυτός ο «άγνωστος κόσμος», επηρεάζει τη ζωή και την υγεία μας με τρόπους που δεν μας περνούν από το μυαλό.

Ωστόσο, η πραγματικότητα είναι αρκετά διαφορετική. Και πολύ πιο περίπλοκη. Και απίστευτα συναρπαστική

Πρώτα-πρώτα, πάντως, αυτό που πρέπει να κατανοήσουμε είναι ότι η συντριπτική πλειονότητα των μικροβίων που ζουν μαζί μας δεν είναι επιβλαβή. Αντιθέτως, τα περισσότερα είναι απαραίτητα για την επιβίωσή μας. Είναι οι καλοί γείτονες του οργανισμού μας, εθελοντές που εργάζονται για το κοινό καλό.

Οι μεγαλύτερες και πιο σημαντικές κοινότητες μικροβίων βρίσκονται:

• Στο Έντερο: Αυτό είναι μακράν το πιο πολυπληθές και μελετημένο μικροβίωμα.
• Στο Δέρμα: Μας προστατεύουν από διάφορα κακόβουλα παθογόνα.
• Στο Στόμα και τη Μύτη: Παίζουν ρόλο στην άμυνα του οργανισμού μας από εξωτερικές επιβουλές.
• Στον Κόλπο: Διατηρούν την υγεία της περιοχής.

Fun facts για το εντερικό μικροβίωμα:

• Ειδικά το εντερικό μικροβίωμα —το είπαμε— είναι ένας υπερ-οργανισμός μέσα στον οργανισμό μας. Τα πάνω από 1.000 είδη βακτηρίων που περιλαμβάνει έχουν συνολικά δεκαπλάσια κύτταρα από εμάς, και το συνολικό τους βάρος μπορεί να φτάσει μέχρι και τα 2 κιλά.
• Τα βακτήρια του εντέρου διασπούν σύνθετους υδατάνθρακες (όπως οι φυτικές ίνες) που το πεπτικό μας σύστημα δεν θα μπορούσε να χωνέψει μόνο του.
• Διασπώντας τα, παράγονται «λιπαρά οξέα βραχείας αλύσου», όπως λέγονται, που αποτελούν σημαντική πηγή ενέργειας για τα κύτταρα του εντέρου και έχουν αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες.
• Το βουτυρικό και άλλα παρόμοια οξέα συμβάλλουν επίσης στην παραγωγή ορισμένων βιταμινών (π.χ., βιταμίνη Κ και κάποιες βιταμίνες Β).
• Το εντερικό μικροβίωμα είναι θεμελιώδες για ένα δυνατό ανοσοποιητικό σύστημα. Τα «καλά» βακτήρια καταλαμβάνουν χώρο και καταναλώνουν πόρους, εμποδίζοντας την ανάπτυξη «κακών» παθογόνων μικροβίων.
• Επίσης, συνεργάζονται με τα ανοσοκύτταρα του εντέρου, βοηθώντας τα να μάθουν να διακρίνουν τους φίλους από τους εχθρούς, αποτρέποντας έτσι «υπερβολικές ή ανεπαρκείς ανοσολογικές αντιδράσεις» (π.χ., αυτοάνοσα νοσήματα, αλλεργίες κλπ.).
• Καθώς το έντερο και ο εγκέφαλός μας συνδέονται μέσω ενός άξονα, ενός περίπλοκου δικτύου επικοινωνίας που περιλαμβάνει νεύρα (όπως το πνευμονογαστρικό νεύρο), ορμόνες και χημικούς αγγελιοφόρους, τα βακτήρια του εντέρου μπορούν να παράγουν νευροδιαβιβαστές, όπως η σεροτονίνη (η γνωστή μας ορμόνη της ευτυχίας) και η ντοπαμίνη, που επηρεάζουν άμεσα τη διάθεση, το άγχος, τον ύπνο και τη γνωστική λειτουργία. Μάλιστα, ένα μεγάλο μέρος της σεροτονίνης του σώματος παράγεται στο έντερο.

Fun facts για το μικροβίωμα γενικώς:

• Μια ανισορροπία στο μικροβίωμα («δυσβίωση») μπορεί να σχετίζεται με καταστάσεις όπως το άγχος, η κατάθλιψη, ή και κάποιες νευρολογικές διαταραχές.
• Αντίστροφα, η διατροφή και ο τρόπος ζωής που προάγουν ένα υγιές μικροβίωμα μπορούν να βελτιώσουν τη διάθεση και την ψυχική ευεξία.
• Για να προστατεύσουμε το μικροβίωμά μας, είναι καλό να ακολουθούμε μία διατροφή πλούσια σε πρεβιοτικά (κυρίως φυτικές ίνες, που τα καλά βακτήρια τις αγαπούν πολύ, και βρίσκονται σε φρούτα, λαχανικά, όσπρια και δημητριακά ολικής αλέσεως) και προβιοτικά (σε ζωντανούς μικροοργανισμούς που βρίσκονται σε τρόφιμα όπως το γιαούρτι, το κεφίρ, το ξινολάχανο κ.ά. και συμβάλλουν στην αύξηση των καλών βακτηρίων).
• Επίσης, αποφεύγοντας όσο γίνεται τα αντιβιοτικά (μας τα γράφει ο γιατρός μόνο όταν είναι απαραίτητα), προσπαθώντας να μειώσουμε το άγχος, και κάνοντας τακτική άσκηση.

Ο κόσμος του μικροβιώματος είναι ακόμα υπό εξερεύνηση, αλλά ξέρουμε παραπάνω από καλά ότι αυτοί οι αόρατοι συγκάτοικοι είναι ζωτικής σημασίας για την υγεία μας. Αντί να τους φοβόμαστε, καλό είναι να τους φροντίζουμε, καθώς η ευημερία τους είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη δική μας.

* * *

Η ΠΕΙΡΑΤΕΙΑ ΣΤΑ ΒΙΒΛΙΑ

Διάβασα στο newsletter του ΟΣΔΕΛ (Οργανισμός Συλλογικής Διαχείρισης Έργων του Λόγου) ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο με τίτλο «Ο Εκδοτικός χώρος ο μόνος τομέας που παρουσιάζει αύξηση στην Πειρατεία χρόνο με τον χρόνο» (26 Ιουνίου). Σε αυτό, γίνεται λόγος για τρεις έρευνες και εκθέσεις που αφορούν την Πειρατεία στα αγαθά του πολιτισμού, και συγκεκριμένα στα βιβλία (και στις εκδόσεις γενικότερα).

Πρώτη είναι η έρευνα που υλοποίησε η MUSO, αγγλική εταιρία που «δραστηριοποιείται στη συλλογή δεδομένων προκειμένου να μπορεί να παρέχει μια αξιόπιστη εικόνα για τη χωρίς άδεια χρήση Μέσων Επικοινωνίας και την παγκόσμια ζήτηση πειρατείας». Αναφέρει λοιπόν πως, ενώ σημειώθηκε συνολική μείωση 5,72% στην Πειρατεία σε σχέση με το 2023, στον χώρο των Εκδόσεων είχαμε αύξηση 4,3% (!), καθώς «οι επισκέψεις χρηστών σε ιστοσελίδες που διακινούν παράνομα προστατευόμενα έργα έφτασαν τα 66,4 δισεκατομμύρια». Μπορεί η κύρια κατηγορία στην οποία παρατηρείται Πειρατεία να παραμένει, προφανώς, το πεδίο των οπτικοακουστικών παραγωγών (ταινίες, σειρές, μουσική, games), ωστόσο οι 261 δισεκατομμύρια συνολικές επισκέψεις σε ιστοσελίδες που διακινούν παράνομα προστατευόμενο υλικό μέσα σε μία μόνο πενταετία (2020-2024) δεν είναι καθόλου λίγες. Να σημειωθεί εδώ ότι εκείνη που πλήττεται περισσότερο είναι η βιομηχανία των Manga: τα 7 στα 10 παράνομα κατεβάσματα αφορούν γιαπωνέζικα κόμικς.

Δεύτερη είναι η διετής έκθεση της Επιτροπής για τα Δικαιώματα Πνευματικής Ιδιοκτησίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εκεί, μεταξύ άλλων, καταγράφονται οι χώρες που χαρακτηρίζονται «υψηλού κινδύνου»: πρώτη είναι η Κίνα, δεύτερες η Ινδία με την Τουρκία, και ακολουθούν χώρες η Αργεντινή, η Βραζιλία και η Ινδονησία. «Μόνο το 2023 αναφέρεται πως κατασχέθηκαν 17,5 εκατομμύρια “παραποιημένα προϊόντα” αξίας σχεδόν 811 εκατ. ευρώ».

Ο ΟΣΔΕΛ, τώρα, τρέχει το πρόγραμμα Antipiracy, που δημιουργήθηκε το 2020 και προστατεύει τα δικαιώματα των συμβασιούχων του. Μόνο μέσα σε πέντε χρόνια λοιπόν:

• έχουν διαγραφεί πάνω από 40.000 αρχεία με περιεχόμενο ολόκληρα βιβλία
• βρίσκονται υπό μηχανική παρακολούθηση 4.125 Έλληνες χρήστες που έχουν αναρτήσει έστω για μια φορά στο παρελθόν προστατευόμενο υλικό με αυτόματη διαγραφή κάθε νέας ανάρτησής τους
• έχει διακοπεί η πρόσβαση από τους παρόχους διαδικτύου στην Ελλάδα σε 41 domain names ιστοσελίδων με παράνομο υλικό
• έχουν κλείσει έξι ομάδες στο Facebook όπου τα μέλη μεταξύ τους ή η ομάδα διέθετε προς τα μέλη της ολόκληρα βιβλία, και
• έχουν διαγραφεί περισσότερα από 1.000 αρχεία στο YouTube και άλλες ιστοσελίδες με βίντεο προβολής και ανάγνωσης παιδικών βιβλίων ή/και audiobooks.

Για τους ανθρώπους που δουλεύουν στις εκδόσεις (από βιβλιοπώλες μέχρι οδηγούς, και από συγγραφείς μέχρι γραφίστες), και φυσικά για τους ίδιους τούς εκδότες, η Πειρατεία είναι μεγάλη μάστιγα.

ΥΓ. Πρόσφατα μάλιστα —και αυτό δεν το αναφέρει ο ΟΣΔΕΛ, και από όσο ξέρουμε κανένας άλλος, αν και εντέλει είναι κοινό μυστικό— μάθαμε και για έναν άλλο τύπο Πειρατείας στα βιβλία: κάποια βιβλιοπωλεία εξειδικεύονται, λέει, στην «πολλαπλή πώληση» νέων τίτλων. Δηλαδή: ένας πελάτης τους αγοράζει ένα καινούργιο βιβλίο έναντι (ας πούμε) 15 ευρώ. Μόλις το διαβάσει, το επιστρέφει στο βιβλιοπωλείο έναντι ενός μικρού ποσού (ας πούμε 5 ευρώ), και ο βιβλιοπώλης το ξαναπουλάει από την αρχή σε άλλον πελάτη (προφανώς χωρίς απόδειξη) πάλι με 15 ευρώ, όσο έκανε αρχικά. Και ούτω καθεξής: αυτός ο κύκλος μπορεί να είναι όσο μεγάλος θέλει κάποιος — η δε τιμή πώλησης ακολουθεί τη φυσιολογική φθορά του βιβλίου από τη χρήση. Όπως αντιλαμβάνεται κανείς, μεγάλος κερδισμένος εδώ είναι ο βιβλιοπώλης, που πουλάει το ίδιο προϊόν ξανά και ξανά και ξανά, και ακολουθούν οι πελάτες, καθώς ουσιαστικά τούς δίνεται εδώ μία έκπτωση (που βέβαια καταστρατηγεί την ενιαία τιμή). Κανείς συγγραφέας φυσικά δεν θα πάρει δικαιώματα, και κανείς εκδότης δεν θα πάρει τα λεφτά του από όλες αυτές τις πωλήσεις. «Μα, ποια δικαιώματα και ποια λεφτά;» ακούγεται κάπου από το βάθος. «Μόνο ΕΝΑ βιβλίο πουλήθηκε. Ή, έστω, μόνο ένα βιβλίο πουλιέται, χέρι-χέρι». Ναι, ναι, σωστά… Whatever.

* * *

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ

Χαν Γκανγκ, «Λευκό» (μετάφραση Δέσποινα Κανελλοπούλου, Εκδόσεις Καστανιώτη)

Το «Λευκό» της Χαν Γκανγκ είναι ένα βαθιά προσωπικό και λυρικό έργο, μια ποιητική διαλογική εξέταση του πένθους, και της αναγέννησης της ανθρώπινης ψυχής. Κυκλοφόρησε το 2016 και ήταν στη μακρά λίστα για το International Booker Prize το 2018.

Το κείμενο περιστρέφεται γύρω από τον θάνατο της μεγαλύτερης αδερφής της συγγραφέως, που πέθανε μόλις δύο ώρες μετά τη γέννησή της. Η Γκανγκ χρησιμοποιεί μια σειρά από λευκές εικόνες και αντικείμενα (σπάργανα, μητρικό γάλα, χιόνι, αλάτι, κενό χαρτί) για να αναμετρηθεί με αυτή την απώλεια και το πένθος. Μέσα από αυτοβιογραφικά αφηγηματικά κομμάτια, θραύσματα αναμνήσεων και συναισθημάτων, η συγγραφέας εξερευνά την προσπάθειά της να πλάσει μια νέα ζωή μέσα από τις στάχτες της καταστροφής και να βρει νόημα στην ύπαρξη παρά την απώλεια. Ενώ η ιστορία είναι βαθιά προσωπική, η Γκανγκ μετουσιώνει το ατομικό πένθος σε έναν οικουμενικό αναστοχασμό για την ανθρώπινη αντοχή και τη σχέση μας με την ιστορία και τον πόνο του άλλου.

Το βιβλίο δεν ακολουθεί μια γραμμική αφήγηση. Είναι γραμμένο σε μικρές, ποιητικές παραγράφους, με τα κενά στις σελίδες να κυριαρχούν, ενισχύοντας την αίσθηση του λευκού, της σιωπής και του διαλογισμού. Η γλώσσα είναι καθαρή, απλή, αλλά ταυτόχρονα βαθιά και ποιητική, συχνά αφήνοντας τον αναγνώστη να συμπληρώσει τα όποια κενά.

Το «Λευκό» διαβάζεται σαν λυρικό ποίημα, και επιβάλλεται να του χαρίσει κανείς ένα δίωρο χωρίς την παραμικρή διακοπή ή απόσπαση της προσοχής του, χωρίς θόρυβο, τηλέφωνα, ή οτιδήποτε τέτοιο.

• Διαβάστε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από το βιβλίο:

Λευκοί γλάροι είχαν μαζευτεί στην αμμουδιά. Πρέπει να ήταν καμιά εικοσαριά, στραμμένοι προς τη θάλασσα, όπου ο χειμωνιάτικος ήλιος έγερνε αργά προς τον ορίζοντα. Σαν να παρευρίσκονταν σε μια βουβή τελετουργία, παρακολουθούσαν, παρά τις πολικές θερμοκρασίες, το ηλιοβασίλεμα, δίχως να σαλεύουν ούτε λίγο. Κοντοστάθηκε κι εκείνη να κοιτάξει τη θαμπή πηγή φωτός που άρχιζε να βάφει λίγο λίγο τον ουρανό πορφυροκόκκινο. Παρόλο που η τσουχτερή παγωνιά τής περόνιαζε τα κόκαλα, ήξερε ότι το σώμα της θα αντλούσε αρκετή ζεστασιά απ’ αυτό το φως ώστε να μην πεθάνει από το κρύο.

Μια καλοκαιρινή μέρα είδε έναν γερανό στην όχθη του ποταμού στη Σεούλ. Ήταν ολόλευκος, εκτός από τα πόδια του, που ήταν κατακόκκινα, και στεκόταν σ’ έναν μεγάλο, επίπεδο βράχο, ίσως για να τα στεγνώσει. Να την είχε δει που τον παρατηρούσε; Μπορεί. Ήξερε, πάντως, ότι δεν είχε καμία πρόθεση να τον πειράξει. Έτσι άφηνε, τουλάχιστον, να εννοηθεί το βλέμμα του, που παρέμενε απτόητο, στραμμένο στην απέναντι όχθη, ενώ τα κόκκινα πόδια του στέγνωναν στη λιακάδα.

Δεν ξέρει για ποιο λόγο τα λευκά πουλιά τη συγκινούν αλλιώτικα απ’ ό,τι τα χρωματιστά. Γιατί δείχνουν άραγε τόσο όμορφα, τόσο αιθέρια, σχεδόν ιερά; Καμιά φορά βλέπει στον ύπνο της ένα λευκό πουλί να πετάει. Στο όνειρο, το πουλί είναι πολύ κοντά της, τόσο κοντά, που, αν άπλωνε το χέρι της, θα τ’ άγγιζε. Πετάει τελείως αθόρυβα, τα φτερά του λαμποκοπούν στη λιακάδα. Όσο κι αν απομακρύνεται, εκείνη δεν το χάνει ποτέ από τα μάτια της. Το πουλί γλιστράει στον αέρα, παντοτινά ορατό. Με τις αστραφτερές φτερούγες του ορθάνοιχτες.

Να σήμαινε, άραγε, κάτι που ένα λευκό πουλί κάθισε για λίγο στο κεφάλι της πριν φύγει πάλι πετώντας; Βρισκόταν εδώ, σ’ αυτή την πόλη· γύριζε σπίτι της μέσα από το πάρκο. Περπατούσε συλλογισμένη στο μονοπάτι που πήγαινε παράλληλα με το ποταμάκι, όταν ένιωσε ξαφνικά κάτι μεγάλο να προσγειώνεται απαλά στο κεφάλι της. Έπειτα άνοιξε πάλι τις φτερούγες του, σκεπάζοντας το πρόσωπό της, κι απογειώθηκε. Τα φτερά του σχεδόν της χάιδεψαν τα μάγουλα. Κι ύστερα, σαν να μην είχε συμβεί τίποτα, το πουλί πήγε και κούρνιασε στη στέγη ενός κοντινού κτηρίου.

• Νά και το οπισθόφυλλο:

Κατά την παραμονή της σε μια ευρωπαϊκή πόλη σημαδεμένη από τη βία του B′ Παγκόσμιου πολέμου, σε μια πόλη με δριμείς χειμώνες, η συγγραφέας αναμετριέται με μια άλλη τραγωδία, που καθόρισε την πορεία της οικογένειάς της: τον θάνατο της μεγάλης της αδερφής, η οποία εγκατέλειψε τον κόσμο μόλις δύο ώρες μετά τη γέννησή της. Σε μια αφήγηση αυτοβιογραφική και θραυσματική, στιλπνή και σπαρακτική, που αναδύεται μέσα από λευκές εικόνες –τα σπάργανα που έγιναν σάβανο, το μητρικό γάλα που το μωρό δεν πρόλαβε να πιει, μια χούφτα λέξεις στο χαρτί–, η νομπελίστρια συγγραφέας ζωντανεύει τη μνήμη μιας αδερφής την οποία δεν πρόλαβε ποτέ να γνωρίσει, μετουσιώνοντας έτσι, απέριττα και ποιητικά, ένα θέμα βαθιά προσωπικό σε υψηλή λογοτεχνία. «Μεγάλωσα μέσα σ’ αυτή την ιστορία» γράφει η ίδια. Το Λευκό είναι ένας λυρικός αναστοχασμός πάνω στο πένθος, αλλά και στις αντοχές της ανθρώπινης ψυχής, στην αέναη προσπάθεια να πλάσουμε νέα ζωή από τις στάχτες της καταστροφής. Η έκδοση συμπληρώνεται από την όμορφη διάλεξη που έδωσε η Χαν Γκανγκ στο πλαίσιο της βράβευσής της με το Νόμπελ Λογοτεχνίας.

• Και ένα μικρό βιογραφικό της συγγραφέως:

Η Χαν Γκανγκ γεννήθηκε το 1970 στην πόλη ΓκουάνγκΤζου της Νότιας Κορέας. Σπούδασε Κορεατική Λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο ΓιόνΣε. Στα γράμματα εμφανίστηκε με ποίηση το 1993. Τα πρώτα πεζογραφήματά της κυκλοφόρησαν το 1995. Το μυθιστόρημα «Η χορτοφάγος» (2007) χάρισε στην ίδια παγκόσμια αναγνώριση, όταν η αγγλική του μετάφραση (2015) κατέκτησε το Διεθνές Βραβείο Booker 2016. Έχει εκδώσει επίσης τις συλλογές διηγημάτων «Τα φρούτα της γυναίκας μου» (2000) και «Η σαλαμάνδρα της φωτιάς» (2012), καθώς και τα μυθιστορήματα «Μαύρο ελάφι» (1998), «Τα κρύα σου χέρια» (2002), «Φυσάει αέρας, πήγαινε» (2010), «Μάθημα ελληνικών» (2011), «Ανθρώπινες πράξεις» (2014) και «Δεν ξεχνώ» (2021). Εργάστηκε ως καθηγήτρια στο Τμήμα Δημιουργικής Γραφής του Ινστιτούτου Τεχνών της Σεούλ, όπου και ζει. Τιμήθηκε από τη Σουηδική Ακαδημία με το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας 2024 «για την έντονη ποιητική πεζογραφία της που αντιμετωπίζει ιστορικά τραύματα και εκθέτει την ευθραυστότητα της ανθρώπινης ζωής». Το «Λευκό» (2016) είναι το τρίτο βιβλίο της στις Εκδόσεις Καστανιώτη.

Βρείτε το στο βιβλιοπωλείο της γειτονιάς σας, ή όπου αλλού σάς αρέσει να προμηθεύεστε τα βιβλία σας.

* * *

Το Ημερολόγιο κυκλοφορεί τρεις φορές την εβδομάδα: κάθε Σάββατο, κάθε Κυριακή, και κάθε Τετάρτη. Στείλτε μας μέιλ αν θέλετε να μας πείτε ή να μας ρωτήσετε κάτι — οτιδήποτε. Σας ευχαριστούμε πολύ.