Πέπε Μουχίκα: Ο «πρόεδρος των φτωχών» και το αντίβαρο στους λαϊκιστές

Ο Χοσέ Πέπε Μουχίκα, γνωστός και ως ο «πρόεδρος των φτωχών», έφθασε στην εξουσία στην Ουρουγουάη το 2010, εν μέσω του λεγόμενου «αριστερού πυρετού» που κυριαρχούσε στην πολιτική ζωή στη Λατινική Αμερική. Ο ίδιος όμως, υπήρξε «αντίβαρο» στους λαϊκιστές που εμφανίστηκαν στο προσκήνιο εκείνη την περίοδο.

Κατά τη διακυβέρνηση του εφάρμοσε κοινωνικές πολιτικές που τον έκαναν περισσότερο δημοφιλή, αφού πέτυχε να μειώσει τα ποσοστά της ακραίας φτώχειας και την ανεργία, σε μια χώρα με έντονες ανισότητες. Μέχρι τον θάνατο του ζούσε φτωχικά σε ένα προάστιο του Μοντεβιδέο. Ο ίδιος έλεγε με χιούμορ: «Δεν καταλαβαίνω γιατί οι άνθρωποι αγοράζουν τόσα πολλά παπούτσια, λες και είναι… σαρανταποδαρούσες». Η πολιτική του, ο λιτός τρόπος ζωής του και η ρητορική του, συνέβαλαν ώστε η φήμη του Πέπε Μουχίκα να περάσει τα σύνορα, όχι μόνο της Ουρουγουάη, αλλά και της Λατινικής Αμερικής. Με τον θάνατο του, έκλεισε ένα κεφάλαιο για τη λεγόμενη «επαναστατική Αριστερά» στη Λατινική Αμερική. Σε μια περιοχή, όπου οι λαϊκιστές συχνά βρίσκουν πρόσφορο έδαφος και τα συνθήματα πολλές φορές επισκιάζουν τις σοβαρές προγραμματικές δεσμεύσεις.

Ηγέτης του ένοπλου κινήματος των «Τουπαμάρος», ο Πέπε φυλακίστηκε από το δικτατορικό καθεστώς της Ουρουγουάη, τη δεκαετία του εβδομήντα, όπως και χιλιάδες άλλοι αντιφρονούντες, που βασανίστηκαν, δολοφονήθηκαν ή «εξαφανίστηκαν» στο πλαίσιο της μυστικής «Επιχείρησης Κόνδωρ» που επινόησε ο αιμοσταγής δικτάτορας της Χιλής Αουγούστο Πινοσέτ, μαζί με ακόμη πέντε Λατινοαμερικάνους δικτάτορες.

Ο Πέπε Μουχίκα αναμφισβήτητα υπήρξε μια εμβληματική μορφή της Αριστεράς στη Λατινική Αμερική. Ο ίδιος όμως διέφερε σημαντικά από αρκετούς λαϊκιστές αριστερούς πολιτικούς ηγέτες, που όχι έδιναν ανεκπλήρωτες υποσχέσεις, αλλά κυβέρνησαν και με αυταρχισμό. Ο Μουχίκα κράτησε αποστάσεις από το καθεστώς του Νικολάς Μαδούρο στη Βενεζουέλα, αλλά και από το καθεστώς του Ντανιέλ Ορτέγα στη Νικαράγουα. Υπενθυμίζεται πως και στις δυο περιπτώσεις η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν αναγνωρίζει το εκλογικό αποτέλεσμα, καθώς δεν υπήρξαν δημοκρατικές εγγυήσεις στις εκλογές. Στην περίπτωση της Βενεζουέλας μάλιστα, όπως αποδείχθηκε, ο Μαδούρο το 2024 διέπραξε εκλογική νοθεία και δεν αναγνωρίζεται ως νόμιμος πρόεδρος. Ο Μουχίκα πριν από λίγους μήνες σε συνέντευξη του είχε επικρίνει έντονα αυτά τα δυο καθεστώτα, υποστηρίζοντας πως «παίζουν με τη Δημοκρατία» και ανάλογα με το αποτέλεσμα «κάνουν νοθεία».

Ο Μουχίκα έδειξε σεβασμό στους δημοκρατικούς θεσμούς. Η αλήθεια είναι πως σήμερα στη Λατινική Αμερική οι πολίτες δεν σαγηνεύονται εύκολα πια από τις σειρήνες των λαϊκιστών. Στις περισσότερες περιπτώσεις, όπου η Αριστερά βρίσκεται στην εξουσία, αυτή δεν είναι πια ριζοσπαστική, ούτε επαναστατική. Είναι μια μετριοπαθής Αριστερά ή κεντροαριστερά, ή μάλλον… κοσμοπολίτικη. Καθώς κυρίαρχο στοιχείο στη ρητορική των πολιτικών ηγετών δεν είναι πλέον η αντιπαράθεση Δεξιάς και Αριστεράς, αλλά οι δυνατότητες που προβάλλουν για την αντιμετώπιση των σύγχρονων προβλημάτων, όπως είναι η εγκληματικότητα και η διαφθορά.

Όταν πριν από λίγα χρόνια επισκέφθηκα την Ουρουγουάη διεπίστωσα από κοντά πως αυτή η μικρή και όμορφη χώρα αποτελεί έναν αξιόπιστο συνομιλητή διεθνώς. Μια χώρα με έντονα φιλελληνικά αισθήματα. Κατά τις επαφές μου μάλιστα, συνάντησα και μέλη της ελληνικής κοινότητας που γνώριζαν προσωπικά τον Πέπε Μουχίκα. Ο «πρόεδρος των φτωχών» αγαπούσε την Ελλάδα. Σε ένα βιβλίο που αγόρασα στο Μοντεβιδέο, με τίτλο «Ο Χοσέ Μουχίκα με τα δικά του λόγια», υπήρχαν και αναφορές από ομιλίες του για την Ελλάδα. Σε μια από αυτές, αναφερόταν στη Δημοκρατία των Ελλήνων, λέγοντας: «Ποτέ δεν υπήρξε μια τόσο μικρή κοινωνία που να δημιούργησε τόσα πολλά».