Pfizergate: Θα δούμε ποτέ τα μηνύματα της φον ντερ Λάιεν; - Τα καυτά ερωτήματα που περιμένουν απάντηση

Οι δικαστές της ΕΕ επέφεραν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή μια οδυνηρή ήττα - και στους ακτιβιστές της διαφάνειας μια σημαντική νίκη. Σε μια πολυαναμενόμενη απόφαση με τεράστιες πολιτικές και νομικές επιπτώσεις, το Γενικό Δικαστήριο της ΕΕ καταδίκασε την Επιτροπή για την άρνησή της να δημοσιοποιήσει μηνύματα κειμένου μεταξύ της Προέδρου της Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και του διευθύνοντος συμβούλου της Pfizer, Άλμπερτ Μπουρλά στο αποκορύφωμα των διαπραγματεύσεων για το εμβόλιο Covid-19 το 2021.

Ακολουθούν όσα πρέπει να γνωρίζετε.

Περί τίνος επρόκειτο το Pfizergate;

Η απόρριψη από την Επιτροπή του αιτήματος δημοσιογράφου για πρόσβαση σε έγγραφα παραβίασε την αρχή της χρηστής διοίκησης, που κατοχυρώνεται στο δίκαιο της ΕΕ, σύμφωνα με την απόφαση του Γενικού Δικαστηρίου της Τετάρτης.

Η υπόθεση απορρέει από αίτημα πρόσβασης σε έγγραφα που κατέθεσε το 2022 η δημοσιογράφος των New York Times Matina Stevis-Gridneff, η οποία ζήτησε να δει τις επικοινωνίες -συμπεριλαμβανομένων των γραπτών μηνυμάτων- μεταξύ της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και του Μπουρλά, αφού αποκαλύφθηκε η ύπαρξή τους σε συνέντευξη.

Η Επιτροπή ισχυρίστηκε αρχικά ότι τα μηνύματα δεν χαρακτηρίζονται ως έγγραφα σύμφωνα με τους εσωτερικούς της κανόνες λόγω του εφήμερου χαρακτήρα τους και ότι δεν μπορούσαν να βρεθούν τέτοια κείμενα στα αρχεία της. Διατήρησε ασάφεια σχετικά με την ύπαρξή τους και ταυτόχρονα αρνήθηκε τη σημασία τους - ενώ ποτέ δεν διευκρίνισε πραγματικά πώς χειρίστηκε το αίτημα.

Αυτό οδήγησε σε υποψίες ότι απλώς δεν τα αναζήτησε πραγματικά - παρά τους κανόνες που ισχύουν για τις διοικήσεις της ΕΕ σχετικά με τις υποχρεώσεις διαφάνειας, αναφέρει η δικαστική απόφαση.

«Η Επιτροπή παραβίασε την αρχή της χρηστής διοίκησης περιοριζόμενη ... να επικαλείται τη μη ύπαρξη των ζητούμενων εγγράφων χωρίς να παρέχει καμία εξήγηση για τους λόγους για τους οποίους τα ζητούμενα έγγραφα δεν μπορούσαν να βρεθούν», δήλωσε το δικαστήριο.

Γιατί πρέπει να μας ενδιαφέρει;

Πρόκειται για μια νομική απόφαση-ορόσημο - καθώς και για μια πολιτική βόμβα για την ίδια την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν.

«Οι υποθέσεις που σχετίζονται με την πρόσβαση σε έγγραφα από ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα είναι συχνά άκρως πολιτικές, διότι αν το θέμα καταλήξει ενώπιον δικαστή, είναι συνήθως επειδή η Επιτροπή ή κάποιο άλλο θεσμικό όργανο αρνείται πεισματικά να αποκαλύψει πληροφορίες που θα μπορούσαν να του προκαλέσουν πολιτική ζημία», δήλωσε ο Vincent Couronne, ερευνητής ευρωπαϊκού δικαίου στο Πανεπιστήμιο Paris-Saclay.

Η απόφαση δεν λέει απλώς ότι η Επιτροπή έκανε λάθος - λέει ότι θα έπρεπε να γνωρίζει καλύτερα.

Οι δικαστές επέπληξαν την Επιτροπή επειδή ουσιαστικά απαίτησε από τον αιτούντα να αποδείξει ότι τα κείμενα υπήρχαν, πράγμα που αποτελεί «αδύνατο» κριτήριο για τους απλούς πολίτες.

Η απόφαση είναι επίσης ιδιαίτερα επιζήμια λόγω του προφίλ των εμπλεκόμενων παικτών. Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν είναι η ισχυρότερη αξιωματούχος της ΕΕ και θεματοφύλακας των συνθηκών της ΕΕ. Ο Μπουρλά είναι ένα από τα πιο ισχυρά στελέχη φαρμακευτικών εταιρειών στον κόσμο. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη σύμβαση που έχει υπογράψει ποτέ η ΕΕ, ανέφερε το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο.

Και είναι κρίσιμη για την Επιτροπή στο σύνολό της, η οποία φαίνεται να τηρεί απρόθυμα μόνο τους νόμους της ΕΕ όταν αυτό σημαίνει ότι το ίδιο της το αφεντικό θα πρέπει να λογοδοτήσει.

Οι υποστηρικτές της διαφάνειας, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι η Επιτροπή θα πρέπει να θέτει τα πρότυπα για τη διαφάνεια και όχι να την αποφεύγει, κάνουν λόγο για μια σημαντική νίκη.

«Αυτή η απόφαση αφορά κάτι περισσότερο από τη διαφάνεια: πρόκειται για την αποκατάσταση της θεσμικής λογοδοσίας που λείπει πολύ από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή», δήλωσε η Shari Hinds, επικεφαλής πολιτικής για την πολιτική ακεραιότητα της ΕΕ για τη ΜΚΟ Διεθνής Διαφάνεια.

Πού οδηγεί λοιπόν αυτό το γεγονός στην άσκηση πολιτικής μέσω WhatsApp;

Η υπόθεση υπογραμμίζει μια σημαντική γκρίζα ζώνη στους κανόνες διαφάνειας της ΕΕ: Είναι τα μηνύματα κειμένου επίσημα έγγραφα; «Έγγραφα είναι οποιοδήποτε περιεχόμενο, ανεξαρτήτως του μέσου που το περιέχει, το οποίο αφορά την πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οπότε από αυτή την άποψη ... είναι δύσκολο να υποστηρίξει κανείς ότι τα μηνύματα SMS δεν είναι έγγραφα», δήλωσε ο Couronne. "Η απόφαση αυτή θα μπορούσε να ενθαρρύνει τους Ευρωπαίους εκλεγμένους αντιπροσώπους και τους δημόσιους υπαλλήλους να προτιμούν τις προφορικές ανταλλαγές από τα SMS. Στο σημερινό οικοσύστημα επιχειρηματικών επικοινωνιών, η διαχωριστική γραμμή μεταξύ SMS, ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, WhatsApp, Slack και παρόμοιων έχει γίνει πολύ λεπτή".

Το δικαστήριο δεν είπε ότι κάθε κείμενο αποτελεί δημόσιο αρχείο. Επιβεβαίωσε όμως ότι τα μηνύματα μπορεί να εμπίπτουν στους νόμους περί διαφάνειας, εάν αφορούν υπηρεσιακές υποθέσεις. Πρόκειται για μια προειδοποιητική βολή προς τα θεσμικά όργανα της ΕΕ και όλους όσοι προσπαθούν να τα επηρεάσουν: Τα ψηφιακά μηνύματα δεν είναι αυτομάτως εκτός βιβλίων και δεν μπορείτε να αποφύγετε εντελώς τον έλεγχο χρησιμοποιώντας τα. Στην πράξη, μένει να δούμε σε ποιο βαθμό μπορεί κανείς να έχει πρόσβαση σε οποιαδήποτε κείμενα.

Τα πράγματα θα αλλάξουν για την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν;

Πιθανόν. Οι επικριτές από όλο το φάσμα -ιδίως οι Πράσινοι και η ακροδεξιά- κρατούν εδώ και καιρό το θέμα ζωντανό. Αλλά τώρα τα μεγάλα πολιτικά βαρίδια της επικρατούσας πολιτικής σκηνής αναμιγνύονται, χαρακτηρίζοντας την απόφαση μεγάλη ντροπή για την Επιτροπή.

Τι θα κάνει η Επιτροπή από εδώ και πέρα;

Η Επιτροπή θα πρέπει τώρα πιθανότατα να επανεξετάσει την αρχική αίτηση πρόσβασης, να διεξάγει κατάλληλες έρευνες και να παράσχει νέα νομική επιχειρηματολογία εάν δεν αποκαλύψει ξανά τα έγγραφα αυτά. Θα πρέπει επίσης να καταβάλει τα δικαστικά έξοδα για τους New York Times, αποφάνθηκαν οι δικαστές.

Το δικαστήριο σημείωσε ότι η ερμηνεία της Επιτροπής σχετικά με το τι χαρακτηρίζεται ως έγγραφο - και για πόσο καιρό πρέπει να φυλάσσεται - δεν στέρησε από κανέναν το δικαίωμά του να ζητήσει ένα έγγραφο ή την υποχρέωση της Επιτροπής να το αναζητήσει.

Οι εσωτερικές πρακτικές ενδέχεται τώρα να τεθούν υπό έλεγχο και η Επιτροπή ενδέχεται να χρειαστεί να αποσαφηνίσει τους δικούς της κανόνες εσωτερικά.

Η Επιτροπή έχει επίσης δύο μήνες στη διάθεσή της για να αποφασίσει αν θα ασκήσει έφεση κατά της απόφασης του Δικαστηρίου.

Οπότε, θα μπορέσουμε ποτέ να δούμε αυτά τα μηνύματα κειμένου;

Ίσως. Η απόφαση παραδέχεται ότι η ανάκτηση των μηνυμάτων μπορεί να είναι δύσκολη. Τα τηλέφωνα μπορεί να έχουν αλλάξει. Τα δεδομένα μπορεί να έχουν χαθεί.

«Όταν ρωτήθηκε σχετικά με αυτό το σημείο κατά την ακρόαση, η Επιτροπή δήλωσε ότι υπέθεσε ότι το κινητό τηλέφωνο του προέδρου της είχε αντικατασταθεί» από τότε που οι New York Times έφεραν την υπόθεση, «καθώς ήταν υποχρεωτικός κανόνας για λόγους ασφαλείας», αναφέρει η απόφαση.

Όμως η πίεση προς την Επιτροπή αυξάνεται, ώστε τουλάχιστον να κάνει τώρα τις κατάλληλες έρευνες και να παράσχει μια σωστή νομική αιτιολογία, αν πει ξανά ότι δεν μπορεί να ανακτήσει τα έγγραφα.

Από την πρώιμη δήλωσή της το πρωί της Τετάρτης μετά την απόφαση, φαίνεται ότι η Επιτροπή τείνει προς την παροχή νέας αιτιολογίας για τους λόγους για τους οποίους δεν μπορεί να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της όσον αφορά τη διαφάνεια, λέγοντας ότι θα «εκδώσει νέα απόφαση που θα παρέχει λεπτομερέστερη εξήγηση».

Υπάρχει όμως και μια άλλη οδός. Η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία διεξάγει ήδη ποινική έρευνα σχετικά με την προμήθεια εμβολίων. Αυτό σημαίνει ότι οι ερευνητές θα μπορούσαν, θεωρητικά, να έχουν πρόσβαση σε παρόχους τηλεπικοινωνιών ή διακομιστές εφαρμογών για να ανακτήσουν διαγραμμένα μηνύματα - ανάλογα με τους τοπικούς νόμους περί διατήρησης δεδομένων.

Πηγή: Politico