Συγγραφείς του έντεχνου και του λαϊκού

Ο ΠΟΥΤΙΝ, Ο ΤΡΑΜΠ, ΚΑΙ Η ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΦΑΝΤΑΣΙΑ

O κόσμος χωρίζεται σε δύο κατηγορίες (εξαιρώ τα καθάρματα): σ’ αυτούς που μένουν με το στόμα ανοιχτό μπροστά σε φαινόμενα τύπου Πούτιν και Τραμπ, και σε εμάς που έχουμε διαβάσει πολλή επιστημονική φαντασία. Η επιστημονική φαντασία είναι μακράν το πιο πολιτικό λογοτεχνικό είδος, και έχει ερευνήσει αυτούς τους τομείς επισταμένως και σε βάθος χρόνου, σε περιοδικά και βιβλία καταρχάς, αλλά και σε κόμικς, ταινίες και games ακολούθως — μιλάμε για αρκετά πάνω από έναν αιώνα τώρα, όχι για χθες. Έχουν ειπωθεί όλα αυτά, έχουν αναλυθεί, έχουν λήξει. Δεν είναι πρόβλημα.

Το πρόβλημα είναι πως εμείς οι unhappy few που τα ’χουμε μελετήσει καλά αυτά τα θέματα, ξέρουμε και τι είναι να γίνει μετά. Τι ακολουθεί. Όχι ωραία πράγματα, για να το πούμε γρήγορα-γρήγορα. Όχι ωραία πράγματα, φοβάμαι.

ΥΓ. Αυτά τα ωραία έρχονται, λέει, μετά από μια μεγάλη, τρόπον τινά «οριστική» σύγκρουση. Όχι όμως ότι είναι ανάγκη να το έχουμε κατά νου ή να φοβόμαστε. Ή να μαζεύουμε νερό για την επερχόμενη ξηρασία. Τρίχες. Γεροί να ’μαστε, να προσπαθούμε να φερόμαστε καλά, και να είμαστε ειλικρινείς με ό,τι καταπιανόμαστε. Και να καταπιανόμαστε. Να καταπιανόμαστε! Αυτά αρκούν.

***

ΟΙ ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΟΙ

«Η επιστημονική φαντασία είναι μακράν το πιο πολιτικό λογοτεχνικό είδος» όπως έχει μαλλιάσει η γλώσσα μας να λέμε, μιας και το ποσοστό των ανθρώπων στον χώρο του βιβλίου που έχουν καλές βάσεις γύρω από την ιστορία της λογοτεχνίας και των ειδών της δεν είναι και πολύ μεγαλύτερο από αυτό των μελισσοκόμων στον χώρο των ταξιτζήδων. Γενικά δεν μας λες και σαΐνια. Αλλά ξέρουμε να το κρύβουμε καλά: ειδικότης κτηθείσα εν τω στρατεύματι.

Πάρτε και το (πολύ όμορφο) σχετικό.

***

ΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΤΟΥ ΕΝΤΕΧΝΟΥ

Μιας και λέμε για συγγραφείς. Για να δει κανείς κάπως πιο ξεκάθαρα τον χώρο, ας τους σκεφτεί όπως τους τραγουδιστές. Γιατί βέβαια πρόκειται για το ίδιο ακριβώς πράγμα, μόνο το μέσον αλλάζει, όλοι οι καλλιτέχνες είναι διασκεδαστές που κάνουν ό,τι μπορούν για το μεροκάματο.

Έτσι, ανάμεσα στους συγγραφείς υπάρχουν οι έντεχνοι, οι λαϊκοί, οι σκυλάδες, οι ροκάδες, οι ποπ, οι ελεκτρόνικα, οι ράπερ, οι τράπερ κ.ο.κ., ενώ βέβαια ενίοτε έχουμε και συνδυασμούς των παραπάνω (όπως σε κάτι σκυλάδικα που έχουν και χιπ-χοπ εμβόλιμα μέρη για να τερματίσουν τη φρίκη).

Την επόμενη λοιπόν φορά που θα σκεφτείτε έναν συγγραφέα, κάντε αυτό το κόλπο: τι είδους τραγουδιστής θα ήταν αν ήταν τραγουδιστής; Και μετά κάντε το παιχνίδι ακόμη πιο ενδιαφέρον: ΠΟΙΟΣ τραγουδιστής θα ήταν αυτός ο συγγραφέας αν ήταν τραγουδιστής;

ΥΓ. Εννοείται πως οι ευπώλητοι συγγραφείς ανήκουν στα ίδια ΑΚΡΙΒΩΣ είδη με τους τραγουδιστές που πουλάνε περισσότερο. Είναι θέμα πολιτικής-πολιτιστικής ηγεμονίας, καλού πιάρ, και μαρκίζας.

***

ΑΠΟΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΚΑΙΡΟ

Απολαμβάνω τη ζωή και με ήλιο και με βροχή, και με κρύο και με ζέστη. Δεν με πτοεί η παγωνιά ή μια ξαφνική καταιγίδα, δεν με ενοχλούν οι απότομες ζέστες και η υγρασία μες στο καταχείμωνο, δεν τρομάζω με τα μπουρίνια, δεν με φοβίζουν οι ομίχλες. Είμαι λεύτερος.

«Πώς τα καταφέρνεις;!» ακούω έναν νεαρό κύριο να αναρωτιέται πέρα στο βάθος. «Είσαι τόσο ζεν; Φοράς τεχνικά ρούχα; Κάνεις περίεργες αναπνοές; Έχεις αυτόνομο Tesla;»

Όχι, χρυσό μου παιδί. Απλώς δεν βγαίνω· αράζω σπίτι μου. Τι με νοιάζει τι καιρό κάνει έξω; Έλα, Παναγιά παρθένα. Τι ακούμε…

***

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ

Lucia Berlin, «Καλωσόρισες σπίτι. Αναμνήσεις, επιλεγμένες φωτογραφίες, επιστολές» (μετάφραση Κατερίνα Σχινά, Εκδόσεις Στερέωμα)

Σπάνια διαβάζουμε ένα βιβλίο σαν κι αυτό. Εν μέρει αυτοβιογραφία και εν μέρει επιστολικό-φωτογραφικό ντοκουμέντο, είναι μια απολαυστική ματιά στη ζωή της σπουδαίας Λουσία Μπερλίν. Υψηλής ποιότητας διηγηματογράφος —οι δύο συλλογές της που κυκλοφορούν επίσης από το Στερέωμα είναι βιβλία που δεν πρόκειται να μην αγαπήσετε—, υπήρξε ένας θυελλώδης άνθρωπος, μια γυναίκα που έζησε όπως ήθελε να ζήσει. Το ακατάτακτο «Καλωσόρισες σπίτι» μοιάζει σαν μια χρονομηχανή που σε βάζει να σταθείς και να βαδίσεις πλάι της. Τι τρομερή ευκαιρία να τη γνωρίσουμε από κοντά!

Η καλή φίλη και εξαίρετη μεταφράστρια Κατερίνα Σχινά μάς έγραψε ένα πανέμορφο κείμενο για το βιβλίο, και για τη σχέση τής ίδιας με την Μπερλίν και το έργο της. Διαβάστε το οπωσδήποτε:

«Δεν αισθάνομαι πως έχω προνομιακή σχέση με τη Λουσία Μπερλίν, παρότι μεταφράζοντάς την ήταν σαν να έμπαινα εν σώματι στα σπίτια της και στη ζωή της. Πιστεύω πως κάθε γυναίκα θα συναντήσει στις εξιστορήσεις της κάτι από τον εαυτό της — γι’ αυτό άλλωστε αγαπήθηκε τόσο. Ωστόσο, στα διηγήματά της, όπου εκθέτει ανενδοίαστα το μυθιστόρημα της ζωής της, βρήκα τη δίψα και της δικής μου νιότης για ένα βίωμα πλατύτερο απ’ αυτό που μας προσφέρεται και το θάρρος να του παραδοθούμε χωρίς να υπολογίζουμε τις συνέπειες. Με συνεπήρε η αγριάδα στη φωνή της, η ευφυΐα, η αθωότητά της. Η πικρία και το χιούμορ της. Η ένταση του βλέμματός της, η παθιασμένη περιέργειά της, το καλωσόρισμα του απρόβλεπτου. Η χαρά και η αισιοδοξία με την οποία ξεχύνεται στο άγνωστο, η εκστατική απόλαυση των μικρών πραγμάτων, η στοιχειακή φυσικότητα με την οποία προσέρχεται στη μητρότητα, η ανθεκτικότητα όταν επιχειρεί τις περίτρομες εφορμήσεις της στη «σκοτεινή πλευρά». Και η ατέρμονη αναζήτηση για κάτι μεγαλύτερο, κάτι αληθινό, στον έρωτα και στη φιλία, στους τόπους και στα πράγματα, εντέλει στη γραφή, που αντηχεί μέσα μας λες και μας ψιθυρίζει: “Προχώρησε κι άλλο. Μη φοβάσαι. Τίποτα δεν είναι αρκετό”».

• Διαβάστε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από το βιβλίο:

Μου είναι πολύ δύσκολο να μη συνδέσω την αγάπη και τη φροντίδα για την ευτυχία κάποιου άλλου με την αίσθηση ότι πρέπει να κάνω (κάποια) συγκεκριμένα πράγματα, και κυρίως με τον φόβο πως ό,τι και να ’ναι αυτό που πρέπει να κάνω θα αποτύχω. Όμως αυτό είναι τώρα πολύ σπάνιο. Λυπάμαι που σου έγραψα όταν αισθανόμουν έτσι — είναι αμαρτία. Ήταν αυτό που εννοούσα πριν από καιρό μιλώντας για εγωισμό και ενοχή — πώς να σταματήσω να επιβάλλω διάφορα στον εαυτό μου, πώς να βγω από τον εαυτό μου και απλώς να υπάρχω. Ξέρεις, Έλεν, ότι ποτέ δεν ήμουν έτσι στη ζωή μου μέχρι πρόσφατα, ότι δεν είχα αφήσει ποτέ κανέναν να είναι έτσι μαζί μου; Μπορείς να καταλάβεις την ευτυχία που ήταν για μένα, και για τον Ρέις επίσης, αλλά και ότι είναι «δύσκολο» να την αποδεχτώ, να συναινέσω σ’ αυτή. Εντάξει, φιλάω σταυρό, σ’ τ’ ορκίζομαι, είναι το τελευταίο-τελευταίο από τα προβλήματά μου κλπ. Τώρα γελάμε, καταχρεωμένοι και απένταροι και άρρωστοι, και βρέχει, βρέχει, και πίνουμε τη μεξικάνικη σοκολάτα και ακούμε ραδιόφωνο, με μάτια που γυαλίζουν. Το τρίο βρήκε μια δουλειά στο Κουίνς, που ήταν ανακούφιση και χαρά μαζί, επειδή ήταν μια τζαζ συναυλία, χώρια που ο σαξοφωνίστας είναι πολύ καλός. Κάναμε μια συμφωνία για 90ή φορά, ότι θα θυμόμαστε να μην αφήνουμε την κατάθλιψη να μας καταβάλλει. Όλα είναι τόσο σχετικά, γαμώτο, τόσο ανόητα — έχουμε, ας πούμε, μεγάλα, χοντρά, αγέρωχα, ζωηρά ποντίκια, και είναι υπέροχα!

• Νά και το οπισθόφυλλο:

Πριν από τον θάνατό της το 2004, η Λουσία Μπερλίν εργαζόταν πάνω σ’ ένα βιβλίο με αδημοσίευτα αυτοβιογραφικά σχεδιάσματα και τίτλο «Καλωσόρισες σπίτι», όπου, μέσα από είκοσι ένα κεφάλαια, εξιστορούσε τη ζωή και τις περιπλανήσεις της μεταξύ 1936 και 1965. Χρόνια αργότερα, ένας από τους τέσσερις γιους της, ο Τζεφ Μπερλίν, συγκέντρωσε, οργάνωσε και επιμελήθηκε αυτό το χειρόγραφο σαν έναν μοναδικό και τρυφερό φόρο τιμής στην περιπετειώδη, ρομαντική και τραγική ζωή της μητέρας του. Από την Αλάσκα στην Αλμπουκέρκη, από το Κεντάκι στο Μεξικό και από τη Νέα Υόρκη στη Χιλή, ο κόσμος της Μπερλίν ήταν ευρύτατος. Η Λουσία Μπερλίν περιγράφει τα μέρη που έζησε και τους ανθρώπους που γνώρισε με το ύφος, το πνεύμα, το σθένος και το χιούμορ το οποίο διαπνέει τα διηγήματά της που τόσο αγαπήθηκαν σ’ όλο τον κόσμο. Καθώς περιλαμβάνει επίσης μέρος της αλληλογραφίας της όπως και φωτογραφίες τόπων, παιδιών, φίλων και εραστών, το «Καλωσόρισες σπίτι» είναι ένα ιδανικό συμπλήρωμα της μυθοπλασίας της και ένα ενδιαφέρον περίγραμμα της ζωής μιας από τις πιο πηγαίες και σημαντικές Αμερικανίδες συγγραφείς του 20ού αιώνα.

• Και ένα μικρό βιογραφικό της συγγραφέως:

Η Λουσία Μπερλίν (1936-2004), την οποία η κριτική αποκάλεσε «το καλύτερα φυλαγμένο μυστικό της Αμερικής», ασχολήθηκε αποκλειστικά με το διήγημα. Δεν έγινε ιδιαίτερα γνωστή όσο ζούσε, αλλά η λογοτεχνική της φήμη εκτοξεύτηκε έντεκα χρόνια μετά τον θάνατό της. Το 1994 άρχισε να εργάζεται ως επισκέπτρια καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Colorado Boulder και σύντομα προήχθη σε αναπληρώτρια καθηγήτρια. Η επιβαρυμένη της υγεία την ανάγκασε να μετοικήσει το 2001 στη Νότια Καλιφόρνια για να είναι κοντά στους γιους της. Πέθανε το 2004, στα εξήντα οκτώ της χρόνια, στη Μαρίνα ντελ Ρέι.

Δείτε όλα τα βιβλία της Λουσία Μπερλίν εδώ. Αγοράστε το «Καλωσόρισες σπίτι» από το βιβλιοπωλείο της γειτονιάς σας, ή από όπου αλλού σάς αρέσει να προμηθεύεστε τα βιβλία σας.

***

Το Ημερολόγιο κυκλοφορεί τρεις φορές την εβδομάδα: κάθε Σάββατο, κάθε Κυριακή, και κάθε Τετάρτη. Στείλτε μας μέιλ αν θέλετε κάτι — οτιδήποτε. Σας ευχαριστούμε πολύ.