Μαξίμ Κριβτσόβ: Ένας ποιητής στα χαρακώματα, ένας Χριστός με καλάσνικοφ

Ο Μαξίμ Κριβτσόβ γεννήθηκε Γενάρη μήνα στο Ρίβνε, 327 χιλιόμετρα δυτικά του Κιέβου - 1990, εποχή καταιγιστικών αλλαγών. Ένα χρόνο μετά η Ουκρανία ανεξαρτητοποιήθηκε. Μεγάλωσε σε χώρα που μαθαίνει τι είναι η ελευθερία, πώς αυτή μετουσιώνεται σε οξυγόνο. Λάτρευε τις λέξεις, έτσι έχτιζε, γράμμα στο γράμμα – μαχητής για την ελευθερία μίας χώρας που παράγει αδιάκοπα σκληρή Ιστορία.

Γενάρης μήνας πάλι, 2024, λίγο πριν φτάσει στα 34 του χρόνια, φεύγει από τη ζωή στα χαρακώματα της ανατολικής Ουκρανίας· Λίγες ημέρες πριν, είχε γράψει το τελευταίο του ποίημα – δεν ήταν στρατιώτης, αλλά ένας Χριστός με καλάσνικοφ που έγραφε ποίηση, είχε πει ένας διοικητής του.

Ο Μαξίμ Κριβτσόβ έπεσε μαχόμενος για γη και ελευθερία. Άφησε πίσω λέξεις που σαν μαχαιριές δεν θα αφήσουν τη μνήμη να σβήσει. Ποιήματα ως αντίδοτο στη λήθη.

Μαξίμ Κριβτσόβ: Ένας ποιητής στα χαρακώματα

Ένα χρόνος μετά, Αθήνα. Γενάρης μήνας πάλι – στην οδό Σταδίου, στον Ιανό, εκδήλωση αφιερωμένη στο έργο του Μαξίμ. «Η ποίηση στα χαρακώματα», μνημόσυνο για έναν ποιητή που έζησε και πέθανε ανάμεσα στις γραμμές του πολέμου, αλλά και μια γιορτή για το πνεύμα που αρνείται να σιωπήσει. Συμμετείχαν διακεκριμένοι ομιλητές, ενώ κάποιες τεχνικές δυσκολίες δεν έγιναν εμπόδιο.

Σε μία καρέκλα, που τοποθετήθηκε επάνω στο τραπέζι της παρουσίασης, ένα laptop μεταδίδει live εικόνα από το Κίεβο. Ο πατέρας του Μαξίμ βάζει μπροστά του ένα μπουκάλι κόκα κόλα και ένα πακέτο με πατατάκια - «ο γιος μας τα λάτρευε και θα ήθελε να τ’ απολαύσετε στη μνήμη του». Ο Ολεξάντρ ένας οστεώδης, γλυκός άνδρας, μας μιλάει στα ουκρανικά, λέει συνέχεια «σας ευχαριστώ», κρατάει σαν να είναι προσευχητάρι την ελληνική έκδοση του βιβλίου του Μαξίμ.

Δίπλα του ο Αντρίι Σαβένκο, καθηγητής νεοελληνικής γλώσσας στο Πανεπιστήμιο του Κιέβου, διερμηνεύει τα λόγια του πατέρα – ο ίδιος ήταν συντονιστής της μεταφραστικής ομάδας που εργάστηκε για να αποδοθεί στα ελληνικά το έργο του Κριβτσόβ. Ο συγγραφέας Απόστολος Δοξιάδης εμφανίζεται ξάφνου με δύο πλαστικές σακούλες, μοιράζει πατατάκια στο κοινό – μέρος της μνήμης. Ο πατέρας τραγουδάει τους στίχους του γιού του – δεν μοιάζει με τραγούδι μα ούτε με κραυγή, είναι λες και πέφτει ροδόνερο στην ψυχή, να τη θεραπεύσει λίγο. Στρέφω λίγο το βλέμμα, το πρόσωπο μου αγγίζει το πρόσωπο της Βίκας που έχει σκύψει προς το μέρος μου, τα χείλη μου μουλιάζουν από την υγρασία των ματιών της, δακρύζουν – οι Ουκρανές που είναι στον Ιανό, μανάδες κι αδερφές του Μαξίμ, στο τραγούδι του πατέρα, είναι σαν ν’ ακούνε μοιρολόι πάνω από τον τάφο. Ραίνουν με δάκρυα την εκδήλωση.

Με δάκρυα γέμισαν και τα μάτια του ανθρωπολόγου-ερευνητή Δημήτρη Μπούρα, ο οποίος είχε φροντίσει για αυτή τη σύνδεση με το Κίεβο – νωρίτερα είχε μιλήσει στο πάνελ, χωρίς ανάσα, δείχνοντας εικόνες από αποστολές του στη Συρία, την Τσετσενία, την Ουκρανία –γέφυρες μνήμης. Ανέδειξε τη βαθιά αξία του έργου του Μαξίμ ως ένα σεβαστικό αφιέρωμα στην Ιστορία, τη μνήμη και τις ψυχές των ανθρώπων — ζωντανών και νεκρών.

Τόνισε την υποχρέωση να προστατεύσουμε το μέλλον, ακόμα κι αν δεν μπορούμε να φέρουμε πίσω όσους χάθηκαν. Μοιράστηκε προσωπικές του εμπειρίες από την Ουκρανία, έναν τόπο που τον έζησε βαθιά. Μίλησε για τους ανθρώπους της χώρας, τους μαχητές στην πρώτη γραμμή, τους ζωντανούς που επιμένουν στα υπόγεια, τους ασθενείς σε νοσοκομεία που έχουν γίνει καταφύγια και τους εκτοπισμένους που βρέθηκαν σε διαδρομές που δεν επέλεξαν. Αναφέρθηκε και στους χαμένους, όσους θάφτηκαν σε μαζικούς τάφους ή έμειναν άθαφτοι στους δρόμους, καθώς και στη γεωγραφία και την ιστορία που διατηρούνται ζωντανές μέσα από τον ανθρώπινο πόνο. Εξήρε την ανεπανάληπτη αξιοπρέπεια των Ουκρανών που, παρά τις απώλειες και την καταστροφή, δίνουν ελπίδα και σφίγγουν στην αγκαλιά τους όσους βρέθηκαν εκεί ως ξένοι, χωρίς να τους αφήσουν να φύγουν πραγματικά ως τέτοιοι.

Τόνισε ότι η Ουκρανία είναι κάτι περισσότερο από τόπος· είναι οι άνθρωποι, οι ζωές, οι μνήμες και τα όνειρά τους — ένας αγώνας που μας αφορά όλους. «(...) και κάπου εκεί είμαι και εγώ που είδα πόλεις που λάτρεψα να σωριάζονται σε ερείπια και φίλους αγαπημένους να δολοφονούνται εν ψυχρώ. Η Ουκρανία είμαστε εμείς».

Ο Νίκος Βαλκάνος, επιμελητής μετάφρασης και έκδοσης του βιβλίου, από την πλευρά του, μας διαβεβαίωσε ότι τα λόγια του Μαξίμ είναι λυτρωτικά, «θα το αγαπήσετε αυτό το γενναίο, φωτεινό παιδί, που σταμάτησε στα 33 του να γράφει τους σαρκαστικούς απέναντι στον θάνατο τρυφερούς στίχους του».

Η Ντιάνα Ρομάνκο, Ουκρανή που σπούδασε και ζει στην Ελλάδα και συμμετείχε στη μεταφραστική ομάδα -κορίτσι της γενιάς του Κριβτσόβ-, είπε ότι «ο Μαξίμ ήταν πάνω απ' όλα ζωντανός άνθρωπος, κάποτε με μπλε μαλλί, κάποτε με κοτσίδες, με γέλιο και λαμπερά μάτια. Αγαπούσε τη ζωή και την αγάπη αυτή δεν κατάφερε να του κλέψει ούτε ο πόλεμος ούτε ο θάνατος. Απλός άνθρωπος, εξαιρετικός ποιητής που δεν θα γράψει τίποτα άλλο. Για αυτό είναι σημαντικό να θυμόμαστε τα ονόματα των "ατελείωτων", ανθρώπων που δεν πρόλαβαν να τελειώσουν την καλλιτεχνική τους πορεία λόγω της ρωσικής εισβολής».

5 Ιανουαρίου 2024, το τελευταίο ποίημα του Μαξίμ Κριβτσόβ 

 Το κεφάλι μου κυλάει από πατουλιά σε
πατουλιά
σαν πέτρα που κυλάει
ή σαν μπάλα
τα χέρια μου ξεριζωμένα
θα γίνουν μενεξέδες την άνοιξη
τα πόδια μου
σκυλιά θα ξεσκίζουν και γατιά
το αίμα μου
θα βάψει τον κόσμο σε νέα απόχρωση κόκκινου
pantone «ανθρωποαίμα»
τα κόκκαλά μου
θα φάει η γη
φτιάχνοντας σκελετό
το τσουρουφλισμένο μου όπλο
θα σκουριάσει
το καλό μου
τη στολή παραλλαγής και τον εξοπλισμό μου
θα τα δώσουν στους νεοσύλλεκτους
μακάρι γρήγορα να έρθει η άνοιξη
επιτέλους
να γίνω
μενεξές.

Ποιος ήταν ο Μαξίμ Κριβτσόβ

Στους δρόμους του Κιέβου, όταν η «Επανάσταση της Αξιοπρέπειας» έγραφε τη δική της ιστορία, βρέθηκε για πρώτη φορά ο Μαξίμ Κριβτσόβ. Ήταν 24 ετών τότε, γεμάτος ελπίδες και όνειρα για μια ελεύθερη Ουκρανία. Όμως, η μοίρα είχε άλλα σχέδια για τον ποιητή που θα γινόταν το σύμβολο μιας χώρας υπό πολιορκία.

Γεννημένος στις 22 Ιανουαρίου 1990, ο Μαξίμ έμαθε από νωρίς να αντιμετωπίζει τη ζωή με θάρρος. Η ποίηση του ήταν το όπλο του — όχι για να πολεμήσει, αλλά για να καταγράψει, να μεταφέρει, να κρατήσει ζωντανή τη μνήμη. Όταν το 2022 η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία, δεν δίστασε. Κατατάχθηκε στις Ένοπλες Δυνάμεις και βρέθηκε στην πρώτη γραμμή, κουβαλώντας μαζί του όχι μόνο όπλα, αλλά και το σημειωματάριό του.

Η ζωή του στα χαρακώματα ήταν γεμάτη αντιφάσεις. Από τη μια, ο θόρυβος του πολέμου, οι εκρήξεις, οι στιγμές αγωνίας και θανάτου. Από την άλλη, οι μικρές στιγμές ηρεμίας, όταν μπορούσε να καθίσει και να γράψει. Οι σύντροφοί του τον θυμούνται συχνά σκυμμένο πάνω από ένα τετράδιο, να καταγράφει σκέψεις και συναισθήματα. Δεν ήθελε να αφήσει τίποτα να χαθεί, να ξεχαστεί.

Η συλλογή «Ποιήματα από την πολεμίστρα», που κυκλοφόρησε το 2023, είναι μια κατάθεση ψυχής. Κάθε στίχος είναι γεμάτος εικόνες πολέμου, φωνές φίλων που χάθηκαν, στιγμές τρυφερότητας μέσα στη φρίκη. Ο Μαξίμ δεν έγραφε μόνο για τον εαυτό του. Έγραφε για όσους δεν είχαν φωνή, για τους απλούς στρατιώτες που έδιναν τη ζωή τους, για τις μανάδες που περίμεναν πίσω στη βάση, για τα παιδιά που έπρεπε να μεγαλώσουν μέσα στον φόβο.

«Στον ήχο των εκρήξεων, βρίσκω λέξεις. Στην κραυγή του φίλου, γεννιέται ένας στίχος. Ο θάνατος χορεύει γύρω μας, μα εγώ κρατώ τη ζωή στα χέρια μου. Μια λέξη, μια ανάσα, μια υπόσχεση ότι δεν θα ξεχαστούμε».

Στις 5 Ιανουαρίου 2024, δύο μέρες πριν από τον θάνατό του, ο Μαξίμ ανέβασε το τελευταίο του ποίημα στο Facebook. «…τη στολή παραλλαγής και τον εξοπλισμό μου θα τα δώσουν στους νεοσύλλεκτους, μακάρι γρήγορα να έρθει η άνοιξη επιτέλους να γίνω μενεξές».

Ο θάνατός του στις 7 Ιανουαρίου 2024 ήταν τραγικός. Σε μια αποστολή διάσωσης, οχήματα της μονάδας του έπεσαν σε ενέδρα. Ο Μαξίμ τραυματίστηκε σοβαρά και υπέκυψε λίγες ώρες αργότερα. Ο θάνατός του συγκλόνισε όχι μόνο την Ουκρανία μα όλον τον κόσμο.

Στην κηδεία του, στρατιώτες, ποιητές, φίλοι και απλοί πολίτες συγκεντρώθηκαν για να αποχαιρετήσουν τον άνδρα που κατάφερε να ενώσει την τέχνη με την αντίσταση. Στον τάφο του, χαραγμένα λόγια του ίδιου: «Η μνήμη είναι το πιο ισχυρό μας όπλο».

Η ποίηση του Μαξίμ έχει χαρακτηριστεί ως μια μορφή «λογοτεχνίας του πολέμου», αλλά είναι κάτι πολύ περισσότερο. Είναι μια κραυγή ανθρωπιάς, μια υπενθύμιση ότι οι άνθρωποι, ακόμα και στις πιο δύσκολες συνθήκες, μπορούν να δημιουργούν, να αγαπούν, να ελπίζουν. Ο ίδιος πίστευε ότι η τέχνη μπορεί να γίνει ασπίδα απέναντι στη βαρβαρότητα.

Ο Μαξίμ Κριβτσόβ άφησε βαριά κληρονομιά. Μας θύμισε ότι η τέχνη μπορεί να μας κρατήσει ζωντανούς. Και μας έδειξε ότι ακόμα και όταν όλα φαίνονται χαμένα, υπάρχει πάντα ένας στίχος που μπορεί να ανάψει τη φλόγα της ελπίδας. Η ιστορία του είναι ένα μάθημα για το πώς η ποίηση μπορεί να γίνει όπλο, όχι για να καταστρέψει, αλλά για να προστατέψει την ψυχή μας.

* Τα έσοδα από το βιβλίο «Ποιήματα από την πολεμίστρα του Μαξίμ «Νταλί» Κριβτσόβ (Εναλλακτικές Εκδόσεις)» θα πάνε στο ίδρυμα που έκαναν οι γονείς και φίλοι του για να διασώσουν τη μνήμη του και να διαδώσουν τους στίχους του.