«Πόλεμο» παραπληροφόρησης εν όψει Ευρωεκλογών αναμένει η ΕΕ

Το viral βίντεο έδειχνε έναν γνωστό τηλεοπτικό παρουσιαστή να ανακοινώνει την ανησυχητική είδηση ότι ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν ακύρωσε το προγραμματισμένο ταξίδι του στο Κίεβο λόγω σχεδίου δολοφονίας.

Το Élysée και ο τηλεοπτικός σταθμός, το France 24, διέψευσαν γρήγορα το βίντεο ως ψεύτικο και παραγόμενο από τεχνητή νοημοσύνη. Όμως δεν μπόρεσαν να περιορίσουν τη διάδοσή του, ιδίως αφότου ο πρώην πρόεδρος της Ρωσίας Ντμίτρι Μεντβέντεφ αναδημοσίευσε το βίντεο, περιγράφοντας τον Μακρόν ως «φοβισμένο».

«Πόλεμο» παραπληροφόρησης εν όψει Ευρωεκλογών αναμένει η ΕΕ

Αξιωματούχοι στις Βρυξέλλες και σε άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες προειδοποιούν ότι θα χρειαστούν μεγαλύτερη επαγρύπνηση και αυστηρότερες κυρώσεις για τις διαδικτυακές πλατφόρμες ώστε να αντιμετωπιστούν οι εκστρατείες παραπληροφόρησης της Ρωσίας που έχουν σχεδιαστεί για να αποδυναμώσουν την υποστήριξη προς την Ουκρανία και να παρέμβουν στις εκλογές του Ιουνίου σε ολόκληρη την ΕΕ.

Με τα εθνικιστικά κόμματα που είναι φιλικά προς τη Ρωσία να συγκεντρώνουν υψηλά ποσοστά στη Γαλλία, τη Γερμανία και αλλού, το Κρεμλίνο έχει συμφέρον να τα ενισχύσει, μεταξύ άλλων τονίζοντας την δυσθυμία της Δύσης να στείλει βοήθεια στο Κίεβο δύο χρόνια μετά την εισβολή πλήρους κλίμακας της Μόσχας.

Η Ρωσία έχει μακρά ιστορία στην παραπληροφόρηση και τις ψυχολογικές επιχειρήσεις, η οποία χρονολογείται από τον Ψυχρό Πόλεμο. Στα χρόνια μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, η Μόσχα βασίστηκε όλο και περισσότερο στους υποστηριζόμενους από το κράτος τηλεοπτικούς σταθμούς Russia Today και Sputnik για να διαδώσει τα μηνύματά της σε ξένα ακροατήρια.

Με την έλευση του διαδικτύου, η Μόσχα μετατοπίστηκε στο διαδίκτυο, με φάρμες τρολ, επιχειρήσεις hacking και εκστρατείες παραπληροφόρησης που στόχευσαν τις εκλογές στην Ευρώπη, τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο κατά την τελευταία δεκαετία.

Κομισιόν: Έρχεται «χιονοστιβάδα» fake news

Η Βέρα Γιούροβα, αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που ηγείται του τομέα αντιμετώπισης της παραπληροφόρησης, προειδοποίησε πρόσφατα ότι οι εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου τον Ιούνιο θα πληγούν από μια «χιονοστιβάδα παραπληροφόρησης», συμπεριλαμβανομένων των deepfake βίντεο που έχουν σχεδιαστεί για να διαβρώσουν την εμπιστοσύνη του κοινού έναντι της ψηφοφορίας.

Είπε ότι απαιτείται ειδική προσπάθεια για την προστασία της ψηφοφορίας στην ΕΕ από την αύξηση της χρήσης των νέων τεχνολογιών και την πιθανή κρυφή χειραγώγηση και την ξένη παρέμβαση, ιδίως από την πλευρά του Κρεμλίνου.

Η διπλωματική υπηρεσία της ΕΕ ανέφερε ότι αποκάλυψε 750 εκστρατείες παραπληροφόρησης το 2023 σε έκθεση που δημοσιεύθηκε τον Ιανουάριο και η οποία κατηγοριοποίησε τις εκστρατείες επιρροής από το εξωτερικό ως «απειλή για την ασφάλεια», ιδίως κατά τη διάρκεια των φετινών εκλογών.

Η θεματική της παραπληροφόρησης εν όψει Ευρωεκλογών

Πολλές είναι οι θεματικές των εκστρατειών παραπληροφόρησης που διακινούνται μέσω social media, μεταξύ αυτών διακρίνονται τα fake news που αφορούν την ψηφοφορία καθ' αυτή. Σε πολλές περιπτώσεις έχει παρατηρηθεί στο παρελθόν να αυξάνεται η διασπορά ψευδών ειδήσεων / θεωριών συνωμοσίας που επιμένουν ότι τα ψηφοδέλτια παραποιούνται (π.χ. το μελάνι που χρησιμοποιείται στα στυλό στα εκλογικά τμήματα μετά από λίγη ώρα γίνεται αόρατο), ενώ σε άλλες περιπτώσεις επιχειρείται να υπονομευθεί η ηλεκτρονική ψηφοφορία ή η διαδικασία της επιστολικής ψήφου, με απώτερο στόχο να μην προσέλθει στην κάλπη ο πολίτης.

Σε κάποιες χώρες της ΕΕ έχει παρατηρηθεί η διακίνηση ψευδών ειδήσεων ότι δόθηκε δικαίωμα ψήφου σε μετανάστες ή τους Ουκρανούς πρόσφυγες, προκειμένου να αναπτυχθούν ξενοφοβικά αισθήματα. Η «ανάπτυξη ένοπλων δυνάμεων» ή η φερόμενη παρέμβαση από ξένες χώρες και οργανισμούς χρησιμοποιείται επίσης για να πείσει σχετικά με την μη εγκυρότητα των εκλογών. Τέτοιου είδους fake news στοχεύουν στην υπόνόμευση της δημοκρατικής διαδικασίας.

Σε άλλες περιπτώσεις, οι εκστρατείες παραπληροφόρησης στοχεύουν σε ευαίσθητα οικονομικά θέματα, όπως οι φόροι, τα δάνεια, το κόστος ζωής, η ενεργειακή κρίση. Καμία πτυχή της πολιτικής ή κοινωνικής πραγματικότητας δεν είναι εκτός ατζέντας βέβαια. Fake news καταγράφονται για ζητήματα Κλιματικής Αλλαγής, την ευρωπαϊκή νομοθεσία, τη μεταναστευτική πολιτική, ακόμη και για δικαιωματικά ζητήματα με επίκεντρο την ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα.

Η Ευρώπη σηκώνει άμυνες έναντι της παραπληροφόρησης

Η Γαλλία, για παράδειγμα, έχει πάρει την υπόθεση πολύ σοβαρά. Έχει αναθέσει στο Viginum, ένα παρατηρητήριο ξένης παραπληροφόρησης που ιδρύθηκε το 2021 και στελεχώνεται από μια ομάδα 50 ατόμων, να ξεριζώσει τέτοιες προσπάθειες αποσταθεροποίησης. Η Viginum όχι μόνο παρακολουθεί λογαριασμούς και κανάλια στα social media που συνδέονται με τη Ρωσία και σε εφαρμογές ανταλλαγής μηνυμάτων όπως το Telegram, αλλά και εκθέτει δημοσίως τις επιχειρήσεις επιρροής για να ευαισθητοποιήσει τους πολίτες.

Την ίδια ώρα, η Κομισιόν παρουσίασε πρόσφατα κατευθυντήριες γραμμές που παρέχουν συγκεκριμένες συστάσεις προς τις πλατφόρμες αυτές (π.χ. TikTok, Facebook, Instagram, X), προκειμένου να εφαρμόσουν στην πράξη τον ευρωπαϊκό νόμο για τις ψηφιακές υπηρεσίες (DSA) που τέθηκε σε ισχύ τον περασμένο Φεβρουάριο.

Όπως τονίζει η Επιτροπή, αυτές οι κατευθυντήριες γραμμές έχουν στόχο «τον μετριασμό των συστημικών κινδύνων στο διαδίκτυο που ενδέχεται να επηρεάσουν την ακεραιότητα των εκλογών, με ειδική καθοδήγηση για τις επικείμενες εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου τον Ιούνιο».

Μεταξύ αυτών είναι και η υποχρέωση θέσπισης ειδικών μέτρων που αφορούν την Τεχνητή Νοημοσύνη: Οι πολύ μεγάλες πλατφόρμες και μηχανές αναζήτησης των οποίων οι υπηρεσίες θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τη δημιουργία και/ή τη διάδοση περιεχομένου Τεχνητής Νοημοσύνης θα πρέπει να αξιολογούν και να μετριάζουν συγκεκριμένους κινδύνους που συνδέονται με αυτήν, για παράδειγμα με τη σαφή επισήμανση του περιεχομένου που παράγεται από την Τεχνητή Νοημοσύνη (όπως τα deepfake), την ανάλογη προσαρμογή των όρων και προϋποθέσεων τους και την κατάλληλη επιβολή τους.

Η Επιτροπή συνιστά, επίσης, τη συνεργασία με ενωσιακές και εθνικές αρχές, ανεξάρτητους εμπειρογνώμονες και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών για την προώθηση της αποτελεσματικής ανταλλαγής πληροφοριών πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τις εκλογές και τη διευκόλυνση της χρήσης κατάλληλων μέτρων μετριασμού, μεταξύ άλλων στους τομείς της χειραγώγησης πληροφοριών και παρεμβάσεων από το εξωτερικό (FIMI), της παραπληροφόρησης και της κυβερνοασφάλειας.

Προειδοποιήσεις ακόμα και για πραγματικές ειδήσεις

Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής προειδοποιούν ότι ακόμη και οι γνήσιες πληροφορίες μπορούν να χειραγωγηθούν. Μια υποκλαπείσα συνομιλία ανώτερων αξιωματικών του γερμανικού στρατού που είχαν μια ευαίσθητη συζήτηση σχετικά με την αποστολή πυραύλων στην Ουκρανία διέρρευσε από τα ρωσικά κρατικά μέσα ενημέρωσης νωρίτερα φέτοςκαι κατέστησε σαφείς τις διαθέσεις του Κρεμλίνου.

Το γερμανικό υπουργείο Εξωτερικών δήλωσε τον Ιανουάριο ότι εντόπισε αυτό που πίστευε ότι ήταν ένα από τα μεγαλύτερα δίκτυα παραπληροφόρησης που αναπτύσσει η Ρωσία: 50.000 bots που δραστηριοποιούνταν στο Χ και αμφισβητούσαν την υποστήριξη του Βερολίνου προς το Κίεβο. Το δίκτυο ήταν σημαντικά πιο εξελιγμένο από τις προηγούμενες επιχειρήσεις, δήλωσαν αξιωματούχοι του υπουργείου Εξωτερικών.

«Η συνεχής ροή ψεμάτων έχει ως στόχο να εμφυτεύσει την ιδέα ότι όλες οι πληροφορίες είναι αναξιόπιστες και μη αξιόπιστες. Να μας κάνει καχύποπτους για τα πάντα», δήλωσε πρόσφατα ο επικεφαλής της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ Ζοζέπ Μπορέλ. «Η παραπληροφόρηση αποδυναμώνει τον κοινωνικό ιστό, δηλητηριάζει τις δημοκρατίες, διότι μόνο η πληροφόρηση καθιστά δυνατή τη δημοκρατία».