Στίβεν Χόκινγκ: «Να θυμάστε πάντα να κοιτάζετε ψηλά, στ’ αστέρια»

Το ποτάμι της ζωής κυλά ανάμεσα στις όχθες του πόνου και της ηδονής, κινείται ανάμεσα σε αυτήν την πολύ λεπτή γραμμή και διαρρηγνύεται μονάχα όταν το μυαλό αρνείται να αποδεχτεί αμφότερες τις ροές μέσα στο χρόνο. Συνήθως καλωσορίζουμε ό,τι νέο έρχεται και αφήνουμε πίσω ό,τι παλιό μας πονάει. Λησμονώντας ίσως ότι αμφότερα μας διαμορφώνουν.

«Τα πάντα στη ζωή είναι σχετικά»

Αυτή και μόνο η τόσο κοινότοπη φράση περικλείει σωρεία από φυσικές συνέπειες, ανοίγει κοσμικές σήραγγες, επιβραδύνει τη ροή του χρόνου, δημιουργεί άπειρες επιλογές από τις οποίες προκύπτουν διαφορετικές συνέπειες που διαμορφώνουν δεδομένα.

Αυτή η φράση γέννησε και την εξήγηση της παραδοξότητας σε πολλές από τις εκφάνσεις της ζωής, διάνοιξε το χωροχρόνο, χάραξε νοητές και ασυνείδητες παράλληλες πραγματικότητες που κατατρέχουν την ανθρώπινη φύση.

Όλη μας η ύπαρξη είναι ένα αδιάκοπο παιχνίδι με πόρτες που ανοιγοκλείνουν, το ανθρώπινο μυαλό καλείται σχεδόν από το πρώτο κλάμα να επιλέξει ασυνείδητα μπροστά στο πρώτο «αν», τον υποθετικό σύνδεσμο που μας ακολουθεί καθ’ όλη τη διάρκεια της παραμονής μας στα εγκόσμια.

Προϊόντος του χρόνου, αυτή η πρώτη ερώτηση, αυτό το πρώτο δίλημμα δεν απαντάται ποτέ. Αν η γεωμετρία του χώρου και του χρόνου επηρεάζεται από την ύπαρξη ύλης, αν η μάζα περιλαμβάνει ενέργεια και άγχος, αν οι ιδιότητες του χώρου και του χρόνου αλλάζουν τις πιθανές διαδρομές. Τα πάντα διαμορφώνονται σύμφωνα με τις επιλογές.

Αν, ας πούμε, ο Δόκτωρ Τζέημς Γουόκερ μαζί με τη σύζυγό του τη Νάνσι, δεν είχαν αφήσει τη Γκλασκώβη το μακρινό 1927.
Αν δεν μετακόμιζαν τόσο νοτιοδυτικά της Αγγλίας στο Devonshire.
Αν δεν έσπρωχναν το δεύτερο παιδί τους την Ιζομπέλ-Αϊλίν προς τη φιλοσοφία.
Αν αυτό το παιδί δεν επέμενε στα πολύ σκληρά για τις γυναίκες ‘30ς να δοκιμάσει την τύχη του στο Economics, Politics and Philosophy Department του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης.
Αν μετά την αποφοίτηση δεν άφηνε την υποαμειβόμενη και βαρετή δουλειά της φοροτεχνικού για να εργαστεί στο ιατρικό ινστιτούτο του Hampstead.
Αν εκεί η Ίζομπελ δεν γνώριζε τον επίσης αποφοιτήσαντα από την Οξφόρδη Φρανκ, ο οποίος έκανε την ειδίκευση και την έρευνά του στις τροπικές ασθένειες.
Αν δεν είχαν ερωτευτεί ο ένας την άλλη.
Αν ξεσπούσε ο πόλεμος νωρίτερα και δεν είχαν προλάβει να μείνουν μαζί.
Αν το ζευγάρι δεν μετακόμιζε στο Highgate στο βόρειο Λονδινο.
Αν η Ίζομπελ δεν έμενε –εκτός προγράμματος– έγκυος.
Αν οι Γερμανοί δεν ξεκινούσαν τις αεροπορικές επιδρομές.
Αν ο Φρανκ δεν επέμενε να φύγει η γυναίκα του για την Οξφόρδη όπου οι Γερμανοί είχαν υποσχεθεί ότι δεν θα βομβαρδίσουν.
Αν η Ίζομπελ δεν ήταν τόσο γενναία τρελή να αποφασίσει να κρατήσει το παιδί ενώ εμαίνετο ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος.
Αν τον Ιανουάριο του ’42 δεν είχε πάει στο ξενοδοχείο για να ελέγχει καλύτερα ο ιατρός-μαιευτήρας φίλος του Φρανκ την εγκυμοσύνη.
Αν στις 8 Ιανουαρίου το αγόρι που γεννήθηκε δεν ήταν υγιέστατο και δεν πέθαινε όπως χιλιάδες βρέφη εκείνον τον καιρό του Μεγάλου Πολέμου.
Αν δεν είχαν ανοιγοκλείσει τόσες πόρτες στο χωροχρόνο, δεν θα είχε γεννηθεί ο πρωτότοκος γιος του Φρανκ και της Ίζομπελ Χόκινγκ, o Στίβεν Χόκινγκ.

Στίβεν Χόκινγκ: Τα παιδικά χρόνια, οι σπουδές, το ALS και οι επιστημονικές ανακαλύψεις

Μεγάλωσε αυστηρά, φίλοι των γονιών του θα ισχυριστούν ότι μεγάλωσε σχεδόν εκκεντρικά, περιστοιχιζόμενος από υπερμεγέθεις δείκτες νοημοσύνης, σε μια οικογένεια που μετά απο εκείνον υποδέχθηκε και δυο ακόμη παιδιά, τη Φιλίππα (1943) και τη Μαίρη (1947).

Λίγο αργότερα, στα μέσα της δεκαετίας του ’50 υιοθέτησε κι ένα αγόρι, τον Έντουαρντ. Όταν ο Φρανκ ανέλαβε τη διεύθυνση του τμήματος παρασιτολογίας του Εθνικού Κέντρου Ερευνών, η Ίζομπελ συνήθιζε να κρατάει το γιο τους αγκαλιά καθισμένη στην πολυθρόνα της πίσω αυλής του σπιτιού στο St Albans στο Hertfordshire και να κοιτάζουν τ’ αστέρια.

«Είχε πάντα μια έντονη έκφραση θαυμασμού και περιέργειας και μπορούσα να διακρίνω από πολύ νωρίς ότι θα τον τραβήξουν τα αστέρια», είπε κάποτε σε μια συνέντευξή της η μητέρα του.

Κι όμως εκείνο το αγόρι δυσκολεύτηκε μέχρι και να μάθει να διαβάζει τα πρώτα χρόνια στο θαυμαστό αλλά υπερπροοδευτικό Byron House School (το σημερινό St John’s) του Cambridge.

Άλλαξε περιβάλλον και φοίτησε ακόμα και στο οικοτροφείο θηλέων του St Albans μέχρι να βρει το κενό στο χωροχρόνο να χαράξει το δικό του δρόμο στο Radlett και παρ’ ολίγον στο φημισμένο Royal College of St Peter του Westminster.

Ο Φρανκ τού μετέδωσε το «μικρόβιο» της επιστήμης, η Ίζομπελ τον δίδαξε τη σημασία της πειθαρχίας. Το αγόρι όμως από νωρίς φάνηκε ότι ήταν σημαδεμένο πολυποίκιλλα από την ίδια του τη μοίρα.

Δεν πήρε την υποτροφία για το Westminster στα 13 του, επειδή τον βασάνιζαν αδενικοί πυρετοί, τον πρόδιδε το ενδοκρινικό του σύστημα. Η Ίζομπελ παρά το υπέρμετρα ευφυές οικογενειακό περιβάλλον, διείδε μια ευκαιρία κανονικότητας, προσπάθησε να γαλουχήσει το παιδί στο φυσιολογικό εκπαιδευτικό περιβάλλον του St Albans.

Το μητρικό φίλτρο έσπρωχνε το παιδί προς τα εκεί που υστερούσε. Στην κοινωνικοποίηση, στις εφηβικές αγωνίες και απογοητεύσεις, στα μικροπροβλήματα, στα λάθη και στα «λάθη». Αποδείχθηκε μια πολύ σοφή επιλογή, διότι σε αντίθετη περίπτωση ο Στίβεν θα είχε περιθωριοποιηθεί από πολύ μικρός, δεν θα είχε προλάβει να μεγαλώσει και με κάποια συμβατικά κριτήρια, με κάποιες «ασημαντότητες» (παιχνίδι, φλερτ, παρασπονδίες, απογοητεύσεις, κ.ά.) που τελικά μας καθορίζουν και μας προσδιορίζουν πολύ περισσότερο απ’ ότι νομίζουμε.

Η κλίση του παιδιού ωστόσο ήταν σαφής: μαθηματικά, θετικές επιστήμες. Με μέντορα από το λύκειο κιόλας τον Αρμένη μαθηματικό Ντίκραν Τάχτα (μαζί με τον οποίο μεταξύ άλλων κατασκεύασε τον πρώτο του υπολογιστή), θεωρούσε εξευτελιστικά χαμηλό το επίπεδο διδασκαλίας στο University College όπου υποχρεώθηκε (!) να σπουδάσει φυσικές επιστήμες, διότι στα τέλη της δεκαετίας του ’50 η Οξφόρδη δεν είχε ακόμη εντάξει στο πρόγραμμά της τμήμα μαθηματικών.

Βαριόταν αφόρητα το ακαδημαϊκό πρόγραμμα, μεταξύ του δεύτερου και του τρίτου έτους στράφηκε στη μουσική, στην επιστημονική φαντασία, στην κωπηλασία και ασφαλώς στη μεγάλη του αδυναμία: στα όμορφα κορίτσια.

Καθ’ όλη τη διάρκεια όλης αυτής της «μεταμόρφωσης» είχε προλάβει να συμπληρώσει πάνω από χίλιες ώρες μελέτης που του επέτρεψαν να παραλάβει εν τέλει το πτυχίο του cum laude, την πολυπόθητη διάκριση που άνοιγε το δρόμο της κοσμολογίας στο Cambridge, στο Trinity Hall μεταξύ των αρίστων.

Μόλις είχε γνωρίσει και την Τζέην, μια συμφοιτήτρια και φίλη της αδελφής του, την πρώτη γυναίκα-σταθμό στη ζωή του. Αλλά όπως πάντα, όλα ήταν ξανά σχετικά.

Γενικά σε όλη την πορεία της πρώιμης ακαδημαϊκής του καριέρας, αντιμετώπιζε κατά καιρούς περίεργα προβλήματα υγείας. Ξαφνικές οδύνες, αμφιθυμίες, προβλήματα στην ομιλία, αταξία, αγραφία. Όταν έγινε αντιληπτό στο σπίτι, ήταν αργά. Θα ήταν ούτως ή άλλως αργά.

Ο πατέρας ταξίδευε συχνά, επισκεπτόταν κυρίως υποσαχαριες περιοχές, διψούσε να ερευνήσει και να λύσει τον γρίφο της επόμενης άγνωστης τροπικής νόσου. Κυνηγούσε την ελονοσία και τον τυφοειδή πυρετό και δεν πρόλαβε να δει τα συμπτώματα της ALS, της πλάγιας μυατροφικής σκλήρυνσης που χτύπησε τον γιο του.

Ο Στίβεν στα 21 του, με μια πολύ βαριά διάγνωση και προσδόκιμο ζωής μια σκάρτη τριετία, βρέθηκε αντιμέτωπος με το «θηρίο». Τον βοήθησε πολύ η σχέση του με τη Τζέην, παρά την κατάθλιψη εκείνη δεν έκανε πίσω, στάθηκε δίπλα του και μάλιστα τον Οκτώβριο του ’64 επισημοποίησε και τη σχέση της μαζί του.

Χωρίς το κίνητρο της Τζέην είναι αμφίβολο εάν ο Χόκινγκ θα έβρισκε τη λύση στο αδιέξοδο της δικής του «μαύρης τρύπας».

Παρά το γεγονός ότι η κατάσταση της υγείας του κατάπινε τις φάσεις επιδείνωσης με ταχύτατους ρυθμούς, η αγάπη της Τζέην και ο έρωτας για το σύμπαν και το συναρπαστικό Big Bang τον εφοδίασαν με κίνητρα.

Το 1965 παρουσίασε τη διατριβή του, την ίδια χρονιά παντρεύτηκε και την Τζέην. Το ’66 έρχεται η υποτροφία στο Gonville and Caius College, το ’67 γεννιέται ο Ρόμπερτ (θα ακολουθήσει η Λούσι το ’70 και ο Τιμ το ’79), στα τέλη της δεκαετίας το πρώτο αναπηρικό αμαξίδιο.

Ο αγώνας της Τζέην υπήρξε τεράστιος, οι νίκες της ωστόσο απέναντι σε μια τόσο ισχυρή προσωπικότητα όπως ο Χόκινγκ ήταν πύρρειες. Παρά το γεγονός ότι ουσιαστικά δρούσε ως προσωπική του νοσοκόμο καθημερινά, ο Στίβεν αρνείτο τη βοήθεια, ήταν αψύς, κακότροπος, αγενής.

Η γραμμή που χώριζε το στριφνό και ανυπόφορο από το μεγαλοφυές και το αποφασιστικό, πολλές φορές γινόταν τόσο λεπτή που έμοιαζε με αόρατη κλωστή. Οδηγούσε το αμαξίδιο με θρασύτητα, ήταν μονίμως απρόθυμος να αποδεχθεί οποιαδήποτε βοήθεια, αρνείτο να του υποδειχθεί οτιδήποτε. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι υπήρξε ο πρώτος rock star κοσμολόγος στην ιστορία.

Οι επιστημονικές θεωρίες του Στίβεν Χόκινγκ

Στο μεταξύ, οι θεωρίες του και η έρευνά του έφερναν την επανάσταση σε επιστημονικό πεδίο: η θεωρία του Big Bang με τη μια και μοναδική περιοχή άπειρης καμπυλότητας στο χωροχρόνο, η κβαντική θεωρία με τις μαύρες τρύπες που εκπέμπουν θερμότητα και «πεθαίνουν» – συμπέρασμα που οδήγησε σε ατέρμονο επιστημονικό debate παγκοσμίως και ανάγκασε ακόμα και τον ίδιο σε αναδίπλωση, οι κβαντικές διακυμάνσεις μέσω του κοσμικού πληθωρισμού, ο εν τέλει καθαγιασμός από την επιστημονική κοινότητα της συνεργασίας με τον Ρότζερ Πένροουζ για τα θεωρήματα βαρυτικής μοναδικότητας στα πλαίσια της γενικής σχετικότητας και η θεωρητική πρόβλεψη ότι τα black holes εκπέμπουν ακτινοβολία, που πλέον αποκαλείται «ακτινοβολία Χόκινγκ», το μποζόνιο του Χιγκς.

Ατέλειωτες ώρες έρευνας, απίθανες διαδρομές του μυαλού σε θεωρίες και πρίσματα που δεν είχε φανταστεί κανείς, τρομερή αντίληψη του έργου του «πατριάρχη» της γενικής θεωρίας της σχετικότητας Άλμπερτ Άινσταϊν, πράγματα όπως οι εξισώσεις εξέλιξης, οι χωροχρονικές ανωμαλίες, η βαρυτική διαστολή του χρόνου και η αλλαγή της συχνότητας που κοινός νους όπως ο δικός μας αδυνατεί να συλλάβει, να κατανοήσει και πολλώ δε να ερμηνεύσει.

Όλα αυτά από έναν άνθρωπο που κατόρθωσε να βρει απάντηση σε πολλά από τα «αν» της ανθρωπότητας, αλλά σε ελάχιστα δικά του.

Να θυμάστε πάντα να κοιτάζετε ψηλά, στ’ αστέρια, όχι χαμηλά, στα πόδια. Να προσπαθείτε να κατανοήσετε τι βλέπετε και να φανταστείτε τι μπορεί να εξελίξει το ίδιο το σύμπαν. Όσο δύσκολη κι αν είναι η ζωή, πάντοτε υπάρχει το εφικτό, σε κάθε συνθήκη υπάρχει η δυνατότητα ενός επιτεύγματος. Μην είστε φυγόπονοι, να είστε πάντα ενεργοί και να δουλεύετε σκληρά, γιατί η δουλειά δίνει νόημα στη ζωή μας. Κι αν είστε από τους τυχερούς που βρίσκουν τον έρωτα, μην τον πετάξετε ποτέ.

Σκόρπιες σκέψεις και δηλώσεις του Στίβεν Χόκινγκ, «πεταμένες» σοφίες δεξιά κι αριστερά. Έχει πει χιλιάδες άλλα πράγματα που απέφεραν δεκάδες τιμητικές διακρίσεις, θα μπορούσε να κομπορρημονεί για εβδομάδες ολόκληρες, να επιλέξει μια περισσότερο επιστημονική λεκτική προσέγγιση, να χρησιμοποιήσει μια ευφυή απολυτότητα. Άλλωστε ήταν από τους ελάχιστους που προσέγγισαν το απόλυτο.

Ανέκαθεν όμως προτιμούσε να μιλήσει παραβολικά, να αφήνει τεχνηέντως το δικαίωμα στην ερμηνεία, να εμπλέκει όλα τα ανθρώπινα συναισθήματα σε μερικές αράδες. Τη ζωή του την έζησε στο ακέραιο, όσο κι αν μοιάζει οξύμωρο στα μάτια ημών των αδαών.

Τη θεωρούσε δώρο κι ας μειώθηκαν οι προσδοκίες του στο μηδέν απ’ όταν ήταν 21 ετών. Έκτοτε και μέχρι τη νύχτα μεταξύ της 13ης και της 14ης Μαρτίου που εξέπνευσε, έζησε ένα τεράστιο bonus όπως αρέσκετο να το αποκαλεί.

Είχε τόσα πολλά και έδωσε ακόμη περισσότερα. Δύο συζύγους, τρία παιδιά, εκατοντάδες δημοσιεύσεις, θαυμαστή διδασκαλία, ατέλειωτη, απέραντη έρευνα και αναζήτηση σε πεδία που ο ανθρώπινος νους δίσταζε να ακουμπήσει.

Αυτή η εσωτερική αναγκαιότητα διαρκούς επαγρύπνησης, αυτό το αδιάκοπο pressing στο άγνωστο με τις πολλαπλές επιλογές και τα αλλεπάλληλα «αν», είναι η επιτομή της ουσίας της ανθρώπινης ύπαρξης.

Να κινούμαστε προς τα εμπρός, να βελτιωνόμαστε, να θέτουμε πολλαπλούς στόχους, να μη φοβόμαστε το άγνωστο, να μη διστάζουμε μπροστά στη μελανή οπή, στη μαύρη τρύπα.

Κυριολεκτικά και μεταφορικά.

Αυτή είναι η πραγματική, η αληθινή του κληρονομιά. Η ισορροπία μεταξύ υπαρκτού και άγνωστου.