Οι πόλεμοι του Cancel: Σημειώσεις για φαινόμενα και συμπεριφορές

Iούλιος 2023. Διαδικτυακή συνομιλία με φίλο, δικηγόρο στη Νέα Υόρκη. «Καλή τύχη στις γυναίκες χωρίς σύντροφο εδώ πέρα» µου γράφει. «Τι θα πει αυτό;» ρωτώ. «Δεν µπορείς να πεις πλέον τίποτα στις γυναίκες αν είσαι άντρας – καθετί µπορεί να επιφέρει αυτόµατο cancel. Έτσι κανένας στρέιτ δεν φλερτάρει. Ούτε “πόσο σου πάει αυτό το φόρεµα” µπορείς να ξεστοµίσεις σε γυναίκες συναδέλφους στη δουλειά».

                                          * * * * *

Αλλαγή πλάνου. Νοέμβριος 2022· σχεδόν ξηµερώµατα Σαββάτου στο Γκάζι· έξω από ένα από τα πιο κουλ συµπεριληπτικά νυχτερινά κέντρα διασκέδασης της περιοχής, ένας µελαψός νεαρός κάθεται σε ένα πεζούλι και, µε ένα προς πώλησιν µπουκέτο στα χέρια, ξαποσταίνει χαζεύοντας τον πολύχρωµο κόσµο που καπνίζει πίνοντας, που φλερτάρει, που χορεύει στον δρόµο, που φιλιέται· κάπου κολλάει η µατιά του µελαψού µε το µπουκέτο στο χέρι – τι του τράβηξε την προσοχή; Δεν πρόλαβα να επεξεργαστώ περαιτέρω το ερώτηµα· ο άνθρωπος-«πόρτα» του κλαµπ πετάχτηκε εν εξάλλω προπηλακίζοντας τον µελαψό µε το µπουκέτο στο χέρι, στέλνοντας την «πατριαρχία του» προς γενετήσιες πράξεις, ευχ όµενη διάφορες εκδοχές κάποιου κολασµένου θανάτου. Εκείνος κρατούσε λουλούδια, ξένος ανάµεσα σε ξένους· η «πόρτα» κρατούσε θυµό. 

                                           * * * * *

Αλλαγή πλάνου. Τέλη Δεκεμβρίου 2022, Θεσσαλονίκη· µια drag (από το σαιξπηρικό: dressed as girl) queen διάβασε ένα χριστουγεννιάτικο παραµύθι σε όσα παιδιά παρευρίσκονταν έπειτα από συµφωνία, προφανώς, µε τους γονείς τους. Τα χρηστά ήθη επιστρατεύτηκαν από γνωστούς-αγνώστους ως φραγγέλιο κατά εκείνων που «διαφθείρουν τα παιδιά µας». Δικηγόρος προσέφυγε κατά του Υπουργείου Παιδείας, καθότι επέτρεψε ένα τέτοιο πρόστυχο και ανήθικο θέαµα για τα αµόλυντα Ελληνόπουλα, ενώ σε αυτές τις δηλώσεις σιγοντάρισε εκπεσούσα τηλεπερσόνα. Οι υποστηρικτές της drag queen και των δικαιωµάτων της –των δικαιωµάτων όλων µας στο κάτω κάτω–αντέτειναν ότι «αυτοί οι γονείς έχουν σκοτάδι και δεν θα έπρεπε να κάνουν παιδιά» και απαίτησαν «να µην ποινικοποιείται µόνο η δηµόσια υποκίνηση βίας ή µίσους, αλλά γενικότερα κάθε µορφή ρητορικής µίσους» – µε αυτό το επικίνδυνα ολισθηρό «γενικότερα κάθε µορφή» σε έναν ήδη επικίνδυνα ασαφή αντιρατσιστικό νόµο, που, όµως, ακόµα κι έτσι, δεν εφαρµόζεται. Οδούς αντί οδόντος. Είναι πάντοτε µια εύκολη λύση. Ενστικτώδης – και γίνεται αντιληπτή µε το συναίσθηµα.

                                          * * * * *

Αλλαγή πλάνου. Κυψέλη, Εξάρχεια, Νεάπολη, Γκύζη, Ψυρρή. Οι τοίχοι λένε τη δική τους ιστορία. Συνθήµατα καλούν σε αποστολή των σεξιστών six feet under· υπόσχονται εκδίκηση, µε τα τακούνια, στους «πατριάρχες»· ζητούν να πάρουν κάθε στάλα αίµατος πίσω. Οι αντίπαλοι γράφουν πάνω από τα συνθήµατα, καλώντας κι εκείνοι «να τελειώνουµε µε τους φεµιναζί και τους πούστηδες» και άλλα τέτοια ευφυολογήµατα· ένα παλίµψηστο εκατέρωθεν θυµού που υπογράφει τη θανατική καταδίκη των «απέναντι». Ποιος θα κερδίσει στη µάχη του αίµατος;

                                          * * * * *

Είναι 14 Ιουλίου· η Ημέρα της Βαστίλης· σκέφτοµαι, σε µια βεράντα στα νερά του Βορείου Αιγαίου, ότι, έπειτα από περίπου δυόµισι αιώνες, θα είχαµε φιλτράρει –µέσα από όλη την ιστορία του φιλελευθερισµού, της φιλελεύθερης δηµοκρατίας– εκείνη την επανάσταση, εκείνον τον Διαφωτισµό, σε µία και µόνον ερώτηση: «Τι σε νοιάζει;». Δεν έχουµε, όµως, φτάσει σε τούτο το σηµείο· και λίγο χειρότερα: στο καζάνι της µετα-µετανεωτερικότητας και της µετα-µετα-αποικιοκρατίας επιβεβαιώνουµε τους σκληρούς µοντερνιστές του µάταιου τούτου κόσµου – η postmodernitι έχει πολλή σύγχυση.

Θα ήλπιζα ότι με ένα «τι σε νοιάζει;» θα λύνονταν ως διά µαγείας όλες αυτές οι ακατανόητες, ανέξοδες και αναποτελεσµατικές διενέξεις· ότι, δεν µπορεί, κάποτε έρχεται η ώρα απλώς να µη µας νοιάζει αν ένα αγόρι φοράει γόβες, ένα κορίτσι φιλάει ένα άλλο κορίτσι ή κι ένα αγόρι ταυτόχρονα, αν δύο οµόφυλα άτοµα θέλουν να αποκτήσουν παιδιά, αν ένα άτοµο γουστάρει το σώµα του όπως κι αν είναι, κι αν ένα άλλο θέλει να γίνει αυτό που βλέπει στο Instagram· ότι, τελικά, my dress is not a yes - anything goes, ας µη λέµε τα αυτονόητα.

Στα αυτονόητα, εντούτοις, δεν έχουµε φτάσει ακόµη· η καθ’ ηµάς κοινωνία συντονίζεται µε το «δεν µε νοιάζει» –έστω, το πιο αστικό «δεν µου πέφτει λόγος» – στα (πολύ) µεγάλα αστικά κέντρα, αλλά η πεφωτισµένη εθνική µας ενηλικίωση αργεί. Κι όσο αργεί, οι παντός είδους καταπιεσµένοι, κακοποιηµένοι, εγκλωβισµένοι ή ευνουχισµένοι θα σωρεύουν οργή και θα ξεσπούν – δίκαια µεν, αναποτελεσµατικά δε.

Γι’ αυτή την αναποτελεσματική οργή των καταπιεσµένων υπάρχει λόγος να µιλήσουµε· για το οφθαλµός αντί οφθαλµού· για τις µειονότητες και τον οργισµένο δηµόσιο λόγο τους, για τα σηκωµένα τους δάχτυλα – για εκείνα που πολεµούµε επί δεκαετίες να σπάσουµε και τώρα υψώνουµε ως ηθικολόγοι δάσκαλοι στην επαρχία του ’50. Γίνεται, δηλαδή, η µία πλευρά καθρέφτης της άλλης; Γίνονται ίδιες;

                                         * * * * *

Ας δεχθούμε μία υπόθεση εργασίας: η µία πλευρά, η καταπιεστική, είναι µπετοναρισµένη, ανυποχώρητη, αµετακίνητη, εξοργισµένη µε καθετί που δεν της µοιάζει· και έχει άδικο. Η άλλη, η καταπιεσµένη, θέλει να διαφύγει, να ελευθερωθεί, να γίνει αποδεκτή – «να µη σας νοιάζει» · και έχει δίκιο. Τι συµβαίνει όταν οι δύο πλευρές µετέρχονται το ίδιο ύφος στην ανταλλαγή επιχειρηµάτων; Τι συµβαίνει όταν παρατάσσουν το ίδιο οπλοστάσιο; Ποιος θα κερδίσει αυτή τη µάχη;

Είναι μάχη χαρακωμάτων· φθοράς και ακινησίας· αµοιβαίου οχυρώµατος· ουδείς συνοµιλεί µε ουδένα - κυρίως: κανείς δεν καταλαβαίνει κανέναν. Και κανένας, όπως έχει ειπωθεί, δεν πάει σε διαπραγµάτευση εάν δεν είναι διατεθειµένος να υποχωρήσει σε κάτι. Πρέπει, όµως, πάλι να υποχωρήσουν πρώτοι οι –από καταβολής κόσµου– «ηττηµένοι»; Δεν φτάνει τόση «ήττα»; Πόσο αντέχει η βαλβίδα της χύτρας;

                                          * * * * *

Κατά την άποψή μου, και µόνον που οι καταπιεσµένοι καταδέχονται να χρησιµοποιήσουν τις µεθόδους των καταπιεστών µού φαίνεται αποκρουστικό· και αν πιστέψουµε τα λόγια της Όντρι Λορντ, τότε η γλώσσα του εξουσιαζόµενου δεν µπορεί να είναι ίδια µε του καταπιεστή.  Από την άλλη, η συσσώρευση -δίκαιου- θυµού σπάει κάθε τόσο το καπάκι της χύτρας – ειδικά όταν σκοτώνονται διαρκώς συνάνθρωποί µας επειδή είναι γυναίκες, τρανς ή µετανάστες. Και τι ξεχύνεται; Ο ίδιος οχετός.

 Εναντίον αυτού που δεν έμαθε –απίστευτο, αλλά συµβαίνει– ότι δεν είναι αυτοµάτως παιδεραστές οι «αδερφές»· εναντίον του άλλου που δεν συνήθισε –απίστευτο, αλλά συµβαίνει- ότι εκείνο που δεν του µοιάζει δεν είναι άρρωστο, διεφθαρµένο και θανατηφόρο· εναντίον εκείνου που δεν πληροφορήθηκε –απίστευτο, αλλά συµβαίνει– ότι το κοινωνικό είναι διαφορετικό από το βιολογικό φύλο· εναντίον εκείνου που δεν ξέρει –απίστευτο, αλλά συµβαίνει– τη ρευστότητα φύλου και τα identity politics· εναντίον αυτού που εντέλει δεν πρέπει να τον νοιάζει· ότι όλοι είµαστε κυρίαρχοι του εαυτού µας και σε κανέναν δεν πέφτει λόγος. Eίναι αδικαιολόγητο αυτό; Δεν είναι αδικαιολόγητο – είναι αναποτελεσµατικό· και λιγάκι επικίνδυνο, διότι ποιος θα µείνει τελικά να υπερασπίζεται το δίκιο µε ψυχραιµία ανάµεσα σε δύο εµπόλεµες πλευρές; 

                                           * * * * *

Δεν θα καταφέρουν ποτέ οι καταπιεσμένοι να µην αποτελούν «θέµα» όσο γίνονται µιµητικός καθρέφτης των καταπιεστών· όσο θέλουν να τους σπρώξουν στο δικό τους ανάθεµα· διότι οι καταπιεστές είναι συνηθισµένοι, ξέρουν από κακοποίηση, από αναθέµατα, από κατάρες – έτσι µεγάλωσαν, αυτό ξέρουν. Και θα τους κατανοήσουµε γι’ αυτό;

Κανείς δεν ζητεί κατανόηση – νόµοι χρειάζονται, κι αν η πολιτεία δεν νοµοθετήσει αυτό το «τι σε νοιάζει;», δεν θα έχει ουδείς να πιαστεί από πουθενά. Μέχρι τους νόµους, όµως, διόλου δεν ωφελεί το «οφθαλµόν αντί οφθαλµού» τους καταπιεσµένους. Ίσως ένα «έλα, δεν δαγκώνω», ένα «δεν πειράζει, θα το συνηθίσεις», ένα –επιτέλους– «τι σε νοιάζει;» αρκεί, ένα «έλα να σου δείξω» φτάνει. Μα θα πολεµήσεις τις σφαίρες µε πέτρες; Τον κακοποιητή µε «πατ πατ»;

Τον κακοποιητή θα τον αντιμετωπίσει η Δικαιοσύνη, παρότι δεν έχει δώσει ιδιαιτέρως ενθαρρυντικά µηνύµατα –αντιθέτως, θα έλεγε κανείς· σίγουρα, όµως, η αυτοδικία δεν είναι λύση– ελπίζω ότι αυτό είναι δεδοµένο κι αυτονόητο. Τον άλλον, όµως, εκείνον τον φοβισµένο που θυµώνει µε ό,τι δεν καταλαβαίνει· τον δεύτερο που είναι εγκλωβισµένος στη µυωπική του επαρχία· τον τρίτο που δεν καλλιέργησε κανένα χωράφι πέρα απ’ την αυλή του· αυτούς όλους –θυµωµένους και µη– οφείλεις να βρεις τρόπους να τους «τα µάθεις». Υπάρχουν τρόποι; 

                                           * * * * *

Η μετα-μετανεωτερικότητα, η µετα-µετα-αποικιοκρατία, ο τριτοκυµατικός φεµινισµός, η queer θεωρία και η µετα-γλωσσολογία, αφού ολοκληρώσουν όλα τους τα ρευστά θεωρητικά σχήµατα, θα πρέπει να δουν πώς µιλάµε στους ανθρώπους που οργίζονται επειδή δεν ξέρουν, δεν καταλαβαίνουν· να αντιληφθούν πως τελικά το πρόβληµα είναι ο θύτης, όχι το θύµα. Και ο θύτης πρέπει κι αυτός να απελευθερωθεί – πρέπει κι αυτός να µάθει.

Ωσότου, όμως, «μάθει», ο βίαιος θυµός πρέπει να µετουσιωθεί σε επίµονη –ξανά και ξανά–διεκδίκηση προς την κατά τα άλλα συντεταγµένη µας πολιτεία για να διασώσει διά νόµων αυτά τα αυτονόητα· αυτό το «τι σε νοιάζει;». Γίνεται ήδη, θα πει κανείς· το ξέρουµε και το βλέπουµε. Και τι γίνεται όσο οι κυβερνήσεις κωφεύουν;

Όσο αργεί η πολιτεία να θεσμοθετήσει τα αυτονόητα του 21ου αιώνα, όσο αρνείται να συντονιστεί µε τους καιρούς της –αποδίδοντας δικαιώµατα και µεταλαµπαδεύοντάς τα σε κάθε γωνιά στ’ άγια τούτα χώµατα, αφήνοντας τους ανθρώπους ελεύθερους να αποφασίζουν για τον εαυτό τους–, θα εξακολουθήσουν να πολεµούν µεταξύ τους οι νεκροθάφτες.

Τι να κάνουμε· ορισµένες φορές η δηµοκρατία και η ελευθερία πρέπει να επιβάλλονται.

*Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην ειδική έκδοση για τα 20 χρόνια  Athens Voice «Επιβιώνοντας τον 21ο αιώνα - Οι πολιτικές, οι τάσεις, τα ρεύµατα της εποχής µας», σε επιµέλεια Σώτης Τριανταφύλλου