Ο πόλεμος στην Ουκρανία, η ανταρσία της Wagner και η αντίδραση του Βλαντιμίρ Πούτιν
Κανείς Ρώσος δεν καταλαβαίνει γιατί γίνεται ο πόλεμος στην Ουκρανία. Αλλά, η επιθυμία είναι σαφής: όσο μεγαλύτερο είναι το έδαφος όπου κυματίζει η ρωσική σημαία, τόσο καλύτερα. Η «στάση» του Πριγκόζιν ερμηνεύτηκε από τους περισσότερους Δυτικούς σχολιαστές —ιδιαίτερα τους Αμερικανούς που συγχέουν τα hard facts με τους ευσεβείς πόθους— ως «η αρχή του τέλους του Πούτιν». Δεν νομίζω. Πράγματι, η οπερέτα δείχνει, για μια ακόμα φορά, ότι η Ρωσία έχει, εδώ και καιρό, εξελιχθεί σε rogue state· όμως, τα κακόβουλα κράτη αντέχουν γεγονότα που είναι αδιανόητα για τα κανονικά κράτη. Για τους περισσότερους Ρώσους, σημειώθηκε ένα καβγαδάκι μεταξύ αρρενωπών μαχητών της Μεγάλης Ρωσίας: συμβαίνουν αυτά… давайте не будем суетиться по этому поводу! Mην το κάνουμε θέμα!
Η Ρωσία έχει γελοιοποιηθεί, αλλά οι Ρώσοι δεν το συνειδητοποιούν: κουρελιασμένοι ένοπλοι καταλαμβάνουν το Ροστόφ —εκεί που κυλάει ο ήρεμος Ντον —όπως τα «πράσινα ανθρωπάκια» που έσκασαν μύτη στην Κριμαία και στην ανατολική Ουκρανία το 2014·ρωσικά στρατεύματα και στρατιώτες της τύχης, μυστικές εισβολές στο Κρεμλίνο, κι ο επικεφαλής της συμμορίας, ο Γιεβγκένι Πριγκόζιν, ένα κάθαρμα, σε έξαρση παραφροσύνης, που ξεκινά πορεία προς τη Μόσχα αλλά το μετανιώνει. Πόσο γελοίος μπορεί να γίνει κανείς; Όταν η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία, ο Πριγκόζιν βγήκε από τη σκιά για να διεκδικήσει την ιδιοκτησία της ομάδας Βάγκνερ — και για να πιστωθεί για τις δαπανηρές νίκες της. Κι όταν είπε ότι ένας από τους μαχητές εκτελέστηκε με μια βαριοπούλα επειδή πέρασε στην πλευρά των Ουκρανών, το εν λόγω εργαλείο έγινε σύμβολο της ομάδας. Τα αγόρια με τα παιχνίδια τους.
Υπάρχουν ακόμη ρωσόφιλοι; Υπάρχουν ακόμη άνθρωποι που πιστεύουν ότι ο ρωσικός πολιτισμός συνεχίστηκε και μετά το 1929; Είτε συνεχίστηκε, είτε όχι, σήμερα η Ρωσία αναδύεται ως μια κτηνώδης δύναμη την οποία διαχειρίζονται σκοτεινά άτομα όπως ο Πούτιν, ο Σεργκέι Σόιγκου, ο Βαλέρι Γκερασίμοφ, ο Σεργκέι Λαβρόφ —που ελάχιστα διαφέρουν σε ήθος από τον Πριγκόζιν. Υπάρχουν λοιπόν άνθρωποι που περιμένουν να μετασχηματιστεί η Ρωσία σε δημοκρατία; Διερωτώμαι απλώς.
Η ανταρσία της ομάδας Βάγκνερ και το διάγγελμα του Πούτιν
Σε τηλεοπτικό διάγγελμα, ο Ρώσος πρόεδρος χαρακτήρισε την ανταρσία της ομάδας Βάγκνερ αφορμή για εμφύλιο πόλεμο: επικαλέστηκε ακόμη και τη βίαιη κατάρρευση της Ρωσικής Αυτοκρατορίας κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, αν και δεν ανέφερε τον Τσάρο Νικόλαο Β', τον ατιμασμένο ηγεμόνα που δολοφόνησαν οι μπολσεβίκοι. Υπάρχει και μια άλλη ομοιότητα με τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο που δεν ανέφερε ο Πούτιν: η διαφθορά και η ανικανότητα στον ρωσικό στρατό, καθώς και η απάνθρωπη μεταχείριση των δικών του στρατιωτών. Η «ανταρσία» του Πριγκόζιν απεφεύχθη τελικά αλλά δεν είναι απίθανο να επεκταθεί οσονούπω στις τάξεις του τακτικού ρωσικού στρατού. Το ότι οι άνδρες του Πριγκόζιν κατάφεραν να διανύσουν ανεμπόδιστα εκατοντάδες χιλιόμετρα δείχνει ότι το Κρεμλίνο δεν διαθέτει τα μέσα για να καταπνίξει μια εγχώρια εξέγερση, ιδιαίτερα σε μια περίοδο όπου τα επίλεκτα ρωσικά στρατεύματα έχουν αποσταλεί στην Ουκρανία.
Αλλά, όπως είπα, στη Ρωσία, «συμβαίνουν αυτά…» Το Κρεμλίνο επέτρεψε στον Πριγκόζιν να στρατολογεί από τις φυλακές —πολλοί μισθοφόροι είναι κατάδικοι— και του ανέθεσε βρώμικες πράξεις, από την παρέμβαση στις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ του 2016 με τη λεγόμενη φάρμα των τρολ μέχρι τις μυστικές μάχες στην Ουκρανία, στη Συρία, στο Σουδάν και στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία. Όλο αυτόν τον καιρό, το Κρεμλίνο αρνιόταν οποιαδήποτε σχέση με τον Πριγκόζιν και ο Πριγκόζιν αρνιόταν ότι είχε προσλάβει τρολ και ενόπλους. Όταν το 2018 άγνωστος αριθμός μελών της Βάγκνερ σκοτώθηκαν στη Συρία από τις αμερικανικές δυνάμεις, το Κρεμλίνο σιώπησε: επισήμως δεν επρόκειτο για μέλη του ρωσικού στρατού, άρα, σιλάνς.
Είναι πιθανό ότι ο Πούτιν φαντάστηκε τη Βάγκνερ ως τη ρωσική εκδοχή της Blackwater, της ιδιωτικής στρατιωτικής επιχείρησης των ΗΠΑ που έγινε γνωστή τον πόλεμο του Ιράκ. Η Blackwater, που σήμερα έχει μετονομαστεί σε Academi (πιο κυριλέ), παρέχει υπηρεσίες ασφαλείας στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση και είναι εξουσιοδοτημένη από τη CIA να βγάζει από τη μέση πολιτικούς και στρατιωτικούς αντιπάλους των ΗΠΑ. Η κυβέρνηση Ομπάμα είχε υπογράψει σύμβαση με την Academi για την παροχή υπηρεσιών προς τη CIA έναντι 250 εκατομμυρίων δολαρίων, ενώ το 2013, μια θυγατρική της Academi, η International Development Solutions, είχε πληρωθεί 92 εκατομμύρια για την φύλαξη του Στέιτ Ντιπάρτμεντ. Από τότε που καταργήθηκε η υποχρεωτική στράτευση και ο αμερικανικός στρατός έγινε πλήρως επαγγελματικός, ξεπήδησαν πολλές επιχειρήσεις τήρησης της τάξης, διάσωσης, παροχής βοήθειας σε πληγείσες περιοχές, προστασίας υπαλλήλων των ΗΠΑ και ξένων αξιωματούχων σε ζώνες συγκρούσεων. Ελλείψει προσωπικού ασφαλείας πλήρους απασχόλησης, η αμερικανική κυβέρνηση καταφεύγει σε συμβόλαια με ιδιώτες —αλλά, και πάλι, στις ΗΠΑ, υπάρχουν κάποιοι έλεγχοι· παρά τις φήμες και τις κατηγορίες του WikiLeaks, δεν έχει αποδειχθεί ότι αυτοί οι ιδιώτες δρουν έκνομα. Σίγουρα, σε covert επιχειρήσεις, συμβαίνουν διάφορες μαϊμουδιές, αλλά, θεωρητικά, οι αμερικανικές ιδιωτικές επιχειρήσεις ασφαλείας είναι απόλυτα νόμιμες και ακολουθούν μια δέσμη κανόνων. Πράγμα που δεν συμβαίνει με τον ίδιο τρόπο στη Ρωσία.
Ο Πούτιν θα μπορούσε να είχε επιλέξει να παραμείνει στην τροχιά οικονομίας μεσαίου εισοδήματος, με τις εξαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου στην Ευρώπη να εγγυώνται αρκετά χρήματα ώστε να χορταίνει τους φίλους του, να καταστέλλει τους εχθρούς του και να κρατά την υπόλοιπη χώρα σε θέση να ξεδιπλώνει τη ρωσική της ταπεινότητα. Όμως, δείχνει να μην πολυενδιαφέρεται να περάσει στην ιστορία ως ο ηγέτης που σταθεροποίησε τη Ρωσία μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Ο Πούτιν βάλθηκε να αποκαταστήσει την αυτοκρατορία με τη βοήθεια εγκληματιών, ολιγαρχών και άλλων ηγετών σαν τον ίδιον, όπως ο Αλεξάντερ Λουκασένκο. Για τον Πούτιν, η ανταρσία της Βάγκνερ ήταν ένα πλήγμα, αλλά, όπως συμβαίνει συχνά στη Ρωσία, ο εθνικισμός συμφιλιώνει, δεν διχάζει: αν και η εξέγερση της Βάγκνερ χαρακτηρίστηκε ως «η πιο φαιδρή απόπειρα ανταρσίας» που έγινε ποτέ, ίσως το συμπέρασμα να είναι λίγο πιο πικρό. Ίσως οι επίσημες ηγεσίες να έχουν τις απόπειρες ανταρσίας που τους αξίζουν.
