Είναι πιθανό ένα θερμό επεισόδιο με την Τουρκία;

Σε τηλεφωνικές συνομιλίες από το 2020 και μετά ο Εμ. Μακρόν είχε παρατηρήσει αλλαγές στη συμπεριφορά και τον λόγο του Β. Πούτιν. «Έτεινε να μιλάει σε κύκλους, ξαναγράφοντας την Ιστορία», θυμάται ένας εκ των συνεργατών του. Όταν η Κάρεν Ντόνφριντ, η κορυφαία αξιωματούχος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ για την Ευρώπη και τη Ρωσία, επισκέφθηκε τη Μόσχα στα μέσα Δεκεμβρίου του 2021, ο Ρώσος υφυπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Ριάμπκοφ της παρέδωσε δύο πλήρως προετοιμασμένες συνθήκες, μία με τις ΗΠΑ και μία με το ΝΑΤΟ. Σύμφωνα με αυτές, το ΝΑΤΟ θα απέσυρε όλες τις μη τοπικές δυνάμεις από τα μέλη του στην Ανατολική Ευρώπη και η συμμαχία θα έκλεινε την πόρτα της στις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες.

Την ίδια εποχή οι μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ ήταν πεπεισμένες ότι η Ρωσία ετοίμαζε μια επίθεση στην Ουκρανία. Αλλά οι σύμμαχοι των ΗΠΑ, δηλαδή οι ηγέτες της ΕΕ, δεν πίστευαν όλοι το προφανές. Όλοι έβλεπαν ότι η Ρωσία είχε αναπτύξει μια τεράστια δύναμη στις τρεις πλευρές της Ουκρανίας, αλλά οι περισσότεροι ηγέτες της Ευρώπης δυσκολεύονταν να πιστέψουν ότι ο Πούτιν θα εισέβαλε πραγματικά. Στο τέλος εκείνου του χρόνου ο Μπάιντεν μίλησε στο τηλέφωνο με τον Πούτιν. Οι δύο ηγέτες βρίσκονταν σε διαφορετικά μήκη κύματος. Ο Μπάιντεν μιλούσε για μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης, ενώ ο Πούτιν μιλούσε για την ουσιαστική ανατροπή της Δύσης.

Όταν μας τέλειωσαν η Σοβιετική Ένωση και το Ανατολικό μπλοκ, ήταν πολύς ο κόσμος που πίστεψε ότι μαζί τους τέλειωσε και η Ιστορία. Ένας καινούργιος κόσμος ήταν εφικτός και η αρχή του ήδη ανέτειλε υπό την καθοδήγηση του φιλελεύθερου πνεύματος. Ο «πόλεμος» είχε τελειώσει, η φιλελεύθερη δυτική δημοκρατία είχε θριαμβεύσει και είχε απομείνει μόνη να κυβερνήσει τον πλανήτη. Ή περίπου μόνη. Διότι υπήρχε πάντοτε το υβριδικό σύστημα του κρατικού καπιταλισμού της Κίνας, αλλά και αυτό εθεωρείτο «δικό μας» μιας και ήταν καπιταλιστικό. Πολλοί πίστευαν ότι η οικονομική ανάπτυξη θα μετουσίωνε νομοτελειακά και την Κίνα σε μια κοινωνία ανοικτών θεσμών. Και αυτό ήταν μόνο θέμα χρόνου. Σήμερα το πιστεύουν ολοένα και λιγότεροι. 

Πολλοί είχαν χωνέψει ότι η παγκοσμιοποίηση, η κυριαρχία του κεφαλαίου και των αγορών, οι παγκόσμιοι θεσμοί, και κυρίως η άμεση επικοινωνία όλων με όλους είχαν μειώσει την πιθανότητα ενός νέου μεγάλου παγκόσμιου πολέμου, ή έστω ευρωπαϊκού. Δυστυχώς το είχαν πιστέψει και οι ταγοί της Δύσης και γι’ αυτό δυσκολεύονταν να αποδεχθούν μια επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία. Και όμως, ο συμβατικός πόλεμος Ρωσίας - Δύσης κλείνει ήδη 8 μήνες με άγνωστο τέλος, ενώ ένας άλλος, τακτικός βιολογικός ή πυρηνικός πόλεμος είναι μια ανάσα από την Ευρώπη. Είναι όταν οι βεβαιότητες καταρρέουν.

Τα παχιά λόγια αδυνατίζουν και θεσμοί που φτιάχτηκαν για να προστατεύουν την ειρήνη, όπως Συμβούλιο Ασφαλείας ή Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, αποδεικνύονται απλώς γραφειοκρατικοί θεσμοί με βαρύγδουπα ονόματα. Οι ηγέτες της Δύσης δεν έχουν παρά να ανασύρουν εθιμοτυπικές φωτογραφίες με τις αφεντιές τους αγκαλιά με τον Πούτιν και να γελούν με τα χάλια της δικής τους βεβαιότητας, ή αφέλειας αν θέλετε. Το «σύστημα Πούτιν» κάνει πόλεμο με τη Δύση, διότι μισεί τη Δύση και ό,τι συμπεριλαμβάνει η έννοια αυτή. Δηλαδή τους φιλελεύθερους δημοκρατικούς θεσμούς.

Τηρουμένων των αναλογιών, κάπως έτσι ήταν μέχρι χτες αδιανόητη για πολλούς αναλυτές μια επίθεση της Τουρκίας στην Ελλάδα. Η επιθετικότητα του Ερντογάν ήταν απλώς μια εκλογική στρατηγική, μια φούσκα για εσωτερική κατανάλωση προ των εκλογών του επόμενου έτους. Το ρίσκο βέβαια είναι μεγάλο. ΗΠΑ και ΕΕ έχουν δηλώσει με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο ότι δεν θα ανεχτούν μια επίθεση σε κυρίαρχο ελληνικό, δηλαδή ευρωπαϊκό, έδαφος. Οι αιτιάσεις της Τουρκίας για ελληνική επιθετικότητα δεν πείθουν κανέναν. Τόσο η Ελλάδα όσο και η Τουρκία είναι αρκετά εξαρτημένες από τις διεθνείς αγορές και οι οικονομικές συνέπειες και για τις δύο χώρες θα είναι μεγάλες. Το νόμισμα της Τουρκίας έχει τα χάλια του και οι διεθνείς επενδυτές εγκαταλείπουν σιγά-σιγά τη χώρα.

Σε πρόσφατο επιχειρηματικό δείπνο στην Ελλάδα στελέχη αμερικανικής Τράπεζας και fund managers ήταν βέβαιοι ότι οποιαδήποτε επιθετική κίνηση του Ερντογάν σε μια χώρα της Ευρωζώνης θα ήταν αυτοκτονική, αφού οι οικονομικές επιπτώσεις θα ήταν καταστροφικές για τη χώρα του. Ειπώθηκε μάλιστα με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο, όπως διαβάζω στον Τύπο, ότι οι αγορές θα εξοντώσουν την Τουρκία, «θα της κλείσουν τις τράπεζες μέσα σε λίγες ώρες». Αλλά και τα μέτρα της Δύσης στην Ρωσία θα την γονάτιζαν και οι ολιγάρχες θα ξεσηκώνονταν εναντίον του δικτάτορα, αλλά απ’ ό,τι φαίνεται η χώρα αυτή συνεχίζει έστω και αν υποχωρεί κάτω από την αντεπίθεση των Ουκρανών. Και ελάχιστοι πια βλέπουν ένα σύντομο τέλος τους πολέμου. Και ο Χίτλερ, όταν τα έβαζε με την Ευρώπη, τις ΗΠΑ και την ΕΣΣΔ ταυτοχρόνως, μια αμφιβολία για τη νίκη του θα την είχε. Και όμως, όχι μόνο το έκανε αλλά και το κλιμάκωνε. Στο τέλος καταστράφηκε ολοσχερώς, αλλά τα εκατομμύρια θύματα που άφησε πίσω του είναι μια σκληρή πραγματικότητα που θα στοιχειώνει για πάντα τον ανθρώπινο πολιτισμό.

Αν ήταν το ρίσκο, οι πιθανότητες της ήττας ή οι άγνωστες οικονομικές συνέπειες να αποτρέπουν τους φαινομενικά αναίτιους επιθετικούς πολέμους, δεν θα ήταν η Ιστορία γεμάτη από τέτοιους. Η ζωή στον πλανήτη θα είχε κυλίσει σχεδόν ειρηνικά και οι άνθρωποι θα εργάζονταν μόνο για το καλό. Αλλά δεν είναι έτσι και το ξέρουμε. Διότι η κρίση μεγαλείου και το μίσος είναι αυτό που κινεί την Ιστορία και όχι τα γρόσια. Κυρίαρχος ήταν ο Χίτλερ στην ηπειρωτική Ευρώπη και όμως επιτέθηκε στον Στάλιν με τον οποίο είχε υπογράψει και σύμφωνο μη επίθεσης ώστε τελικά να συντριβεί. Ή μήπως ο Μπους δεν ξόδεψε τρισεκατομμύρια δολάρια, σκότωσε χιλιάδες ανθρώπους και αποσταθεροποίησε την περιοχή για έναν πόλεμο κύρους εναντίον του ΙΡΑΚ, η αιτία του οποίου, δηλαδή τα όπλα μαζικής καταστροφής, δεν αποδείχθηκε ποτέ; Μια χαρά ήταν ο Πούτιν στη Ρωσία του και όμως επιτέθηκε στην Ουκρανία και τώρα μετράει χιλιάδες νεκρούς, ενώ έκοψε για πολλά χρόνια τους δεσμούς του με τη Δύση. Παντοδύναμο είναι το πολιτικό σύστημα στην Τουρκία, ενώ η οικονομία της έχει σήμερα ανάγκη τη Δύση, όσο ποτέ. Και όμως σύσσωμο υπερθεματίζει στην επιθετική ρητορική του Ερντογάν. Διότι η νεοθωμανική ιδεολογία είναι ισχυρότερη. Το μίσος για τη Δύση και τις αξίες της μπορεί να είναι υπεράνω κάθε πιθανής και απίθανης απώλειας.

Σήμερα, ενώ στην Ελλάδα μελετάμε τις δημοσκοπήσεις ή ανησυχούμε για την ακρίβεια και την ενεργειακή κρίση, στην Τουρκία η προπαγάνδα κατά της Ελλάδας καλά κρατεί. Οι Τούρκοι ηγέτες αλλά και πολλοί σχολιαστές με εμπρηστικές δηλώσεις φτιάχνουν καθημερινά ένα ολοένα και βαρύτερο ανθελληνικό κλίμα μέσα στην κοινωνία τους. Οι Έλληνες εμφανιζόμαστε ως εχθροί και επιθετικοί, πλην όμως μαλθακοί που οι σκληροί και εμπειροπόλεμοι Τούρκοι εύκολα θα μας δώσουν το μάθημα που μας αξίζει, δηλαδή θα μας συντρίψουν. Το μίσος για την Ελλάδα απλώνεται ενώ εμείς εδώ δεν ασχολούμαστε, και καλά κάνουμε. Όταν δε κάποιος Έλληνας κυβερνητικός τούς απαντά στη γλώσσα της διπλωματίας, κάνουν ότι αγανακτούν και επιτίθενται λεκτικά με μεγαλύτερο πάθος. Οι Τούρκοι, με δυο λόγια, «αυτοφορτώνουν» και αυτό είναι επικίνδυνο για την ασφάλεια της περιοχής. 

Είναι αναπόφευκτο ένα θερμό επεισόδιο ή μήπως όλα αυτά είναι απλώς ρητορική; Ποιος ξέρει; Ποιος έχει βεβαιότητα για το ένα ή το άλλο; Αλλά και ποιος μπορεί να κοιμάται ήσυχος; Και η ελληνική κυβέρνηση σίγουρα δεν κοιμάται. Για την ΕΕ δεν είμαι σίγουρος. Η Τουρκία έχει ήδη εμπλακεί σε 3-4 πολέμους με τους γείτονές της. Στη Συρία, στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, στο ΙΡΑΚ και τη Λιβύη. Γιατί όχι και με κάτι δυτικό; Το μίσος του πολιτικού της συστήματος για τις δυτικές αξίες είναι βαθύ και εμφανές. Το νεοθωμανικό μεγαλείο το ίδιο. Η αναθεωρητική διάθεση εξόφθαλμη. Η Ελλάδα τής φαίνεται εύκολος αντίπαλος. Και το κυριότερο, αντιδημοκρατικά καθεστώτα έχουν συνήθως διέξοδο στην πολεμική επιθετική βία ώστε να στρέφουν την κοινωνία τους προς έναν εξωτερικό εχθρό και έτσι να αναπαράγουν, και μάλιστα διευρυμένα, την ηγεμονία της κυβερνώσας αλλά και κυρίαρχης κάστας. Το ερώτημα είναι αν η έχουσα την εξουσία κάστα και όχι απλά ο Ερντογάν έχει τον πόλεμο ανάγκη. Ένας πόλεμος έστω και ωρών μπορεί να ξεκινήσει και έξω από τα όρια της λογικής. Αν η λογική ήταν πάντοτε παρούσα, ο κόσμος θα ήταν καλύτερος. Αλλά δεν είναι. Σε λίγες ώρες μπορεί να πεθάνουν πολλοί.