Οκτώ συν ένα σενάρια για την Ουκρανία

Η μία εβδομάδα της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία φαντάζει ως ολόκληρος μήνας. Ο χρόνος συμπυκνώθηκε. Την ευφορία από την ηρωική αντίσταση των Ουκρανών, και την κινητοποίηση της Ευρώπης και της διεθνούς κοινότητας διαδέχθηκε η απόγνωση των βομβαρδισμών και του ενός εκατομμυρίου προσφύγων που ήδη διασχίζουν τα σύνορα της Ουκρανίας. 

Υπάρχουν ακόμα πολλά και πολύ κρίσιμα αναπάντητα ερωτήματα: Γιατί απουσιάζουν τα ρωσικά μαχητικά αεροσκάφη από την εισβολή; Γιατί καθυστερεί το κομβόι μήκους δεκάδων χιλιομέτρων που κινείται προς το Κίεβο; Υπάρχει όντως σχέδιο εισβολής και στην Μολδαβία; Ο Βλαντιμίρ Πούτιν είναι όντως σε κακή ψυχολογική και πνευματική κατάσταση ή είναι και αυτό κομμάτι του ψυχολογικού πολέμου και παραπληροφόρησης εναντίον των υπηρεσιών της Δύσης; 

Με δεδομένο ότι ο πόλεμος αυτός ξετυλίγεται δραματικά από μέρα σε μέρα, οποιαδήποτε πρόβλεψη είναι παρακινδυνευμένη. Υπάρχουν αρκετά σενάρια που μπορούμε να φανταστούμε – και άπειρα άλλα, λόγω απρόβλεπτων παραγόντων ή ακούσιων συνεπειών, που ούτε καν μπορούμε να τα σκεφτούμε.

Ωστόσο, η εξέλιξη της εισβολής σε συνδυασμό με τη μαζική φυγή προσφύγων και τα όσα γνωρίζουμε για το πώς λειτουργούν τα ΜΜΕ και η διεθνής κοινή γνώμη – που σε αυτή την περίπτωση παίζουν ρόλο κλειδί – μας επιτρέπουν να προχωρήσουμε τη σκέψη μας λίγο παρακάτω. Αυτή τη στιγμή ο χρόνος πιέζει και τις δύο πλευρές: τη Ρωσία επειδή η οικονομία οδεύει προς σίγουρη κατάρρευση∙ και την Ουκρανία επειδή οι δημοσιογράφοι των διεθνών ΜΜΕ εγκαταλείπουν το Κίεβο –μαζί με εκατομμύρια προσφύγων– ενώ η διεθνής κοινή γνώμη έχει πολύ πεπερασμένο όριο προσοχής και σύντομα θα πάθει «κόπωση συμπόνοιας» (compassion fatigue). Επομένως οι επόμενες μέρες θα είναι εξαιρετικά κρίσιμες.

Με βάση αυτή την προειδοποίηση, ας εξετάσουμε τα βασικά σενάρια, τις προϋποθέσεις και τις συνέπειές τους. Μερικά από αυτά τα σενάρια θα μπορούσαν να λειτουργήσουν και συνδυαστικά:

Σενάριο 1ο: Άμεση ήττα και αποχώρηση Ρωσίας
Για να γίνει αυτό, θα πρέπει να συνυπάρξουν τουλάχιστον μερικές από τις ακόλουθες προϋποθέσεις:

• Να μείνει ζωντανή η σθεναρή αντίσταση των Ουκρανών και σε συνδυασμό με συνεχόμενη υποστήριξη από τη Δύση
• Να καταρρεύσει άμεσα το ηθικό ή ο εξοπλισμός του ρωσικού στρατού
• Να καταρρεύσει εσωτερικά η ρωσική οικονομία ή να απομακρυνθεί με κάποιον τρόπο ο Πούτιν
• Να υπάρξει πιο ισχυρή στρατιωτική εμπλοκή της Δύσης χωρίς όμως ρωσική κλιμάκωση (κάτι ουσιαστικά απίθανο)

Πέραν της προφανούς στρατιωτικής υπεροχής της Ρωσίας στην περιοχή, το σενάριο αυτό αρχίζει να πλήττεται και από την αναπόφευκτη έξοδο εκατομμυρίων προσφύγων, που πλήττει το ηθικό στο εσωτερικό, «σπάει» το αφήγημα της αντίστασης του απλού λαού που τροφοδοτεί τη συναισθηματική εμπλοκή της διεθνούς κοινής γνώμης, ενώ ταυτόχρονα ενισχύει το κίνητρο των Ρώσων να εκδιώξουν τον ουκρανικό πληθυσμό από την ίδια του την πατρίδα ώστε να διαμελίσουν τη χώρα. 

Σενάριο 2ο: Αποχώρηση Ρωσίας μετά την εξόντωση του Ζελένσκι

Εάν ο ρωσικός στρατός ή οι μισθοφόροι του Πούτιν (Wagner Group) καταφέρουν να εξοντώσουν τον Ουκρανό πρόεδρο, τότε –πέραν της σίγουρης διεθνούς κατακραυγής– θεωρητικά θα μπορούσε μετά ο Πούτιν να αποχωρήσει ώστε να σταματήσει την κατάρρευση οικονομίας και στρατεύματος, ισχυριζόμενος ότι πέτυχε κάτι απτό (την υποτιθέμενη «αποναζιστοκοποίηση» της χώρας, ένα διεστραμμένο αφήγημα δεδομένης της εβραϊκής καταγωγής του Ζελένσκι και του αίματος που έχυσε η ίδια του η οικογένεια στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των Ναζί).

Από μόνο του το σενάριο αυτό είναι αδύναμο, αφού εάν όντως καταφέρει να εξοντώσει τον Ζελένσκι, θα είναι ακόμα πιο εύκολο για τον Πούτιν να πετύχει τους υπόλοιπους στόχους του.

Σενάριο 3ο: Εκεχειρία με de facto νίκη Ρωσίας

Στην περίπτωση αυτή –που είναι και από τις πιθανότερες– μετά από τους ισοπεδωτικούς βομβαρδισμούς και τα εγκλήματα πολέμου τα οποία ήδη διαπράττουν οι ρωσικές δυνάμεις, η ουκρανική πλευρά αναγκάζεται να συμφωνήσει σε εκεχειρία, συναινώντας είτε ηθελημένα, είτε εξαναγκαζόμενη και από τη Δύση (προς αποφυγή πυρηνικής κλιμάκωσης) να παραχωρήσει την Κριμαία και το Ντονμπάς στη Ρωσία και να βάλει στο σύνταγμά της όρους ουδετερότητας και μη υποδοχής πυρηνικών όπλων (κάτι που η Ουκρανία ήδη τηρεί, μέσω του Μνημονίου της Βουδαπέστης του 1994, σε αντίθεση με τη Ρωσία που τότε δεσμεύτηκε να μην παραβιάσει την ακεραιότητα της Ουκρανίας).

Το σενάριο αυτό ουσιαστικά θα καταστήσει την –ήδη βομβαρδισμένη Ουκρανία– ως no-go area για τη Δύση και ως buffer zone για τη Ρωσία. Είναι ένα σενάριο παιγνίου ισχύος και διαμοιρασμού ζωνών επιρροής των μεγάλων δυνάμεων που μας γυρίζει πίσω στα μέσα του 20ού αιώνα και σίγουρα ανατρέπει τη μεταπολεμική τάξη πραγμάτων, αφού καταργεί de facto το μετα-αποικιοκρατικό δικαίωμα αυτοδιάθεσης και εθνικής κυριαρχίας των κρατών, ενώ ενθαρρύνει παγκόσμιες (Κίνα) και περιφερειακές (Τουρκία) δυνάμεις να προσπαθήσουν να μεταβάλλουν το status quo και τα σύνορα κατά το δοκούν.

Σενάριο 4ο: Ρωσική νίκη και επιβολή κυβέρνησης-μαριονέτας

Το σενάριο αυτό λειτουργεί και συνδυαστικά με τα (2) και (3), και θα μπορούσε να οδηγήσει στην εκπλήρωση του τελικού στρατηγικού οράματος του Πούτιν που είναι η ένωση της Ουκρανίας, της Λευκορωσίας και της Ρωσίας σε μία νέα Μεγάλη Ρωσία. Εάν συμβεί κάτι τέτοιο, είναι πολύ πιθανό ο Πούτιν να κινηθεί και προς την κατεύθυνση της Μολδαβίας (μέσω της Υπερδνειστερίας), ενώ ταυτόχρονα ενθαρρύνεται για να κατασκευάσει αποσχιστικά κινήματα και στις χώρες της Βαλτικής (που είναι εντός του ΝΑΤΟ και της ΕΕ).

Σενάριο 5ο: Εκεχειρία με μετατροπή της Ουκρανίας σε ομοσπονδία ή συνομοσπονδία

Το σενάριο αυτό (που ουσιαστικά ενισχύεται και από τις συμφωνίες του Μινσκ για τη διένεξη στο Ντονμπάς) περιέχει υποπεριπτώσεις ή «αποχρώσεις», που θα μπορούσαν να είναι λιγότερο ή περισσότερο αρνητικές για την Ουκρανία. Θεωρητικά δεν προϋποθέτει την απομάκρυνση ή εξόντωση του Ζελένσκι, ούτε την ανεξαρτητοποίηση του Λουγκάνσκ και του Ντονέτσκ (κάτι που θα ήταν de facto υποχώρηση της Ρωσίας, αφού τις έχει ήδη αναγνωρίσει ως ανεξάρτητες δημοκρατίες), ενώ –πάντα θεωρητικά και ως μέρος μιας λύσης που είναι αποδεκτή από όλους– δεν θα απέκλειε καν την ευρωπαϊκή προοπτική μέρους της Ουκρανίας, με τις δυτικές περιφέρειες να εισέρχονται στην ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφαλείας και την ανατολική χώρα να παραμένει τυπικά κομμάτι της συνομοσπονδίας της Ουκρανίας, αλλά να ελέγχεται επί της ουσίας από τη Ρωσία. 

Στο σενάριο αυτό –που δυστυχώς υπό τις παρούσες τραγικές συνθήκες ίσως είναι από τα λιγότερο κακά, γιατί καλά σενάρια έχουν ήδη πάψει να υπάρχουν– η Ουκρανία γίνεται κάτι σαν την μεταπολεμική Γερμανία ή ακόμη και σαν το ίδιο το Βερολίνο, σύμβολο του Νέου Ψυχρού Πολέμου, με ζώνες επιρροής και με «συνύπαρξη» Δύσης και Ρωσίας μέσα στην ίδια τη χώρα.

Σενάριο 6ο: Η Ουκρανία ως Βιετνάμ, Αφγανιστάν, Ιράκ

Στο σενάριο αυτό μπαίνουμε σε καθεστώς μακροπρόθεσμου πολέμου, με τη Ρωσία να κατέχει (αλλά να μην μπορεί να κυριαρχήσει) στην Ουκρανία, και με την αντίσταση να συνεχίζει να φέρει χτυπήματα εναντίον του κατακτητή – δηλ. μια παγίωση της πραγματικότητας που ζούμε τις τελευταίες μέρες, προφανώς με ανυπολόγιστο ανθρωπιστικό και υλικό κόστος για όλους. Δυστυχώς το σενάριο αυτό ως ένα βαθμό ωφελεί τον Πούτιν γιατί διαλύει de facto την Ουκρανία και διασφαλίζει ότι δεν θα μπει ούτε στην ΕΕ, ούτε στο ΝΑΤΟ. Ουσιαστικά η χώρα μετατρέπεται σε ένα wasteland από βομβαρδισμένα κτίρια και θύματα, με τη Δύση να μη θέλει να εμπλακεί περαιτέρω για να αποφύγει την πυρηνική κλιμάκωση.

Σενάριο 7ο: Εμπλοκή Δύσης και πυρηνική κλιμάκωση

Η εμπλοκή του ΝΑΤΟ στον πόλεμο της Ουκρανίας μπορεί να γίνει με πολλούς τρόπους: από ατύχημα ή με μεθόδευση (από οποιαδήποτε εκ των δύο πλευρών). Αρκεί, για παράδειγμα, να καταρρίψει η Ρωσία ένα μαχητικό αεροσκάφος το οποίο να έχει απογειωθεί από νατοϊκό έδαφος ή φέρει δυτικούς μαχητές ή ακόμη και βυθίσει ένα νατοϊκό σκάφος ή υποβρύχιο το οποίο μπορεί να είναι σε ουκρανικά ή διεθνή ύδατα.

Εάν η Ρωσία ξεκινήσει μια σοβαρή, σαρωτική εκστρατεία βομβαρδισμού από τον αέρα, οι φωνές υπέρ της αποκλεισμού του εναέριου χώρου της Ουκρανίας από τη Δύση θα πληθύνουν. Η εφαρμογή του αποκλεισμού αυτού σημαίνει ότι μια χώρα του ΝΑΤΟ θα καταρρίψει ρωσικό αεροσκάφος εμπλεκόμενη ευθέως σε πόλεμο με τη Ρωσία, θέτοντας σε τροχιά έναν πόλεμο ΝΑΤΟ-Ρωσίας η λογική εξέλιξη του οποίου είναι η χρήση στρατηγικών πυραύλων μεγάλου βεληνεκούς.

Η κλιμάκωση αυτή μπορεί εναλλακτικά να μεθοδευτεί ρητορικά από την ίδια τη Ρωσία –και δυστυχώς αυτό είναι πιο πιθανό– επειδή θεωρεί ότι η «μαλθακή» και πολυδιασπασμένη Δύση θα υποκύψει και θα κατευνάσει την απειλή, δεχόμενη τα αιτήματα του Πούτιν.

Σενάριο 8ο: Χρήση τακτικών πυρηνικών όπλων από τη Ρωσία

Αυτό είναι ένα ακραίο και εφιαλτικό σενάριο, το οποίο όμως εδώ που έχουμε φτάσει δεν μπορούμε να το αποκλείσουμε, ειδικά αν ισχύουν οι φήμες ότι ο Πούτιν είναι όντως σε κακή ψυχολογική και πνευματική κατάσταση, χωρίς επαρκή επικοινωνία με στελέχη του ρωσικού συστήματος, «περικυκλωμένος» από τις κυρώσεις, τη διεθνή απομόνωση και την οικονομική κατάρρευση, και χωρίς επαρκείς δικλείδες ασφαλείας στον περίγυρό του.

Όπως πολύ σωστά μας υπενθύμισε πρόσφατα η Φιόνα Χιλ, ο Πούτιν έχει αποδείξει ότι όταν έχει ένα όπλο, τότε το χρησιμοποιεί ασχέτως του αν αυτό είναι ανήθικο, βάρβαρο, παράνομο. Ο Πούτιν έχει ήδη εξαπολύσει επίθεση με ραδιενεργό πολώνιο και χημικά όπλα σε βρετανικό έδαφος και εναντίον ρώσων αντιφρονούντων. Η χρήση ενός περιορισμένης κλίμακας τακτικού πυρηνικού όπλου στο θέατρο της μάχης θα ήταν μια δραματική κίνηση εντυπωσιασμού και απαίτησης σεβασμού από τη διεθνή κοινότητα, που αν και τυπικά παράνομη, ενδεχομένως να δημιουργούσε σύγχυση ή αβεβαιότητα ως προς την ενδεδειγμένη απάντηση από τη Δύση, αφού δεν θα έπληττε νατοϊκό έδαφος. 

Είναι ένα σενάριο για το οποίο πρέπει να μιλήσουμε τώρα. Ο μόνος τρόπος να το εξουδετερώσουμε είναι να τεθούν γρήγορα ξεκάθαρες και αξιόπιστες κόκκινες γραμμές σε διεθνές επίπεδο.

Σενάριο 9ο: Φυγή προς τα εμπρός

Το σενάριο αυτό είναι από απίθανο έως ουτοπικό, ειδικά όσο βρίσκεται στην εξουσία ο Πούτιν. Είναι όμως, ίσως, το μόνο απ’ το οποίο θα μπορούσαν όλοι τους να βγουν νικητές. Είναι το σενάριο άμεσης συμφωνίας για πυρηνική αποκλιμάκωση και αφοπλισμό∙ είτε που να περιορίζεται σε συγκεκριμένους τύπους όπλων (π.χ. επαναφορά της Σύμβασης για τα Πυρηνικά Μεσαίου Βεληνεκούς, INF Treaty, την οποία αθέτησε αρχικά η Ρωσία και μετά αποχώρησαν τόσο οι ΗΠΑ όσο και η Ρωσία – κάτι που μπορεί να γίνει και θα μπορούσε να εμφανιστεί ως νίκη και των δύο πλευρών), είτε για γενικό αφοπλισμό κατά το μοντέλο της Διάσκεψης του Ρέικιαβικ (1986). Μια τέτοια συμφωνία θα εξουδετέρωνε τους (υποτιθέμενους) φόβους του Πούτιν για την επέκταση του ΝΑΤΟ και την επίθεση μέσω Ουκρανίας (λες και η Δύση χρειάζεται την Ουκρανία για να κάνει επίθεση πρώτου χτυπήματος), αλλά θα σταματούσε και την ανεξέλεγκτη διασπορά των πυρηνικών όπλων σε Ιράν, Βόρεια Κορέα και άλλες δυνάμεις. 

Το σενάριο αυτό ουσιαστικά ακολουθεί το μοντέλο συμφωνιών και αρχιτεκτονικής ασφαλείας που τέθηκε τις δεκαετίες του 1970 και 1980 και με το οποίο τελείωσε ειρηνικά ο Ψυχρός Πόλεμος. 

Η ειρωνεία και η πραγματικότητα της μεταψυχροπολεμικής εποχής είναι ότι λόγο, πλέον, για τα πυρηνικά όπλα δεν έχουν μόνο δύο δρώντες –οι ΗΠΑ και η Ρωσία– αλλά εκ των πραγμάτων τουλάχιστον και άλλοι οκτώ που είτε κατέχουν νομίμως τέτοια όπλα (Κίνα, Βρετανία, Γαλλία), είτε κατέχουν παρανόμως τέτοια όπλα (Ισραήλ, Ινδία, Πακιστάν, Β. Κορέα), είτε τώρα τα αναπτύσσουν (Ιράν). Το σενάριο αυτό απαιτεί μια φυγή προς τα εμπρός –ένα άλμα διπλωματίας, πολιτικής βούλησης, πίεσης εκ μέρους της διεθνούς κοινής γνώμης, τεχνικών υποδομών και διαδικασιών ελέγχων– που δυστυχώς θα έρθει μόνο όταν θα γίνει το επόμενο πυρηνικό ατύχημα ή ένας πόλεμος με περιορισμένη χρήση πυρηνικών. Κάτι που φυσικά είναι απλώς θέμα χρόνου. Όπως ήταν θέμα χρόνου και η εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία.

Δυστυχώς η ανθρώπινη φύση υπαγορεύει ότι συνήθως τα πράγματα πρέπει να γίνουν πολύ χειρότερα, πριν γίνουν καλύτερα.