Vax, η λέξη του έτους 2021

Η λέξη της χρονιάς για το 2021 της Oxford Languages είναι «vax» [η οποία προέρχεται από τη λέξη «εμβόλιο» στα Αγγλικά: «vaccination» (βαξινέισιον)]. Αυτό μπορεί να φαίνεται αυτονόητο. Αλλά όπως συμβαίνει και με τόσα πράγματα σχετικά με τη δημόσια υγεία, η δύναμη βρίσκεται στους αριθμούς.

Η λέξη «vaccine», ήδη μια αρκετά κοινή λέξη στα αγγλικά, υπερδιπλασιάστηκε σε συχνότητα κατά τη διάρκεια του περασμένου έτους, καθώς κυκλοφόρησαν τα εμβόλια κατά του κορωνοϊού. Αλλά το χαρμόσυνο «vax» -μια λέξη η οποία βρισκόταν στο περιθώριο της γλώσσας από τότε που πρωτοεμφανίστηκε τη δεκαετία του 1980- αυξήθηκε δραματικά, και εμφανίστηκε περισσότερες από 72 φορές πιο συχνά τον Σεπτέμβριο του 2021 από ό,τι ένα χρόνο νωρίτερα.

«Πολλές άλλες λέξεις σχετικές με το εμβόλιο αυξήθηκαν, αλλά καμία σαν το vax», είπε η Fiona McPherson, συντάκτρια νέων λέξεων στην Oxford Languages, η οποία εκδίδει το Oxford English Dictionary. «Και μιλώντας ως λεξικογράφος, είναι επίσης αρκετά παραγωγική», συνέχισε. «Τη βλέπουμε να χρησιμοποιείται σε κάθε είδους συνδυασμό για τη δημιουργία νέων λέξεων».

Η Λέξη της Χρονιάς βασίζεται σε στοιχεία χρήσης μιας λέξης τα οποία προέρχονται από το λεξικό Oxford, το οποίο ενημερώνεται διαρκώς, και το οποίο συμπεριλαμβάνει 14,5 δισεκατομμύρια λέξεις, που συγκεντρώνονται από πηγές ειδήσεων από όλο τον αγγλόφωνο κόσμο. Η επιλογή (της λέξης της χρονιάς) έχει ως σκοπό «να αντικατοπτρίζει το ήθος, τη διάθεση ή τις ανησυχίες» του προηγούμενου έτους, ενώ έχει επίσης «ως όρος, δυνατότητα πολιτιστικής σημασίας σε βάθος χρόνου».

Παραδοσιακά, έχει υπάρξει μια επιστημονική, αλλά συχνά «χαλαρή» προσπάθεια, που δίνει έμφαση τόσο την πολιτιστική αλλαγή όσο και τον μερικές φορές ανόητο τρόπο των αγγλικών να την αντικατοπτρίζουν. (Όπως οι λέξεις «post-truth» και «selfie», αν θυμάστε.) Αλλά πέρυσι, η εταιρεία προχώρησε σε μία μόνο επιλογή και αντ' αυτού τόνισε την ξαφνική και διάχυτη επιρροή της πανδημίας στη γλώσσα ευρύτερα.

Φέτος, όμως, έπρεπε να επιστρέψουν στην επιλογή μίας μόνο λέξης. «Η λέξη vax, περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη, μπήκε στο αίμα της αγγλικής γλώσσας το 2021», είπε το Oxford σε ένα δελτίο ειδήσεων γεμάτο λογοπαίγνια.

Η λέξη «vaccine» καταγράφηκε για πρώτη φορά στα αγγλικά το 1799, μετά τα πειράματα του Βρετανού επιστήμονα Edward Jenner με τον εμβολιασμό κατά της ευλογιάς. Στις πρώτες αναφορές για τα πειράματά του, το «vaccine» (προερχόμενο από το λατινικό «vacca» ή αγελάδα) χρησιμοποιήθηκε για να αναφερθεί τόσο στην ασθένεια όσο και στο υλικό από τις φλύκταινες της ευλογιάς που ενέσιμα έβαλε στους ανθρώπους που συμμετείχαν στην έρευνά του.

Σύμφωνα με την έκθεση του Oxford για την έρευνά του, η λέξη «vaccine» άρχισε να χρησιμοποιείται για τον εμβολιασμό έναντι άλλων ασθενειών δεκαετίες αργότερα. Περιέργως, ενώ η συντομευμένη μορφή «vax» δεν εμφανίστηκε μέχρι τη δεκαετία του 1980, ο όρος «anti-vax» - που γράφεται «anti-vacks» - εμφανίστηκε νωρίς. «Οι Anti-Vacks μου επιτίθενται. . . με όλη τη δύναμη που μπορούν να συγκεντρώσουν στις εφημερίδες», έγραψε ο Jenner σε μια επιστολή του το 1812.

Στη δική μας εποχή, το «vax» - σε αντίθεση με το «box», το «tax» και πολλές άλλες λέξεις - συνήθως παίρνει διπλό x σε κλίσεις όπως "vaxxed" ή "anti-vaxxer", σύμφωνα με την έκθεση, με την τάση προς τον «εκφραστικό διπλασιασμό» που έχει γίνει κοινός σε ορισμένα πλαίσια (ιδιαίτερα με όρους ψηφιακής επικοινωνίας όπως το «doxxing»).

Η έκθεση αναφέρει νεολογισμούς όπως «vaxxie», «vaxinista» και «vax(i)cation» και «inocculati». Μερικοί μπορεί να ξεθωριάσουν και να μην μπουν ποτέ στο λεξικό. Αλλά άλλοι - όπως το «strollout», το οποίο κέρδισε το ενδιαφέρον στην Αυστραλία τον Μάιο, εν μέσω απογοήτευσης για τον αργό ρυθμό των προγραμμάτων εμβολιασμού - μπορεί να γίνουν χρήσιμοι σε άλλα πλαίσια, είπε η McPherson.

Για πρώτη φορά, η έκθεση του Oxford εξετάζει το λεξιλόγιο εμβολιασμού σε εννέα άλλες γλώσσες. Πολλές γλώσσες, συμπεριλαμβανομένων των γαλλικών και των ρωσικών, χρησιμοποιούν απλώς μια βερσιόν της αγγλικής λέξης «vaccine». Στα ισπανικά, η λέξη για το εμβόλιο είναι «vacuna», η θηλυκή μορφή του επιθέτου «vacuno» ή βοοειδές. 

Στα Ουρντού, η λέξη για το εμβόλιο είναι «teeka», που αναφέρεται σε ενέσεις κάθε είδους. Στα Μπανγκλά, ή Μπενγκάλι, η λέξη για το εμβόλιο είναι «τίκα». Αλλά εντυπωσιακά, για τον Covid-19, η γλώσσα έχει δανειστεί την αγγλική λέξη «vaccine», η οποία (μέχρι στιγμής) αναφέρεται σχεδόν αποκλειστικά στο συγκεκριμένο εμβόλιο.

Η γλώσσα των εμβολίων δείχνει τη δύναμη της αγγλικής ως παγκόσμιας γλώσσας. Αλλά ακόμη και στα αγγλικά, υπάρχουν πολλές τοπικές παραλλαγές. Ως Σκωτσέζα, η McPherson μπέρδεψε τον Άγγλο πεθερό της όταν χρησιμοποίησε την έκφραση «get a jag». «Αρχικά ήταν πραγματικά μπερδεμένος», είπε. «Νόμιζε ότι μιλούσα για αυτοκίνητο».

Με στοιχεία από The New York Times