Ο «Σύνδεσμος κατά της μάσκας» και η ισπανική γρίπη

Στις 22 Οκτωβρίου 1918 ο δήμαρχος του Σαν Φρανσίσκο James Rolph δημοσιεύει οδηγία σύμφωνα με την οποία όλοι οι πολίτες πρέπει να φορούν μάσκα ή άλλου είδους παρόμοια προστασία που να καλύπτει την μύτη και το στόμα. Είχε προηγηθεί λίγες ημέρες πριν η έξαρση της ισπανικής γρίπης που οδήγησε στο κλείσιμο σχολείων, καταστημάτων, εκκλησιών, μπαρ και άλλων χώρων στην πόλη.

Εκείνη την εποχή οι χειρουργικές μάσκες (που ήταν φτιαγμένες από γάζα) δεν υπήρχαν σε τεράστιες ποσότητες στην αγορά με αποτέλεσμα το στοκ να εξαντληθεί γρήγορα και να ξεκινήσει ένας πανικός για την παραγωγή νέων. Κινητοποιείται ο Ερυθρός Σταυρός και μαζεύει υφάσματα που με τη βοήθεια εθελοντών μετατρέπονται σε μάσκες και μοιράζονται ακόμα και στον δρόμο. Κινητοποιείται ακόμα και η τοπική ανερχόμενη εταιρία Levi’s Strauss που φτιάχνει μάσκες από τις τσέπες των τζιν.

Πρόστιμα και πατέντες
Παρά την απειλή της γρίπης και τις οδηγίες των αρχών όμως κάποιοι δεν υπακούν και αρνούνται φανατικά να φορέσουν μάσκα. Το πρόστιμο είναι αρχικά 5 δολάρια αλλά γρήγορα αυξάνεται μαζί με τους απείθαρχους και φτάνει τα 100 δολάρια ή ακόμα και φυλάκιση λίγων ημερών. Όπως καταγράφεται στα αρχεία της εποχής, ένα μόνο Σάββατο η αστυνομία συνέλαβε 700 άτομα που είτε δεν φορούσαν μάσκα, είτε τη φορούσαν λάθος. Τα πρόστιμα αυτά δεν πληρώνουν μόνο οι απλοί πολίτες αλλά και ο αρμόδιος για τη δημόσια υγεία William Hassler (αντίστοιχος Τσιόδρας) και ο δήμαρχος, τους οποίους εντόπισαν φωτογράφοι να παρακολουθούν αγώνα μποξ χωρίς μάσκα. Ο πρώτος, όπως αναφέρει η San Francisco Chronicle, την έβγαλε καθαρή με 5 δολάρια, αλλά ο δεύτερος, που πιάστηκε λίγες ημέρες αργότερα, πλήρωσε τελικά 50 δολάρια.

Μαζί με την υποχρέωση της μάσκας εμφανίστηκαν και οι διάφορες πατέντες. Εκτός λοιπόν από τους εντελώς απείθαρχους, υπήρχαν και οι μανιακοί καπνιστές που φορούσαν μεν μάσκα κάνοντας όμως μία τρύπα στο κέντρο ώστε να μπορεί να χωράει το τσιγάρο τους. Αλλά και κυρίες που επέμεναν ότι το χαλαρής ραφής βέλο τους καλύπτει αρκετά το πρόσωπο ώστε να τις προστατεύει.

Τσαλαπατημένες μάσκες

Οι περιορισμοί κράτησαν μόνο 3 βδομάδες μέχρι που ήρθε η καλή είδηση. Στις 13 Νοεμβρίου είχαν καταγραφεί μόνο 6 νέα κρούσματα. Οι σειρήνες χτύπησαν σε όλη την πόλη και το νέο κυκλοφόρησε γρήγορα. Τα Μέσα περιέγραφαν σκηνές που οι κάτοικοι βγάζουν και σκίζουν τις μάσκες τους και αρχίζουν να τις πατούν με τα παπούτσια τους όπως κάποιος σβήνει ένα τσιγάρο. Κάποια ρεπορτάζ μιλούν για πεζοδρόμια καλυμμένα από μάσκες. Βέβαια, ενώ τα καταστήματα και τα σχολεία ανοίγουν και πάλι, οι μάσκες παραμένουν υποχρεωτικές λίγες ημέρες ακόμα, μέχρι τις 21 Νοεμβρίου. Η χαλάρωση, ωστόσο, φέρνει και χαλάρωση των ελέγχων και τελικά οι πατημένες μάσκες μένουν στο δρόμο και ο κόσμος τις ξεχνά.

Ή τουλάχιστον πιστεύει ότι τις ξεχνά αφού μόλις μπει ο Δεκέμβριος καταγράφονται 722 νέα κρούσματα, ενώ μέσα σε λίγες ημέρες ξεπερνούν τα 1.500. Σε όλη αυτήν την περίοδο οι μάσκες δεν είναι υποχρεωτικές αλλά συστήνονται από τις αρχές για την καλύτερη προστασία όλων στους δημόσιους χώρους. Υπολογίζεται ότι μόνο ένα 10% τελικά τηρούσε τη συμβουλή, κάτι που έπαιξε και ρόλο στην αύξηση των κρουσμάτων.

Anti-Mask League

Πολλοί τρομάζουν, αλλά πολλοί επιμένουν ακόμα στη μη χρήση μάσκας. Και μάλιστα αρχίζουν να οργανώνονται. Στις 17 Ιανουαρίου η μάσκα γίνεται ξανά υποχρεωτική για τους κατοίκους του Σαν Φρανσίσκο και δύο ημέρες αργότερα η εφημερίδα Stockton Daily Evening Record αναφέρει την ύπαρξη μίας ομάδας με το όνομα «Σύνδεσμος κατά της μάσκας» (Anti-Mask League) της οποίας τα μέλη «καταγγέλλουν τη μάσκα σαν ανθυγιεινή και άχρηστη». Σε μία από τις πρώτες τους εκδηλώσεις μάλιστα καταφέρνουν και συγκεντρώνουν 350 δολάρια για τη στήριξη του σκοπού τους. Στον πυρήνα της οργάνωσης φαίνεται να συνυπάρχουν, σύμφωνα με το BBC, επιχειρηματίες και έμποροι που έχουν πληγεί από τα μέτρα, κάποιοι γιατροί που επιμένουν ότι η μάσκα δεν είναι αποδεδειγμένο ότι προστατεύει, ακόμα και ένα μέλος της τότε κυβέρνησης.

Ο πόλεμος έχει αρχίσει. Ο Σύνδεσμος κάνει εκδηλώσεις - υγειονομικές βόμβες με 4.500 άτομα, ενώ μαζεύει υπογραφές για την παραίτηση του William Hassler (είπαμε, του τότε Τσιόδρα). Ο τελευταίος ομολογεί ότι γίνεται αποδέκτης πολλών απειλητικών επιστολών από πολίτες, ενώ κάποιος έστειλε μία βόμβα στο γραφείο του που όμως εντοπίστηκε εγκαίρως και δεν τραυμάτισε κανέναν.

Οι πρωταγωνιστές

Πίσω από τον Σύνδεσμο Κατά της Μάσκας υπάρχουν δύο βασικοί πρωταγωνιστές. Ο ένας είναι ο πρώην δήμαρχος της πόλης, Eugene Schmitz, και καταδικασμένος για σειρά ατασθαλιών που αποκαλύφθηκαν στον μεγάλο σεισμό του 1906. Η δεύτερη και επίσημη πρόεδρος είναι μία ρεπουμπλικανή ακτιβίστρια, ψυχολόγος και νομικός και δραστήρια σουφραζέτα, η Emma Harrington που έμεινε γνωστή ως η πρώτη γυναίκα που ψήφισε στην πολιτεία της Καλιφόρνια. Και οι δύο πρωταγωνιστές έχουν πολιτικές φιλοδοξίες και όπως σχολιάζουν κάποιοι, έψαχναν μία ευκαιρία για να τις εκφράσουν και να ηγηθούν.

Και μάλλον τη βρήκαν στη μάσκα. Εν μέσω διαδηλώσεων και εκδηλώσεων η Harrington και η ομάδα της μιλούν για καταπίεση και επιμένουν στο δικαίωμα της έκφρασης του καθενός που καταπατείται από την υποχρέωση της μάσκας, ενώ συχνά κλείνουν τις ομιλίες τους με το τσιτάτο «η δημοκρατία πρέπει να κερδίσει». Έχουν κάνει καλή προπόνηση αφού πολλοί εξ αυτών είχαν προηγουμένως αγωνιστεί από ηγετικές θέσεις για να απαγορευτούν οι ιατρικές εξετάσεις των μαθητών στα σχολεία λέγοντας ότι πρόκειται περί καταπάτησης των γονεϊκών δικαιωμάτων και παρέμβαση στα θέματα «του σπιτιού». 

Μέσα στη μανία να δοθεί ιδεολογικό πρόσημο στη μάχη τους, αρκετοί βλέπουν ύποπτη την εμπλοκή της εταιρίας Levi’s στην κατασκευή μασκών και προσπαθούν να πείσουν ότι όλα γίνονται για το κέρδος.

Την 1η Φεβρουαρίου βγαίνει επίσημη οδηγία που καταργεί την υποχρεωτική χρήση μάσκας και, παρόλο που ο γιατρός Hassler επιμένει ότι αυτό οφείλεται στη βελτίωση της κατάστασης της δημόσιας υγείας, το κίνημα το βιώνει σαν προσωπική του νίκη. Για το ίδιο βράδυ είχε προγραμματιστεί μεγάλη συνάντηση της Anti -Mask League όπου η Harrington καθαιρείται από πρόεδρος και αποχωρεί καταγγέλλοντας ως παράνομη την εκλογή νέας επικεφαλής. Ο διοργανωτής της βραδιάς εν μέσω χάους, αποφασίζει να κλείσει τα φώτα της αίθουσας και η εκδήλωση τελειώνει στο σκοτάδι όπου βυθίστηκε τελικά και ολόκληρο το κίνημα.

EXTRA FACTS:

• Στις 16 Μαρτίου 2020 το Σαν Φρανσίσκο γίνεται η πρώτη πόλη των ΗΠΑ που επιβάλει το γνωστό social distancing λόγω της πανδημίας του Covid 19.
• Το Σαν Φρανσίσκο ήταν η πόλη που χτυπήθηκε περισσότερο από την ισπανική γρίπη σε όλες τις ΗΠΑ με 45.000 κρούσματα και 3000 νεκρούς.

Πολλά στοιχεία έρχονται από το άρθρο με τίτλο «Unmasking History: Who Was Behind the Anti-Mask League Protests During the 1918 Influenza Epidemic in San Francisco?» του καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της πόλης Brian Dolan που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Perspectives in Medical Humanities