Πώς γνωρίζουμε ότι το ολοκαύτωμα πράγματι συνέβη;Η λέξη ξεσκεπάζω έχει αρνητικές συνεκδοχές για πολλούς ανθρώπους, αλλά όταν απαντά κανείς σε εξωπραγματικούς ισχυρισμούς (και η άρνηση του Ολοκαυτώματος εντάσσεται σίγουρα σ’ αυτούς), τότε το ξεσκέπασμα είναι μια επωφελής διαδικασία που φέρνει στο φως πάρα πολλές κενολογίες. Ωστόσο, προσπάθησα να προχωρήσω πέρα απ’ αυτό. Απαντώντας στους αρνητές του Ολοκαυτώματος, θα δείξω πώς γνωρίζουμε με βεβαιότητα ότι το Ολοκαύτωμα πράγματι συνέβη και ότι, σύμφωνα με τη γνώμη των περισσότερων ιστορικών, συνέβη κατά έναν ιδιάζοντα τρόπο.
Δεν υπάρχει κανένας αναλλοίωτος, πέρα από κάθε αμφισβήτηση, κανόνας αληθείας για το Ολοκαύτωμα, παρά τα όσα πολλοί αρνητές πιστεύουν. Όταν αρχίσει κανείς να μελετά τα στοιχεία για το Ολοκαύτωμα και ειδικά όταν αρχίσει να παρακολουθεί συνέδρια, ομιλίες και συζητήσεις μεταξύ των ερευνητών, ανακαλύπτει ότι υπάρχουν πολλές διχογνωμίες σχετικά με σημαντικές αλλά και με δευτερεύουσες πτυχές των γεγονότων.
Ο θόρυβος γύρω από το βιβλίο του Ντάνιελ Γκόλντχαγκεν (D. Goldhagen) «Οι πρόθυμοι δήμιοι του Χίτλερ» (Hitler’s Willing Executioners, 1996), στο οποίο υποστηρίζεται ότι στο Ολοκαύτωμα συμμετείχαν και οι «απλοί» Γερμανοί, όχι μόνον οι ναζιστές, δείχνει ότι οι γνώμες των ιστορικών κάθε άλλο παρά συγκλίνουν όσον αφορά το τι ακριβώς συνέβη, το πότε, το γιατί και το πώς. Παρ’ όλα αυτά, άβυσσος χωρίζει τα θέματα που συζητούν οι ιστορικοί με τις θέσεις που προωθούν οι αρνητές του Ολοκαυτώματος — συγκεκριμένα, την άρνησή τους να δεχθούν ότι έλαβε χώρα μια εσκεμμένη γενοκτονία, με φυλετικά κριτήρια, με προγραμματική χρήση θαλάμων αερίων και κρεματορίων για μαζικές δολοφονίες και ότι εξοντώθηκαν 5 με 6 εκατομμύρια Εβραίοι.
Πριν εστιάσουμε το ενδιαφέρον μας στους τρεις κύριους άξονες γύρω από τους οποίους περιστρέφεται η επιχειρηματολογία των αρνητών, ας ρίξουμε πρώτα μια ματιά στη μεθοδολογία τους, στους τρόπους με τους οποίους διατυπώνουν τα επιχειρήματά τους. Τα λάθη στη συλλογιστική τους είναι, κατά παράξενο τρόπο, παρεμφερή με εκείνα στα οποία υποπίπτουν και άλλες περιθωριακές ομάδες, όπως π.χ. οι δημιουργιστές.
Επικεντρώνονται στα ασθενή σημεία των αντιπάλων τους, ενώ σπανίως έχουν να πουν κάτι το συγκεκριμένο για τη δική τους άποψη. Οι αρνητές τονίζουν, για παράδειγμα, τις αντιφάσεις στις περιγραφές των αυτοπτών μαρτύρων.
Εκμεταλλεύονται τα σφάλματα στα οποία υποπίπτουν οι μελετητές που διατυπώνουν αντίθετα επιχειρήματα, υπονοώντας ότι, επειδή κάποια από τα συμπεράσματα των αντιπάλων τους είναι εσφαλμένα, όλα τα συμπεράσματα των αντιπάλων τους θα πρέπει να είναι επίσης εσφαλμένα.
Παραθέτουν αποσπάσματα από έργα επιφανών και καθιερωμένων επιστημόνων, συνήθως εκτός συμφραζομένων, για να στηρίξουν τη δική τους θέση. Οι αρνητές σταχυολογούν αποσπάσματα από έργα του Γιε χούντα Μπάουερ (Υ. Bauer), του Ραούλ Χίλμπεργκ (R. Hilberg), του Άρνο Μάγιερ (A. Mayer), ακόμα και μελών της ναζιστικής ηγεσίας.
Παρεξηγούν τις γνήσιες, θεμιτές αντιγνωμίες μεταξύ των ιστορικών σχετικά με ορισμένα σημεία του αντικειμένου της επιστήμης τους, ως αμφισβήτηση της ύπαρξης του συγκεκριμένου ιστορικού πεδίου στο σύνολό του. Οι αρνητές ερμηνεύουν την αντιπαράθεση μεταξύ των οπαδών της θεωρίας της προθετικότητας και των οπαδών του λειτουργισμού σχετικά με την εξέλιξη του Ολοκαυτώματος ως συζήτηση για το αν το Ολοκαύτωμα συνέβη ή όχι.
Εστιάζουν την προσοχή τους σε όσα είναι άγνωστα και αδιαφορούν για εκείνα που είναι γνωστά, τονίζουν τα δεδομένα που τους βολεύουν και απορρίπτουν τα στοιχεία που δεν τους βολεύουν. Οι αρνητές επικεντρώνουν το ενδιαφέρον τους σε όσα δεν γνωρίζουμε για τους θαλάμους αερίων και απορρίπτουν όλες τις άμεσες μαρτυρίες και τα ιατροδικαστικά πορίσματα που συνηγορούν υπέρ της άποψης ότι οι θάλαμοι αερίων χρησιμοποιούνταν για μαζικές δολοφονίες.
Εξαιτίας του τεράστιου όγκου των στοιχείων για το Ολοκαύτωμα —λόγω του αριθμού των ετών που διάρκεσε και της γεωγραφικής έκτασης στην οποία έλαβε χώρα, με αποτέλεσμα να υπάρχουν χιλιάδες μαρτυρίες και έγγραφα, εκατομμύρια μικρά και μεγάλα υλικά τεκμήρια— υπάρχει τόσο υλικό, ώστε τμήματά του να μπορούν να ερμηνευτούν κατά τρόπο που να φαίνεται ότι στηρίζει τις απόψεις των αρνητών. Ο τρόπος με τον οποίο οι αρνητές αντιμετωπίζουν τις καταθέσεις από τις δίκες της ναζιστικής ηγεσίας στη Νυρεμβέργη είναι ενδεικτικός του πώς χειρίζονται τα ιστορικά δεδομένα. Από τη μια πλευρά, δεν αποδέχονται τις ομολογίες των κατηγορουμένων, θεωρώντας τις αναξιόπιστες, επειδή έγιναν σε στρατοδικείο που οργάνωσαν οι νικητές του πολέμου. Τα στοιχεία, ισχυρίζεται ο Μαρκ Γουέμπερ, «αποτελούνται κυρίως από ομολογίες αποσπασμένες δια της βίας, κίβδηλες καταθέσεις και πλαστά ντοκουμέντα. Οι μεταπολεμικές δίκες της Νυρεμβέργης ήταν διαδικασίες με πολιτικά ελατήρια, που είχαν στόχο μάλλον να καταστήσουν ανυπόληπτο ένα ηττημένο καθεστώς παρά να ανακαλύψουν την αλήθεια» (1992, σ. 201). Ούτε ο Γουέμπερ, ούτε κανένας άλλος έχει αποδείξει ότι οι περισσότερες από τις ομολογίες αυτές είχαν αποσπαστεί δια της βίας ή ότι ήταν αμφισβητήσιμες ή πλαστές. Ωστόσο, ακόμα και αν μπορούσαν να αποδείξουν πως κάποιες από αυτές ήταν όντως αναληθείς, αυτό δεν θα αποδείκνυε ότι όλες είναι αναξιόπιστες.
Από την άλλη πλευρά, οι αρνητές παραθέτουν στοιχεία από τις δίκες της Νυρεμβέργης όποτε αυτά στηρίζουν τα επιχειρήματά τους. Για παράδειγμα, αν και οι αρνητές απορρίπτουν τις καταθέσεις των ναζιστών που παραδέχτηκαν ότι υπήρξε Ολοκαύτωμα και ότι συμμετείχαν σε αυτό, αποδέχονται τις καταθέσεις ναζιστών όπως ο Άλμπερτ Σπέερ που δήλωσαν πως δεν γνώριζαν τίποτα γι’ αυτό. Αλλά, ακόμα και στην περίπτωση αυτή, οι αρνητές αποφεύγουν να κάνουν μια βαθύτερη ανάλυση. Ο Σπέερ όντως κατέθεσε στις δίκες ότι δεν γνώριζε για το πρόγραμμα εξόντωσης. Ωστόσο, το ημερολόγιό του στο Σπαντάου είναι ιδιαίτερα εύγλωττο:
20 Δεκεμβρίου, 1946. Όλα καταλήγουν στο εξής: ο Χίτλερ πάντοτε μισούσε τους Εβραίους — δεν το έκρυψε ποτέ αυτό. Ήταν ικανός να πετάξει εν ψυχρώ, μεταξύ σούπας και λαχανικών, κουβέντες όπως: «Θέλω να εξοντώσω τους Εβραίους της Ευρώπης. Ο πόλεμος αυτός είναι η αποφασιστική σύγκρουση μεταξύ εθνικοσοσιαλισμού και παγκόσμιου εβραϊσμού. Ένας από τους δύο θα τα τινάξει και αυτοί δεν πρόκειται να είμαστε εμείς». Οπότε, αυτό που κατέθεσα στο δικαστήριο ήταν αληθές: δεν γνώριζα για τις δολοφονίες των Εβραίων. Αλλά είναι αληθές μόνον επιφανειακά. Η ερώτηση αυτή και η απάντηση που έδωσα ήταν οι πιο δύσκολες στιγμές της κατάθεσής μου. Αυτό που ένιωσα δεν ήταν φόβος, αλλά ντροπή για το ότι πρακτικά το ήξερα, αλλά παρ’ όλα αυτά δεν είχα αντιδράσει. Ντροπή για την άψυχη σιωπή μου στο τραπέζι, ντροπή για την ηθική μου απάθεια, για τόσες πράξεις καταπίεσης (1976, σ. 27).
Επιπλέον, ο Ματάιας Σμιτ (Μ. Schmidt) περιγράφει στο βιβλίο του «Άλμπερτ Σπέερ: Το τέλος ενός μύθου» (Albert Speer: The End of a Myth) τις ενέργειες του Σπέερ στο πλαίσιο της Τελικής Λύσης. Μεταξύ άλλων, ο Σπέερ διοργάνωσε την κατάσχεση 23.765 διαμερισμάτων Εβραίων στο Βερολίνο, το 1941. Γνώριζε για την εκτόπιση τουλάχιστον 75.000 Εβραίων στα ανατολικά. Επιθεώρησε προσωπικά το στρατόπεδο του Μαουτχάουζεν, όπου διέταξε τη μείωση των οικοδομικών υλικών και τη μεταφορά εφοδίων σε άλλα μέρη όπου ήταν απαραίτητα. Το 1977 δήλωσε σε έναν δημοσιογράφο τα εξής: «Εξακολουθώ να θεωρώ ότι είμαι ένοχος, κυρίως για το ότι ενέκρινα την καταδίωξη των Εβραίων και την εκτέλεση εκατομμυρίων από αυτούς» (1984, σ. 181198). Οι αρνητές χρησιμοποιούν αποσπάσματα από την κατάθεση του Σπέερ στη Νυρεμβέργη και αγνοούν όλες τις διευκρινίσεις του σχετικά με την κατάθεση αυτή.
Ανεξάρτητα από το ζήτημα για το οποίο θέλουμε να επιχειρηματολογήσουμε, θα πρέπει να λαμβάνουμε υπ’ όψιν μας όσα πρόσθετα στοιχεία από άλλες πηγές επιβεβαιώνουν τα συμπεράσματά μας. Οι ιστορικοί γνωρίζουν ότι το Ολοκαύτωμα συνέβη, χρησιμοποιώντας την ίδια γενική μέθοδο που χρησιμοποιούν και οι επιστήμονες σε άλλα ιστορικά πεδία, π.χ. στην αρχαιολογία ή στην παλαιοντολογία — μέθοδο την οποία ο Γουίλιαμ Χουίγουελ (W. Whewell) ονόμαζε «επαγωγική συνέργεια» ή σύγκλιση στοιχείων. Οι αρνητές φαίνεται να πιστεύουν ότι αν βρουν έστω και μία μικρή ρωγμή στο οικοδόμημα του Ολοκαυτώματος, τότε αυτό θα καταρρεύσει ολόκληρο. Αυτό είναι και το θεμελιώδες σφάλμα στη συλλογιστική τους. Το Ολοκαύτωμα δεν ήταν ένα μεμονωμένο γεγονός. Το Ολοκαύτωμα ήταν χιλιάδες γεγονότων σε μυριάδες τοποθεσίες και η ύπαρξή του αποδεικνύεται από εκατομμύρια μικρά τεκμήρια που συγκλίνουν στο ίδιο συμπέρασμα. Δεν μπορεί κανείς να αμφισβητήσει το Ολοκαύτωμα υποδεικνύοντας μικρά λάθη και αντιφάσεις εδώ και εκεί, για τον απλό λόγο ότι αυτά τα μεμονωμένα στοιχεία δεν είναι από μόνα τους, ούτως ή άλλως, εκείνα πάνω στα οποία στηρίζεται η απόδειξη της πραγματικότητας του Ολοκαυτώματος.
Η εξέλιξη, για παράδειγμα, αποδεικνύεται με τη σύγκλιση στοιχείων από τη γεωλογία, την παλαιοντολογία, τη βοτανική, τη ζωολογία, την ερπετολογία, την εντομολογία, τη βιογεωγραφία, την ανατομία, τη φυσιολογία και τη συγκριτική ανατομία. Δεν υπάρχει κάποιο μεμονωμένο στοιχείο που να γράφει «εξέλιξη» πάνω του. Ένα απολίθωμα δεν είναι παρά μια φωτογραφία. Αλλά όταν ένα απολίθωμα μέσα σε κάποιο γεωλογικό στρώμα μελετηθεί μαζί με άλλα απολιθώματα που ανήκουν είτε στο ίδιο είτε σε κάποιο διαφορετικό είδος, συγκριθεί με είδη που βρίσκονται μέσα σε άλλα στρώματα, αντιπαραβληθεί με σύγχρονους οργανισμούς, συγκριθεί με είδη από άλλα μέρη του κόσμου, παλαιότερα και σημερινά κ.ο.κ., μετατρέπεται από φωτογραφία σε κινηματογραφική ταινία. Τα αποδεικτικά στοιχεία που αντλούνται από κάθε πεδίο παραπέμπουν σε ένα συνολικό συμπέρασμα — την εξέλιξη. Η διαδικασία απόδειξης για το Ολοκαύτωμα είναι παρόμοια:
Αυτόπτες μάρτυρες: Περιγραφές από επιζήσαντες, ομαδάρχες κρατουμένων, μέλη του ειδικού προσωπικού (Sonderkommando), φρουρούς των Ες-Ες, διοικητές, κατοίκους γειτονικών πόλεων, ακόμα και από ανώτερα μέλη της ναζιστικής ηγεσίας που δεν αμφισβήτησαν το Ολοκαύτωμα. Φωτογραφίες: Επίσημες στρατιωτικές και δημοσιογραφικές φωτογραφίες και φιλμ, φωτογραφίες πολιτών, φωτογραφίες που τραβήχτηκαν κρυφά από κρατουμένους, αεροφωτογραφίες, γερμανικά και συμμαχικά φιλμ αρχείου.
Υλικές αποδείξεις: Αντικείμενα που έχουν βρεθεί στις τοποθεσίες των στρατοπέδων συγκέντρωσης, εργασίας και θανάτου, πολλά από τα οποία υφίστανται ακόμα, είτε στην αυθεντική τους μορφή είτε ανακατασκευασμένα.
Δημογραφία: Όλοι εκείνοι οι άνθρωποι που οι αρνητές ισχυρίζονται ότι επιβίωσαν του Ολοκαυτώματος δεν έχουν εντοπιστεί πουθενά.
Οι αρνητές του Ολοκαυτώματος παραβλέπουν αυτή τη σύγκλιση των στοιχείων. Επιλέγουν όσα ταιριάζουν στη θεωρία τους και απορρίπτουν ή αποφεύγουν τα υπόλοιπα. Οι ιστορικοί και οι επιστήμονες κάνουν συχνά το ίδιο, υπάρχει όμως μια διαφορά. Η ιστορία και η επιστήμη έχουν μηχανισμούς αυτοέλεγχου με τους οποίους τα λάθη του ενός ερευνητή «αναθεωρούνται», με την ουσιαστική σημασία της λέξης, από τους συναδέλφους του. Αναθεώρηση είναι η τροποποίηση μιας θεωρίας με βάση είτε καινούργια στοιχεία είτε την επανερμηνεία παλαιών στοιχείων. Η αναθεώρηση δεν θα πρέπει να βασίζεται στην πολιτική ιδεολογία, στις θρησκευτικές πεποιθήσεις ή στα ανθρώπινα συναισθήματα. Οι ιστορικοί, βέβαια, είναι άνθρωποι με απόψεις και συναισθήματα, αλλά είναι πραγματικοί «αναθεωρητές» διότι τελικά η συλλογική επιστήμη της ιστορίας χωρίζει την ήρα του συναισθήματος από το σιτάρι των πραγματικών γεγονότων.
Ας ρίξουμε μια ματιά στο πώς «λειτουργεί» η σύγκλιση των στοιχείων για την απόδειξη της ύπαρξης του Ολοκαυτώματος και στο πώς οι αρνητές επιλέγουν ή διαστρέφουν τα δεδομένα για να στηρίξουν τους ισχυρισμούς τους. Έχουμε τη μαρτυρία ενός επιζήσαντα που λέει ότι είχε ακούσει, όσο βρισκόταν στο Άουσβιτς, για την εξόντωση των Εβραίων με δηλητηριώδη αέρια. Ο αρνητής θα πει ότι οι επιζήσαντες υπερβάλλουν και ότι οι μνήμες τους δεν είναι αξιόπιστες. Ένας άλλος επιζήσας αφηγείται μια άλλη ιστορία, διαφορετική στις λεπτομέρειές της, αλλά που είναι βασικά σύμφωνη με το ότι στο Άουσβιτς είχαν εξοντωθεί Εβραίοι μέσα σε θαλάμους αερίων. Ο αρνητής θα ισχυριστεί ότι υπήρχαν πολλές φήμες και διαδόσεις στα στρατόπεδα και ότι οι επιζήσαντες τις έχουν ενσωματώσει ασυνείδητα στις αναμνήσεις τους. Ένας φρουρός των Ες-Ες παραδέχεται μετά τον πόλεμο ότι είδε με τα μάτια του Εβραίους να φονεύονται στους θαλάμους και στα κρεματόρια. Ο αρνητής ισχυρίζεται ότι οι ναζί εξαναγκάστηκαν από τους Συμμάχους να προβούν σε τέτοιες ομολογίες. Αλλά τώρα ένα μέλος των Sonderkommando (του ειδικού προσωπικού) —δηλαδή ένας Εβραίος που βοηθούσε τους ναζί στη μετακίνηση των πτωμάτων από τους θαλάμους αερίων στα κρεματόρια— όχι μόνον ισχυρίζεται ότι άκουσε γι’ αυτό ή ότι απλώς το είδε, αλλά ότι είχε συμμετάσχει και ο ίδιος στην όλη διαδικασία. Ο αρνητής το εξηγεί αυτό λέγοντας ότι οι μαρτυρίες των Sonderkommando δεν βγάζουν νόημα — τα νούμερα που δίνουν για τον αριθμό των πτωμάτων είναι υπερβολικά και οι ημερομηνίες είναι λανθασμένες. Τι γίνεται όμως με τον διοικητή του στρατοπέδου, ο οποίος παραδέχτηκε μετά τον πόλεμο ότι όχι μόνον άκουσε, είδε και συμμετείχε στη διαδικασία, αλλά και ότι την οργάνωσε; Υποβλήθηκε σε βασανιστήρια, απαντά ο αρνητής. Και η αυτοβιογραφία του, η οποία γράφτηκε ύστερα από τη δίκη και την καταδίκη του σε θάνατο, όταν δεν είχε τίποτα να κερδίσει λέγοντας ψέματα; Κανένας δεν ξέρει γιατί οι άνθρωποι ομολογούν την ενοχή τους για παράλογα εγκλήματα που δεν έχουν διαπράξει, αλλά συμβαίνει.
12°
