Κεντρική φωτό: Οι αδελφές της Eda Okutgen (από αριστερά), Nazli και Nida, και η καλύτερη φίλη της, Funda, κρατούν μια φωτογραφία της Eda ενώ φωτογραφίζονται στην Σμύρνη, τον Φεβρουάριο του 2017. NICOLE TUNG
Ένα ήσυχο βράδυ του Νοεμβρίου του 2014, η Eda Okutgen εγκατέλειψε το διαμέρισμά της στην παραθαλάσσια τουρκική πόλη της Σμύρνης και έτρεξε για την ζωή της. Δεν πήγε μακριά.
Ο πρώην σύζυγός της, Ugur Buynak, την είχε ήδη μαχαιρώσει στο πόδι με ένα μαχαίρι κουζίνας. Και καθώς την έριξε κάτω από μια σκάλα, η επιτυχημένη 38χρονη επιχειρηματίας και μητέρα φώναζε για βοήθεια. Φώναξε μάταια –οι γείτονες κλείδωσαν τις πόρτες τους, καθώς ο Buynak έχωνε θανάσιμα το μαχαίρι στην πρώην σύζυγό του. Βγήκε έξω στο κλιμακοστάσιο, με την δολοφονία της να έχει εγγραφεί από κάμερες ασφαλείας για να παιχτεί ξανά και ξανά στην τουρκική τηλεόραση.
«Ήταν πολύ καλή για αυτόν τον κόσμο», είπε η μεγαλύτερη αδελφή της, Nazli Okutgen, σκουπίζοντας τα δάκρυά της.
Η δολοφονία της Eda, αν και συγκλονιστική, δύσκολα είναι σπάνια. Στην Τουρκία, οι επικεφαλίδες των μέσων ενημέρωσης συχνά λένε τρομερές ιστορίες βίας κατά των γυναικών -στον δρόμο, στα μέσα μαζικής μεταφοράς και στο σπίτι. Υπήρχε η 20χρονη φοιτήτρια, την οποία χτύπησε, έκαψε και έριξε σε ποταμό [2] ο οδηγός λεωφορείου που προσπάθησε να την βιάσει. Υπήρξε η Τουρκάλα δημοσιογράφος η οποία, λίγο μετά τον τοκετό, ξυλοκοπήθηκε τόσο άσχημα από τον σύζυγό της [3] που τώρα είναι παράλυτη. Υπήρχε η γυναίκα που πυροβολήθηκε από τον σύζυγό της σε ένα κομμωτήριο [4] αφότου αυτός απελευθερώθηκε από την αστυνομία και αψήφησε μια εντολή περιορισμού. Και μετά, υπήρξε η Eda, που μαχαιρώθηκε μέχρι θανάτου από τον πρώην σύζυγό της σε ένα κλιμακοστάσιο καθώς ο μικρός γιος της κρυβόταν αρκετούς ορόφους επάνω.
Η Eda είναι μια από τις χιλιάδες γυναίκες της Τουρκίας που έχουν δολοφονηθεί ή υποστεί επίθεση κατά τα τελευταία χρόνια. Τουλάχιστον 414 γυναίκες σκοτώθηκαν στην Τουρκία την περίοδο 2015-16 -κυρίως από άτομα στον στενό κύκλο τους και μέλη της οικογένειάς τους- από 294 [5] το 2014 και 237 το 2013 [6], όπως τεκμηριώνει η We Will Stop Women Murders, μια οργάνωση που καταγράφει τις δολοφονίες γυναικών και βοηθά τα θύματα βίας και τις οικογένειές τους. Και οι ακτιβιστές, οι δικηγόροι και οι επιζώντες από την βία λένε ότι η κατάσταση χειροτερεύει -τα δικαιώματα και οι προστασίες για τις γυναίκες υποβαθμίζονται με ανησυχητικό ρυθμό. Υπό την όλο και πιο αυταρχική διακυβέρνηση [7] του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, η κυβέρνηση συντρίβει τους διαφωνούντες και προωθεί πολιτικές που είναι επιζήμιες για τις γυναίκες. Αυτό σε μια χώρα που κάποτε είχε διαλαληθεί ως πρότυπο σταθερής, σύγχρονης και ισλαμικής δημοκρατίας.
Οι Τούρκοι που αγωνίζονται για την ισότητα των φύλων υποστηρίζουν ότι τα δικαστήρια συχνά κλίνουν κατά των γυναικών. Οι δικαστές μπορούν να μειώσουν τις ποινές των δολοφόνων και των κακοποιών κατά την κρίση τους [8] εάν, για παράδειγμα, ένας άνδρας δικαιολογήσει την βία του υποστηρίζοντας ότι η σύζυγός του ήταν άπιστη ή ντυμένη ακατάλληλα ή αν έχει καλή συμπεριφορά στην αίθουσα του δικαστηρίου.
Οι αδελφές της Eda μάχονται αυτό το σύστημα για δύο χρόνια. Παρ’όλο που ο Buynak βρίσκεται σήμερα στην φυλακή για την δολοφονία της Eda, έχει στρατολογήσει τις υπηρεσίες ενός κορυφαίου δικηγόρου για να πολεμήσει την καταδίκη του. Ισχυρίζεται παραφροσύνη, λέγοντας ότι η πρώην σύζυγός του τον προκάλεσε επειδή υποτίθεται ότι είχε έναν δεσμό και αρνούμενη να κάνει σεξ μαζί του. Οι σύμμαχοι της Eda μάχονται τους ισχυρισμούς αυτούς ως γελοίους, αλλά είναι μια στρατηγική κίνηση για τον Buynak: Θα μπορούσε να απελευθερωθεί αν, μετά από ιατρική εξέταση, το δικαστήριο πει ότι ήταν πράγματι παράφρων την εποχή του εγκλήματός του. Και μετά από ένα σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα ψυχιατρικής θεραπείας, θα μπορούσε να μείνει ελεύθερος.
Ο Ismail Altun, ο κατήγορος για την περίπτωση της Eda, αντιπροσώπευσε ως δικηγόρος τα τελευταία 22 χρόνια τουλάχιστον 40 περιπτώσεις γυναικών που υπέστησαν κακοποίηση, βιάστηκαν και δολοφονήθηκαν. Τα έχει δει όλα.
«Δεν νομίζω ότι το ποσοστό των δολοφονιών θα μειωθεί», λέει ο Altun, κουνώντας το κεφάλι του. Σύμφωνα με οργανώσεις όπως η We Will Stop Women Murders, το ποσοστό στην πραγματικότητα ανεβαίνει. Αλλά ο αριθμός των κακοποιημένων γυναικών στην Τουρκία είναι άγνωστος. Πολλά θύματα δεν ζητούν βοήθεια επειδή δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να σταθούν μόνες τους ή φοβούνται να πάνε στην αστυνομία και να υποβάλουν μια αναφορά.
«Ακόμα κι αν πάνε στην αστυνομία, η αστυνομία λέει ότι είναι ένα οικογενειακό ζήτημα», λέει ο Altun, κουνώντας το κεφάλι του. Το 2014, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων [9] χτύπησε με ένα «μοτίβο δικαστικής παθητικότητας ως απάντηση των ισχυρισμών ενδοοικογενειακής βίας» στην Τουρκία. Ο Altun λέει ότι [το πρόβλημα] μόνο χειροτερεύει.
Ο φάκελος της υπόθεσης της Eda Okutgen, στο γραφείο του δικηγόρου της, Ismail Altun, στην Σμύρνη, τον Απρίλιο του 2017. NICOLE TUNG
Η Τουρκία έχει στους νόμους της αρκετά αυστηρές προφυλάξεις για τις γυναίκες. Το πρόβλημα είναι ότι πολλοί νόμοι απλώς δεν εφαρμόζονται. Αυτό συμβαίνει παρά ορισμένα αξιοσημείωτα νομικά κέρδη: Το 2012, για παράδειγμα, η Τουρκία επέκτεινε έναν νόμο για την ενδοοικογενειακή βία για να συμπεριλάβει και την άγαμη γυναίκα. (Προηγουμένως μόνο οι έγγαμες γυναίκες προστατεύονταν από την ενδοοικογενειακή βία). Ο νόμος έδωσε επίσης μεγαλύτερη εξουσία στους αστυνομικούς όταν ασχολούνταν με περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας. Αλλά χωρίς εφαρμογή, ο νόμος από μόνος του δεν κάνει τίποτα για την προστασία των γυναικών.
Τους τελευταίους μήνες η κατάσταση χειροτερεύει. Τον Ιανουάριο, το Υπουργείο Δικαιοσύνης μείωσε την βαθμολογία των εξετάσεων για να γίνει κάποιος δικαστής ή εισαγγελέας. Ως μέρος της κατάστασης έκτακτης ανάγκης που επιβλήθηκε μετά την απόπειρα πραξικοπήματος τον Ιούλιο, η Τουρκία έχει απολύσει από την δουλειά τους και φυλακίσει περίπου 4.000 δικαστές και εισαγγελείς. Αντικαταστάθηκαν από δικαστές χωρίς πείρα [10], οι οποίοι επιλέχθηκαν σε μεγάλο βαθμό με βάση την πίστη τους στον Ερντογάν και στο κυβερνών κόμμα του Νόμου και Δικαιοσύνης (AKP). Όπως εξηγεί ο Soner Cagaptay, διευθυντής του Τουρκικού Ερευνητικού Προγράμματος στο Ινστιτούτο της Ουάσινγκτον, «ο Ερντογάν χρησιμοποιεί τις εκκαθαρίσεις μετά το πραξικόπημα για να πολιτικοποιήσει το δικαστικό σώμα».
Οι δικαστικές εκκαθαρίσεις αποτελούν μέρος μιας αυταρχικής μετατόπισης για την οποία οι επικριτές της τουρκικής κυβέρνησης προειδοποιούσαν εδώ και χρόνια και η οποία έχει εντατικοποιηθεί μετά την απόπειρα πραξικοπήματος τον Ιούλιο. Αυτή η μετατόπιση, επιπλέον, συνδυάστηκε με την αύξηση της θρησκευτικής συντηρητικής ρητορικής και πολιτικής. Ο Ερντογάν δήλωσε δημοσίως ότι ο έλεγχος των γεννήσεων είναι προδοτικός, προτρέποντας τις γυναίκες να έχουν τρία ή περισσότερα παιδιά. Ο ίδιος αντιτάσσεται κατηγορηματικά στις καισαρικές τομές και έχει εξισώσει μια γυναίκα που εργάζεται με ένα «μισό» άτομο [11] επειδή «αρνείται την μητρότητα και παραιτείται από το νοικοκυριό» [11].
Σε μια ιδιαίτερα αξιοσημείωτη στιγμή το 2014, ο τότε αναπληρωτής πρωθυπουργός Μπουλέντ Αρίντς σόκαρε τους Τούρκους όταν ισχυρίστηκε ότι οι γυναίκες δεν έπρεπε να γελούν δημοσίως επειδή αυτό ήταν άσεμνο. Πολλές γυναίκες δημοσίευσαν στα κοινωνικά μέσα ενημέρωσης φωτογραφίες τους που γελούσαν απέναντι στην κυβέρνηση της Τουρκίας. Και τον Νοέμβριο, το AKP πρότεινε ένα αμφιλεγόμενο νομοσχέδιο που θα συγχωρούσε τους καταδικασθέντες βιαστές παιδιών εφ’ όσον παντρεύονταν τα θύματά τους, προς φρίκη των οργανώσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Χιλιάδες Τούρκοι [12] βγήκαν στους δρόμους για να διαμαρτυρηθούν για το νομοσχέδιο, προτρέποντας το ΑΚΡ να το αποσύρει.
Μια φωτογραφία της Eda Okutgen, τον Φεβρουάριο του 2017. NICOLE TUNG
Στις 16 Απριλίου, οι Τούρκοι πήγαν στις κάλπες για ένα δημοψήφισμα, δίδοντας με μικρή διαφορά στον Ερντογάν -ο οποίος δήλωσε ότι οι γυναίκες είναι κατώτερα όντα από τους άνδρες [13]- σημαντικά μεγαλύτερη δύναμη ως πρόεδρος. Παρ’όλο που ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, συνεχάρη τον Ερντογάν για τη νίκη του, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ και άλλοι εξωτερικοί παρατηρητές εξέφρασαν την ανησυχία τους για τις ευρέως διαδεδομένες κατηγορίες για παρατυπίες και εκφοβισμούς στην ψηφοφορία. Ο ίδιος ο Ερντογάν απέρριψε τις επικρίσεις για το δημοψήφισμα, λέγοντας μάλιστα σε διεθνείς εκλογικούς παρατηρητές από τον Οργανισμό για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ) να «μάθουν την θέση τους». Με την αλλαγή στην ηγεσία να είναι απίθανη, οι Τούρκοι στις πρώτες γραμμές της μάχης για τα δικαιώματα των γυναικών λένε ότι ο δρόμος προς τα εμπρός θα είναι πλέον πολύ πιο δύσκολος.
Ωστόσο, για πολλές γυναίκες στην Τουρκία η υποχώρηση δεν αποτελεί επιλογή. Ο θάνατος της Eda, για παράδειγμα, μόνο παρακίνησε γυναίκες όπως η αδελφή της, στον ακτιβισμό. Η Nazli πιστεύει ότι η αμφιλεγόμενη στάση της κυβέρνησης για τα δικαιώματα των γυναικών απλώς ενθαρρύνει την βία κατά των γυναικών. Και γι’ αυτό αγωνίζεται.
«Έχουμε ένα ρητό στην Τουρκία: Η φωτιά καίει μόνο εκεί που πέφτει», είπε η Ναζλί, εξηγώντας πως οι άνθρωποι συχνά ενδιαφέρονται μόνο για πράγματα που είδαν ή βίωσαν από πρώτο χέρι.
«Βλέπουμε όλα αυτά τα πράγματα στην τηλεόραση», είπε η Nida Okutgen, η νεώτερη αδελφή της Eda. «Λυπόμασταν για τα θύματα, αλλά γυρίσαμε την πλάτη μας και συνεχίσαμε να ζούμε την ζωή μας. Αφότου δολοφονήθηκε η Eda, αρχίσαμε να βλέπουμε ότι ήταν ένα τεράστιο πράγμα. Συνέβαινε κάθε μέρα».
Τώρα, οι αδελφές συμμετέχουν σε πορείες και σε διαμαρτυρίες για τα δικαιώματα των γυναικών. Η Ναζλί παρακολουθεί τις [δικαστικές] ακροάσεις άλλων δολοφονημένων και κακοποιημένων γυναικών. Πηγαίνει για να κρατήσει το χέρι τους, για την Έντα.
Η Nazli δεν θα ξεχάσει ποτέ την τελευταία συζήτηση που είχε με την αδελφή της. Επρόκειτο για μια μαρμελάδα μήλων και μανταρινιών, αίφνης -το αγαπημένο έδεσμα της Eda. Η Ναζλί είχε φτιάξει μια μεγάλη ποσότητα, αλλά ήταν πολύ ζεστή για να την πάρει η Eda σπίτι της. Είπε ότι θα την έπαιρνε το πρωί. Αλλά την αυγή ήταν νεκρή. Αντ’ αυτού, η Ναζλί έδωσε τα βάζα της μαρμελάδας στην κηδεία της αδελφής της.
Η Nazli διοχετεύει την θλίψη της σε ένα βιβλίο για την ζωή και το θάνατο της Eda. Σχεδιάζει να δωρίσει όλα τα έσοδα από αυτό σε οργανώσεις που βοηθούν γυναίκες όπως η Eda. Έχει ήδη έναν τίτλο, λέει, χαμογελώντας με δάκρυα: «Μαρμελάδα από μήλο και μανταρίνι».
Πηγή: http://foreignaffairs.gr - Το ρεπορτάζ για αυτό το άρθρο υποστηρίχθηκε από το The International Women's Media Foundation και το The Fuller Project for International Reporting.
13°
