Θυμάμαι, πριν από μερικά χρόνια, σε μια επίσκεψή του στη Λευκωσία, ένας ηλικιωμένος συγγενής μού ζήτησε να πάμε μια βόλτα στην παλιά πόλη για να θυμηθεί τα νιάτα του. Στην οδό Ερμού, έναν μικρό δρόμο που κόβεται απότομα από τη νεκρή ζώνη, είδε ένα κτήριο σχεδόν ερείπιο και θυμήθηκε: «Εδώ ήταν το Χάνι του Συμεού. Εδώ στάθμευαν τα λεωφορεία που έρχονταν από την επαρχία και οι ταξιδιώτες μπορούσαμε να διανυκτερεύσουμε σ’ αυτό το χάνι», είπε.
Κοίταξα τον δρόμο γύρω μου. Τίποτα δεν θύμιζε τον άλλοτε πιο πολύβουο δρόμο της Λευκωσίας των ιστορικών αφηγήσεων. Κι όμως, μισό αιώνα πριν, αυτός ο δρόμος με το όνομα του φτερωτού θεού του εμπορίου, έσφυζε από ζωή.
Μέχρι την αυγή του 1964, η οδός Ερμού, που διέσχιζε την εντός των τειχών Λευκωσία από Ανατολή προς Δύση, ήταν το επίκεντρο της εμπορικής, κοινωνικής και διοικητικής δραστηριότητας της πόλης. Ως το 1912, που δεν υπήρχαν ονόματα στους δρόμους, λεγόταν Οδός Μανιφατούρας, αφού εκεί βρίσκονταν βιοτεχνίες και καταστήματα που πουλούσαν ευρωπαϊκά και ντόπια υφάσματα: γαλλικά μεταξωτά και αγγλικά βαμβακερά, μεταξωτά της Προύσας, λινά από την Κύπρο. Υπήρχαν ακόμη επιπλοποιοί και τεχνίτες ξύλου, τσαγκάρηδες, αγγειοπλάστες, σιδεράδες, χαλκοματάδες, καλατζήδες. Η εμπορική ζωή απλωνόταν στα πολλά μικρά καταστήματα, αλλά και στα υπαίθρια παζάρια που στήνονταν πάνω στον δρόμο, όπου συναντιούνταν όλες οι φυλές της πόλης: Έλληνες, Τούρκοι, Αρμένηδες, Λατίνοι, Μαρωνίτες. Τις πολλές γλώσσες διέκοπταν οι φωνές των πλανόδιων πωλητών που διαλαλούσαν την πραμάτεια τους, λεμονάδα, αϊράνι, νερό, φρέσκο μαχαλεπί, ευωδιαστό χαλβά, λουκούμια.
Η οδός Ερμού όταν έσφυζε από ζωή.
Κι ύστερα, μέσα σε μια νύχτα, παραμονές Χριστουγέννων του 1963, αυτό το πολύβουο σταυροδρόμι των εθνών έγινε το ίδιο το σύνορο που τα χωρίζει. Εκείνο το Δεκέμβρη, η ατμόσφαιρα στη Λευκωσία μύριζε μπαρούτι. Τρία μόλις χρόνια μετά τη σύσταση της Κυπριακής Δημοκρατίας, ο Πρόεδρος Μακάριος, ενώπιον αδιεξόδων που είχαν προκύψει στη λειτουργία του κράτους, είχε υποβάλει πρόταση για τροποποίηση 13 σημείων του Συντάγματος, η οποία δεν έγινε αποδεκτή από την τουρκοκυπριακή κοινότητα. Ακολούθησαν σποραδικά μικροεπεισόδια ανάμεσα σε οπλισμένες ομάδες των δύο κοινοτήτων στην πρωτεύουσα, σχεδόν κάθε βράδυ. Όλα έδειχναν ότι η κρίση θα κλιμακωνόταν. Κι έτσι έγινε. Με αφορμή, θα πουν οι χαιρέκακοι της Ιστορίας, τα μάτια μιας πόρνης.
Ο μοιραίος καβγάς στήθηκε ξημερώματα 21ης Δεκεμβρίου 1963 στην οδό Ερμού. Λίγο μετά τις 2 π.μ., ένα τυχαίο επεισόδιο ανάμεσα σε Ελληνοκύπριους αστυνομικούς και Τουρκοκύπριους ενόπλους εξελίχθηκε σε ένοπλη συμπλοκή. Από την ανταλλαγή πυροβολισμών έπεσε νεκρή η 35χρονη Σαλιχέ (Τζεμαλιγιέ) Χασάν, ιερόδουλη στο επάγγελμα, και ο 25χρονος εραστής της, Ζεκί Χαλίλ. Τα βίαια επεισόδια επεκτάθηκαν τις επόμενες μέρες σε πολλές περιοχές της Κύπρου, αναγκάζοντας, τελικά, τους Βρετανούς να αναλάβουν, μετά από κάλεσμα του Μακάριου, ειρηνευτικό ρόλο. Λίγες ώρες πριν χαράξει το 1964, οι δύο κοινότητες συμφώνησαν στη δημιουργία μιας ουδέτερης ζώνης ανάμεσα στους Ελληνοκύπριους και τους Τουρκοκύπριους, με σύνορο την οδό Ερμού, που ήδη το 1956 είχε χωριστεί προσωρινά σε τομείς, μετά τις φασαρίες που ακολούθησαν τις δολοφονίες δύο Τουρκοκύπριων αστυνομικών από την ΕΟΚΑ.
Τα Ματωμένα Χριστούγεννα του 1963: Το σημείο όπου σκοτώθηκε η Τζεμαλιγιέ, λίγες ώρες μετά.
Ο δρόμος που ως τότε ένωνε τους Λευκωσιάτες σε ένα χωνευτήρι χωρίς διάκριση καταγωγής νέκρωσε κι έγινε η γραμμή που χωρίζει την πόλη στα δύο και τις δύο κοινότητες σε απόσταση. Ο Άγγλος στρατηγός Γιανγκ σχεδίασε στον χάρτη τη νεκρή ζώνη με ένα πράσινο μολύβι. Έτσι γεννήθηκε η πράσινη γραμμή.
11°
