Αυτός ο πόλεμος

Το κείμενο Αυτός ο πόλεμος είναι η μαρτυρία, η εξομολόγηση, η προσπάθεια εξιλέωσης και ταυτόχρονα η προφητεία ενός μεγάλου συγγραφέα για την πατρίδα του, τους συμπολίτες του, τον κόσμο της εποχής του αλλά και τον εαυτό του. Γράφτηκε τον Δεκέμβριο του 1939 και προοριζόταν για τη νεοϋορκέζικη Herald Tribune. Στις αρχές του επόμενου χρόνου κυκλοφόρησε και στα γερμανικά, αλλά οι ναζί κατέσχεσαν όλα τα αντίτυπα όταν εισέβαλαν στο Άμστερνταμ. Ο εθνικοσοσιαλισμός εκμεταλλεύτηκε στο έπακρο τις ιστορικές και οικονομικές κακουχίες του γερμανικού λαού. Η δικτατορία βρήκε πρόσφορο έδαφος στα πάθη του, τα παρόξυνε και τα ποδηγέτησε. Όταν ένας λαός γίνεται σύσσωμος έρμαιο μιας τραχιάς, στριγκής, ημιπαράφρονος φωνής και αφήνεται να υπνωτιστεί από υποβλητικές μαζικές τελετές συλλογικής μύησης προκειμένου να αναπληρώσει αυτό που έχει, υποτίθεται, χάσει, ποια δύναμη του λόγου μπορεί εδώ να αντισταθεί; Η ψυχική, πνευματική, ηθική και πολιτική παράδοση έχει επιτελεστεί πολύ νωρίτερα. Η ιστορία αυτή εμπεριέχει μια αιώνια υπόμνηση και προειδοποίηση για τις δημοκρατίες. Το διάβημα του Τόμας Μαν είναι, νομίζω, συμβολικό και εκφράζει την ανάγκη του να μιλήσει χωρίς να ελπίζει. Ως εθνικός συγγραφέας, δεν μπορεί να ελπίζει. Προβαίνει, εντούτοις, σε μια σειρά από ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις που δεν είναι απλές διαπιστώσεις αλλά, αν προσέξουμε, έχουν κατά βάθος έναν ηθικό χαρακτήρα, κάτι σαν συμβολική εξιλέωση ενός ολόκληρου έθνους. Οι Γερμανοί παρασύρονται από την άθλια προπαγάνδα και την εγκληματική αγκιτάτσια του αντισημιτισμού και του ρατσισμού και καταδέχονται μια κίβδηλη ανακούφιση των παθών τους: δαιμονοποιώντας τους Εβραίους και άλλους, μπορούν επιτέλους να νιώσουν οι ίδιοι υπέρτεροι, ισχυροί, ανίκητοι. Όπως, όμως, ορθά επισημαίνει ο Μαν, το αίσθημα φυλετικής ανωτερότητας λίγη χαρά έμελλε να δώσει σε εκείνους που, με τις επιλογές τους, όχι μόνο έβαλαν τις βάσεις της μελλοντικής τους καταστροφής, αλλά στάθηκαν προπάντων οι ίδιοι μάρτυρες του αργού και βασανιστικού ηθικού τους θανάτο