«Το ταξίδι» του Ευάγγελου Μαυρουδή και η Οδύσσεια της Κύπρου

1977: Με αφορμή τον θάνατο του Μακάριου, ένας δημοσιογράφος φτάνει στην Κύπρο επιδιώκοντας να ανακαλύψει την ταυτότητα του πατέρα του. 1948: Η δολοφονία ενός μουσικού σε κέντρο διασκέδασης πυροδοτεί μια σειρά γεγονότων που φέρνουν στην επιφάνεια το δράμα της μεγαλονήσου. Με τον ρυθμό ενός θρίλερ, με κινηματογραφικές εναλλαγές πλάνων, αριστοτεχνική δομή και υποδειγματική έρευνα, «Το ταξίδι» του Ευάγγελου Μαυρουδή διαφωτίζει τόσο γύρω από τον οδυνηρό φόρο αίματος του κυπριακού ζητήματος όσο και για το πώς τα συμβάντα μιας περασμένης εποχής συνεχίζουν να επηρεάζουν το σήμερα.

Ένα μυθιστόρημα το οποίο αναμφίβολα θα μπει στις λίστες με τα καλύτερα της χρονιάς, «Το ταξίδι» (σελίδες 672, εκδόσεις Κέδρος) συνδυάζει μυθοπλασία και ιστορικό ντοκουμέντο προκειμένου να ξεδιπλώσει ένα συνταρακτικό αφήγημα που ακολουθεί το βέλος του χρόνου 70 χρόνια πίσω, δίνοντας απαντήσεις για το παρελθόν και το μέλλον της μοναδικής πρωτεύουσας της Ευρώπης που παραμένει διαιρεμένη. Ο Ευάγγελος Μαυρουδής μας μίλησε για το φιλόδοξο έργο του.

Από την Τριλογία της Σμύρνης και τη γενιά του Πολυτεχνείου και της μεταπολίτευσης του «Ο χρόνος με τη Ρόζι» έως το «Κόκκινο τανγκό» της ανόδου και πτώσης του Νίκου Ζαχαριάδη, το έργο σας βρίσκεται σε διαρκή διάλογο με τους σημαντικούς σταθμούς της ελληνικής ιστορίας. Τι ενέπνευσε «Το ταξίδι», το νέο σας βιβλίο, το οποίο καταπιάνεται με άλλο ένα τραυματικό εθνικό ζήτημα, το Κυπριακό;
«Το ταξίδι» προέκυψε από την ενδιαφέρουσα πληροφορία για τη σχετικά άγνωστη -και μυστική τότε- επαφή ΑΚΕΛ – ΚΚΕ το 1948 στα ελληνικά βουνά που μου έδωσε ο Κύπριος δημοσιογράφος Κώστας Βενιζέλος όταν διάβασε το «Κόκκινο τανγκό». Η συνάντηση των δύο ηγεσιών άλλαξε άρδην τη ρεαλιστική πολιτική θέση του κραταιότερου εκείνη την εποχή Κυπριακού κόμματος που, με συνοπτικές διαδικασίες, οδηγήθηκε στην απόρριψη της πρώτης ευκαιρίας επίλυσης του Κυπριακού. Το καταχώνιασμα του σημαντικού αυτού ιστορικού γεγονότος και οι μυθιστορηματικές συνθήκες του ταξιδιού των δύο απεσταλμένων του ΑΚΕΛ από την Κύπρο στην Ελλάδα μέσω Καΐρου, Παρισιού, Πράγας, Βουδαπέστης, Βελιγραδίου και Σκοπίων ήταν το έναυσμα για το ξεκίνημα του βιβλίου μου.

Ο αφηγητής του μυθιστορήματος φτάνει στη Λευκωσία προκειμένου να ανακαλύψει την ταυτότητα του πατέρα του, και στο πλευρό του ο αναγνώστης ξεκινά ένα ταξίδι που γυρίζει 70 χρόνια πίσω και στο παρελθόν της μοναδικής πρωτεύουσας της Ευρώπης που παραμένει διαιρεμένη. Πόσο επίπονο στάθηκε αυτό «Το ταξίδι» για εσάς και ποια αίσθηση σας άφησε στο τέλος του;
Το δικό μου, προσωπικό ταξίδι στο θέμα ήταν όντως επίπονο αλλά και επώδυνο. Επίπονο διότι οι γνώσεις που είχα ήταν λιγότερες από εκείνες του ήρωά μου ο οποίος, έτσι κι αλλιώς, είχε κάνει διδακτορική διατριβή για τα βρετανικά στρατόπεδα συγκεντρώσεως των Εβραίων στην Κύπρο μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Χρειάστηκε λοιπόν να μελετήσω πλατιά και σε βάθος την ιστορία της μεγαλονήσου βιβλιογραφικά και αρχειακά αλλά και συλλέγοντας προσωπικές μαρτυρίες. Η εμπειρία ωστόσο από την αναδίφηση της Ιστορίας μετά την επιστροφή των δύο απεσταλμένων του «Ταξιδιού» ήταν επώδυνη καθώς, μαζί με τα δυσάρεστα που ήδη γνώριζα, ανακάλυπτα πράξεις από τη δική μας πλευρά οι οποίες δεν ήταν προς τιμή μας, μολονότι μια ματιά στο χτες και στο σήμερα της υφηλίου αποδεικνύει ότι όσα συνέβησαν στη μεγαλόνησο διαθέτουν, δυστυχώς, οικουμενικότητα και διαχρονικότητα. Δίνουν ωστόσο απάντηση για τις ανυπέρβλητες δυσκολίες της όποιας λύσης.

Η δολοφονία ενός σαξοφωνίστα σταχυολογημένου από στρατόπεδο Γερμανών αιχμαλώτων γίνεται πρώτης τάξης αφορμή για να περαστούν χειροπέδες σε δύο υψηλόβαθμα στελέχη του κομμουνιστικού κόμματος. Πόσο σας βοήθησε το νουάρ υπόβαθρο του βιβλίου και το πάρε δώσε υπαρκτών προσώπων με επινοημένους χαρακτήρες να αφηγηθείτε την ιστορία που θέλατε να διηγηθείτε;
Η μείξη πραγματικών ιστορικών προσώπων και χαρακτήρων μυθοπλασίας στο ιστορικό μυθιστόρημα είναι τεχνική που με συναρπάζει. Η πιο απλή αποστολή των χαρακτήρων μυθοπλασίας που δημιουργούνται είναι να παρίστανται στα ιστορικά γεγονότα και να υπηρετούν τα ιστορικά πρόσωπα. Συνήθως πρόκειται για γραμματείς, υπηρέτες, παλιούς φίλους ή γείτονες που λειτουργούν ως αχθοφόροι πληροφοριών. Ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται αλλά αποδέχεται τις συμβάσεις, ιδιαίτερα αν οι χαρακτήρες αυτοί είναι γοητευτικοί. Όταν ξεφεύγουν όμως από την πεπατημένη, όπως ο σαξοφωνίστας που αναφέρετε, δημιουργούνται καταστάσεις που, μολονότι τείνουν να εκτροχιάσουν τη δράση, την απογειώνουν. Ο κίνδυνος ελλοχεύει επειδή ένας ατίθασος και απρόβλεπτος χαρακτήρας κατευθύνει, δεν κατευθύνεται από τον συγγραφέα. Αυτό όμως δίνει την ομορφιά και την αλήθεια σε οποιοδήποτε μυθιστόρημα.

Πέρα από το έγκλημα που δίνει την αφορμή να ξεδιπλωθούν τα γεγονότα, στο «Ταξίδι» υπάρχει και η ερωτική σχέση ανάμεσα στην ηρωίδα σας, Λίνα Μάτσα, και στον τότε γενικό γραμματέα του ΑΚΕΛ, Φιφή Ιωάννου. Θα θέλατε να μας μιλήσετε για αυτό το ιδιότυπο ζευγάρι και τον ρόλο που διαδραματίζει;
Ο ρόλος του ζευγαριού Φιφή-Λίνας είναι κυρίαρχος για τη μυθιστορηματική αγωνία, το σασπένς, από την πρώτη ως την τελευταία σελίδα του έργου. Χωρίς τη σχέση αυτή το βιβλίο είναι ιστορικό αλλά όχι μυθιστόρημα. Η αναδίφηση των ιστορικών γεγονότων φανερώνει ότι ο Φιφής, ένας όμορφος και ζεστός άνθρωπος, όπως αποκάλυψε η έρευνά μου, ακέραιος και διαλεκτικός ηθικά και πολιτικά, βάσει των βιβλιογραφικών και αρχειακών πηγών, είχε απομακρυνθεί κάποια περίοδο συναισθηματικά από τη γυναίκα του και είχε δημιουργήσει εξωσυζυγική σχέση, την οποία κατονομάζει μάλιστα ο ίδιος σε συνέντευξή του χρόνια αργότερα. Η συνέντευξη δημοσιεύθηκε μετά το θάνατό του. Σύμφωνα με τον Φιφή, ο δεσμός αυτός υπήρξε αφορμή για τη διαγραφή του από το ΑΚΕΛ μετά την καθαίρεση από την ηγεσία του. Του είχε ζητηθεί να δώσει εξηγήσεις στο Κόμμα αλλά εκείνος, παρότι είχε ήδη διακόψει, θεωρώντας το ζήτημα προσωπικό, δεν προσήλθε στη συνεδρίαση. Τα αναφέρω αυτά στις σημειώσεις του τέλους. Βέβαια τα ενδοκομματικά πάθη είχαν τόση ένταση ώστε ο Φιφής περιγράφεται στα κομματικά έγγραφα, μετά την καθαίρεση και τη διαγραφή του, ως γυναικάς, τυχοδιώκτης, απατεώνας, αδιόρθωτος γλεντζές, θαμώνας των καμπαρέ. Η Λίνα, από την άλλη, ένας τραγικά δραματικός χαρακτήρας της μυθοπλασίας, έρχεται να καλύψει τη θέση της άγνωστης, πραγματικής γυναίκας που προανέφερα, αναδεικνύοντας τα αληθινά χαρακτηριστικά του Φιφή και όχι τις συκοφαντίες σε βάρος του. Είναι όμορφη και ερωτεύσιμη, έχει τραγικά επώδυνο, τρικυμιώδες παρελθόν και η πρώτη επαφή τους αποπνέει τη γοητεία της πρώτης γνωριμίας Οδυσσέα - Ναυσικάς, με τη Λίνα στο ρόλο του Οδυσσέα και τον Φιφή σε εκείνον της Ναυσικάς. Οι συνέπειες της σχέσης τους είναι το κεντρικό ερώτημα του μυθιστορήματος και διατηρεί τον αφηγητή και τον αναγνώστη σε εγρήγορση μέχρι την τελευταία παράγραφο στην τελευταία σελίδα του βιβλίου.

ΑΚΕΛ, ΚΕΚ, Οργάνωση Χ, αγγλική αποικιοκρατία, δράση αριστερών και δεξιών, η τριβή ανάμεσα στις κοινότητες Ελλήνων και Τούρκων, Εβραίοι επιζώντες του Ολοκαυτώματος και φυλακισμένοι στα βρετανικά στρατόπεδα κράτησης, διπλωματικές ίντριγκες, ιδεολογικοπολιτικοί μετασχηματισμοί, κοινωνικές ανακατατάξεις και εξεγέρσεις, μισαλλοδοξία και βία σε έναν τόπο ήδη διχασμένο μετά τον πόλεμο. Πώς μπορεί ένα τόσο μικρό νησί να συμπυκνώνει τόση πολλή ιστορία;
Η συγκεκριμένη χρονική περίοδος διαθέτει όλες αυτές τις ιστορικές συμπτώσεις που αναφέρατε και που προσδίδουν στο έργο μια δραματικότητα η οποία θα ήταν δραματουργικά αδύναμη αν όλα αυτά δεν ήταν αληθινά αλλά είχαν επινοηθεί. Η αλήθεια της εποχής ξαφνιάζει και η συμπύκνωση που υπογραμμίζετε βοηθά στην αντικειμενική κατανόηση της ιστορικά κομβικής και γεωπολιτικά στρατηγικής θέσης της μεγαλονήσου την οποία είδαν Οθωμανοί και Βρετανοί και αξιοποίησε ο Μακάριος ως πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας αλλά όχι, δυστυχώς, όλοι οι διάδοχοί του στη συνέχεια.

Μυθοπλασία και πραγματικά συμβάντα, το μεγάλο στοίχημα κάθε ιστορικού μυθιστορήματος. Πόσο δύσκολο στάθηκε να οργανώσετε το πραγματικά τεράστιο υλικό σας και να του δώσετε την κινηματογραφική υφή και τη ζωντάνια που το διαπερνά;
Πιστεύω ότι η μυθοπλασία στο ιστορικό μυθιστόρημα πηγάζει από την επεξεργασία των λεπτομερειών που αφορούν τα αληθινά πρόσωπα που μετέχουν ή διαμορφώνουν τα ιστορικά γεγονότα. Έτσι λοιπόν η πλοκή στο «Ταξίδι» βίωνε άφθονες αλλαγές καθώς προχωρούσε παράλληλα με την έρευνα. Δημιουργούνταν και χάνονταν χαρακτήρες μυθοπλασίας που αποδεικνύονταν θνησιγενείς. Το ίδιο συνέβαινε και με κάποια ιστορικά πρόσωπα τα οποία, μολονότι επιστρατεύονταν αρχικά, αποχωρούσαν στη συνέχεια επειδή, εξαιτίας της έρευνας, εμφανίζονταν άλλα περισσότερο λειτουργικά. Ταξιδεύοντας με τους ήρωες στην εποχή τους είδα ζητήματα και πλευρές της υπόθεσης που δεν με είχαν απασχολήσει αρχικά. Η αντιμετώπισή τους ξεκαθάριζε τον προσανατολισμό της πλοκής, λείαινε την υφή της αφήγησης και ζωντάνευε το μυθιστόρημα.

Εύλογα τα ιστορικά στοιχεία και η υπόθεση μονοπωλούν κάθε συζήτηση σχετική με «Το ταξίδι». Είναι ωστόσο πολλά περισσότερα τα χαρακτηριστικά που μαρτυρούν ότι το βιβλίο αυτό είναι προϊόν εξαντλητικής έρευνας. Στις σελίδες του μαθαίνουμε αρχιτεκτονική, ηθογραφία, λαογραφία, καθώς και κάθε πτυχή της κυπριακής καθημερινότητας από τα τέλη της δεκαετίας του ’40. Τα τσιγάρα, για παράδειγμα, δεν είναι απλά τσιγάρα, είναι κασετίνες Πίνδος και οι τηλεφωνικές γραμμές παρέχονται από την Cable & Wireless. Από τα σερβίτσια έως τις επιπλώσεις, όλα έχουν μια αλάνθαστη ατμόσφαιρα εποχής. Σας αρέσει τα βιβλία σας να απηχούν το κλίμα της περιόδου που περιγράφετε ως την τελευταία λεπτομέρεια;
Σε ένα ιστορικό μυθιστόρημα πραγματικός πρωταγωνιστής είναι η εποχή. Η περιγραφή της αποτελεί απαίτηση που απουσιάζει από τα μυθιστορήματα τα οποία είτε εξελίσσονται στο παρόν είτε εκτός συγκεκριμένου χρόνου. Στα τελευταία το κυριότερο είναι η αληθοφάνεια και η διαχρονικότητα των χαρακτήρων. Αλλά και στα ιστορικά μυθιστορήματα οι χαρακτήρες πρέπει να είναι δυνατοί και πολύπλευροι. Σε προηγούμενα έργα μου είχα αποφύγει την εκτενή ανάπτυξη κάποιων χαρακτήρων επειδή φοβόμουν τον κίνδυνο να αποσπάσουν την προσοχή του αναγνώστη από τον κύριο «ήρωα» που, όπως είπα, είναι η εποχή. Για τη μυθιστορηματική πιστότητα της εποχής λοιπόν απαιτούνται οι λεπτομέρειες που αναφέρετε: αρχιτεκτονικές, ηθογραφικές, λαογραφικές, τεχνολογικές κλπ. Πρέπει όμως να παρατίθενται χωρίς να κουράζουν τον αναγνώστη και, κυρίως, χωρίς να επιδεικνύονται. Έτσι δεν μπορούν να έχουν την πληρότητα ενός επιστημονικού συγγράμματος ή τη φωτογραφική λεπτομέρεια του σκηνικού μιας κινηματογραφικής ταινίας. Το σκιτσάρισμα είναι αναγκαστικά λογοτεχνικό και χρειάζεται η αξιοποίηση λέξεων, φράσεων και σχημάτων λόγου, παρομοιώσεων και μεταφορών κυρίως, που δεν έχουν φθαρεί αλλά που, αντίθετα, πυροδοτούν τη φαντασία του αναγνώστη. Το θαυμαστό είναι πως πολλές φορές η λογοτεχνία έχει τόση δύναμη ώστε όχι μόνο αναδεικνύεται στα μάτια του αναγνώστη η εποχή αλλά και ο ίδιος μεταφέρεται σε αυτήν μια και οι ήχοι, οι οσμές ή οι γεύσεις δεν περιγράφονται απλώς αλλά ζωντανεύουν και φτάνουν στ’ αυτιά, στη μύτη, στη γλώσσα του.

Ανάμεσα στις πολλές αρετές του «Ταξιδιού», θα ήθελα να επισημάνω το εκτενές παράρτημα με σημειώσεις και ιστορικά πρόσωπα. Είναι σημαντικό για εσάς να δίνετε στους αναγνώστες σας κλειδιά για την κατανόηση του βιβλίου, ενδεχομένως και τροφή για περισσότερη έρευνα;
Το παράρτημα με τις σημειώσεις και τις πληροφορίες για τα ιστορικά πρόσωπα αλλά και για τους ήρωες της μυθοπλασίας στα πολυπρόσωπα μυθιστορήματα είναι κατά τη γνώμη μου απαραίτητο. Πρώτα απ’ όλα διαχωρίζουν το αληθινό από το φανταστικό κάτι που πολλοί αναγνώστες θέλουν μάθουν τελειώνοντας το μυθιστόρημα. Όταν μάλιστα υπάρχουν παρεμβάσεις της μυθοπλασίας στη ζωή και στις σχέσεις κάποιων ιστορικών προσώπων, όπως λόγου χάρη στην περίπτωση της σχέσης Λίνας-Φιφή στο «Ταξίδι», οι διευκρινίσεις είναι απόλυτα απαραίτητες. Σημαντική είναι επίσης η πρόσβαση στην πηγή των πληροφοριών είτε σχετίζεται με τη σοβαρότητά τους, ιδιαίτερα όταν αφορούν αμφιλεγόμενες εθνικές ή κομματικές διενέξεις, είτε επεκτείνεται σε λεπτομέρειες ή επί μέρους τομείς που ενδιαφέρουν κάθε ξεχωριστό αναγνώστη. Η βιβλιογραφία χρειάζεται λοιπόν. Σήμερα μάλιστα, χάρη στο διαδίκτυο, είναι ιδιαίτερα προσιτή, φτάνει να βρει κανείς τις σοβαρές πηγές στις σχοινοτενείς αναφορές των μηχανών αναζήτησης. Η ενημέρωση του αναγνώστη που θέλει να μάθει αντιστοιχεί στις οδικές πληροφορίες, απαραίτητες για κάθε ταξιδιώτη, ο οποίος ταξιδεύει με δικό του μέσο και θέλει να φτάσει όσο πιο μακριά μπορεί.

Οι βινιέτες της Σταυρούλας Βελισσαροπούλου δίνουν στο μυθιστόρημα κάτι από την αίγλη της κλασικής λογοτεχνίας. Ήταν δική σας ιδέα οι εικονογραφήσεις που κοσμούν «Το ταξίδι»; Ίσως και ένας φόρος τιμής σε παλιότερα διαβάσματά σας;
Είναι πράγματι μια αισθητική που θυμίζει παλιά διαβάσματα. Στο πρώτο βιβλίο της τριλογίας «Επιστροφή στη Σμύρνη» αξιοποίησα εκ των ενόντων κάποια πενάκια που είχαν γίνει για άλλο σκοπό. Με τη Σταυρούλα συνεργαστήκαμε στα επόμενα δύο βιβλία της τριλογίας καθώς και στο «Ταξίδι». Η έμπνευση για τις συγκεκριμένες βινιέτες προήλθε από παλιές φωτογραφίες και καρτ ποστάλ. Για το νοσοκομείο της Λευκωσίας που είχε πια γκρεμιστεί, βρήκαμε τα αρχιτεκτονικά σχέδια ενώ για το σκίτσο της Πάφου αξιοποιήσαμε το Goole Earth υπό συγκεκριμένη γωνία.

Όπως επισημαίνετε στο σημείωμά σας, «το ιστορικό μυθιστόρημα δεν εκμεταλλεύεται την Ιστορία ούτε τα αισθήματα των ανθρώπων όταν υπηρετεί σωστά και τα δύο. Όταν με το φως της τέχνης αποκαλύπτει μονοπάτια παλιά, αναβιώνει όσο το δυνατόν πιστότερα το παρελθόν, μας ταξιδεύει σ’ αυτό, μας βοηθά να ζήσουμε γεγονότα που έχουν καθορίσει το παρόν και ίσως το μέλλον του τόπου του». Πόσα γνωρίζουμε τελικά για την Κύπρο και τη διαδρομή της, πέρα από τα καθιερωμένα; Και πόσο χρειαζόμαστε μυθιστορήματα σαν «Το ταξίδι» ώστε να την κατανοήσουμε;
Η ιστορική διαδρομή της Κύπρου είναι γνωστή στην Κοινή Γνώμη αποσπασματικά μόνο. Ο ηρωικός αγώνας της ΕΟΚΑ και η τουρκική εισβολή αποτελούν τα γνωστά συνήθως κομμάτια της. Η διχοτόμηση του νησιού και της πρωτεύουσάς του εδώ και μισό αιώνα σχεδόν, η ανακήρυξη του κατεχόμενου από τους Τούρκους τμήματος της Κυπριακής Δημοκρατίας, το οποίο κατοικείται αμιγώς πλέον από Τουρκοκύπριους και από Τούρκους εποίκους, σε ξεχωριστό κράτος το οποίο μέχρι στιγμής δεν αναγνωρίζεται διεθνώς ως τέτοιο παρά μόνο από την Τουρκία, η διαμάχη για την πόλη-φάντασμα της Αμμοχώστου και για την ιδιοκτησία των θαλάσσιων οικοπέδων και του πετρελαίου τους, αποδίδονται από τους περισσότερους συμπατριώτες μας στην «προαιώνια βαρβαρότητα» και στην αδιαλλαξία των γειτόνων μας. Καθώς κάτι αντίστοιχο, με τις ανάλογες βέβαια παραλλαγές, ενυπάρχει και στη συνείδηση της άλλης πλευράς -σε μεγάλο βαθμό των Τουρκοκυπρίων και στη συντριπτική πλειοψηφία των Τούρκων- είναι αδύνατη οποιαδήποτε συνεννόηση. Η Ιστορία σήμερα υπηρετεί σκοπιμότητες και κομματικές αντιπαραθέσεις. «Το ταξίδι» έρχεται να φωτίσει μια σημαντική λεπτομέρεια που επηρέασε καθοριστικά όσα συνέβησαν στη συνέχεια και που συνεχίζει να επηρεάζει εκείνα που πρόκειται να συμβούν. Χωρίς την αλήθεια είμαστε έρμαιο μιας φαινομενικά πατριωτικής και καθαρά συναισθηματικής φόρτισης, ενός μαξιμαλιστικού βολονταρισμού που όχι μόνο δεν έχει υλοποιηθεί μέχρι σήμερα αλλά έχει οδηγήσει σε αιματηρές θυσίες και, κατά πώς φαίνεται, σε ανεπανόρθωτες καταστροφές.

«Πόσο ανόητα ξοδεύτηκε όλη αυτή η γενναιότητα», αναφωνεί σε κάποιο σημείο ο Έκτορας Στορς. «Δεν υπήρξε καν μια περίφημη νίκη. Όλοι έχασαν εξαιτίας αυτής της ανόητης σύγκρουσης». Ενέχει ίσως μια διαχρονικότητα αυτή η απόφανση;
Η φράση, όπως διευκρινίζεται στις σημειώσεις του παραρτήματος στο τέλος του βιβλίου, ανήκει στον Τζων Ρενταγουέι, Βρετανό αποικιακό γραμματέα τη δεκαετία του 1950 και ενέχει πράγματι διαχρονικότητα. Ο κίνδυνος απώλειας της ζωής ενός δράστη προσδίδει στην πράξη του γενναιότητα, αυτό δεν αρκεί όμως για να τη δικαιώσει. Ακόμη και οι γενναίες πράξεις δικαιώνονται από το αποτέλεσμα που επιφέρουν, έτσι αν τα πράγματα γίνουν χειρότερα εξαιτίας τους χαρακτηρίζονται ως ανόητες ή εγκληματικές.

Οι πανδημικοί καιροί μας δεν προσφέρονται δυστυχώς για βιβλιοπαρουσιάσεις και συναντήσεις με το κοινό. Ποιος είναι παρόλα αυτά ο αντίκτυπος που αφήνει το μυθιστόρημά σας στους αναγνώστες, όσο μπορείτε να τον αφουγκραστείτε δεδομένων των συνθηκών; Συνομιλείτε με το κοινό σας, είστε ικανοποιημένος με την υποδοχή του βιβλίου;
Πράγματι η πανδημία ανέστειλε τις ζωντανές βιβλιοπαρουσιάσεις. Η πρώτη παρουσίαση του «Ταξιδιού» καθυστέρησε αναγκαστικά. Έγινε στη Ραφήνα στις 15 Ιουλίου, σημαδιακή ημερομηνία για την Κύπρο, και είχε πρωτόγνωρη δυναμική. Στους οκτώ μήνες που έχουν μεσολαβήσει από την κυκλοφορία του βιβλίου, παρά τη δυσκολία ακόμη και απόκτησής του καθώς τα βιβλιοπωλεία παρέμεναν κλειστά και οι παραδόσεις με τα κούριερ καθυστερούσαν, όσοι διάβασαν «Το Ταξίδι» στην Ελλάδα και στην Κύπρο εκφράστηκαν θετικά, τολμώ να πω με ενθουσιασμό. Γράφτηκαν καλές κριτικές και υπήρξαν επαινετικές αντιδράσεις από σημαντικούς πνευματικούς ανθρώπους αλλά και από κορυφαίους πολιτειακούς και πολιτικούς παράγοντες της μεγαλονήσου και της χώρας μας, οι οποίοι έτυχε μάλιστα να χειριστούν κρίσιμες στιγμές του Κυπριακού. Χάρη στο διαδίκτυο και κυρίως στο Facebook, όπου λειτουργεί σελίδα για «Το Ταξίδι», υπήρξε αμφίδρομη επαφή με πολλούς αναγνώστες.

Να ένα βιβλίο που θα άξιζε να μεταφραστεί, σκέφτηκα κλείνοντας τον τόμο. Ένα βιβλίο που θα μπορούσε να γίνει κτήμα όχι μόνο των ελληνόφωνων, αλλά και των αναγνωστών όλου του κόσμου, που ενδιαφέρονται για το Κυπριακό ζήτημα. Θα σας ενδιέφερε να ταξιδέψει στις διεθνείς αγορές η δουλειά σας;
Φυσικά και με ενδιαφέρει πολύ να μεταφραστεί και να ταξιδέψει διεθνώς το βιβλίο. «Το Ταξίδι» αναλύει πρισματικά και χωρίς εμπάθεια τις παραμέτρους του Κυπριακού και με αυτή την έννοια μπορεί να λειτουργήσει ως αμφίδρομος και πολύπλευρος διαπραγματευτής καθώς μάλιστα επεκτείνεται σε πανανθρώπινα ζητήματα όπως είναι η καταδίκη του φασισμού και της ανελευθερίας, η προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, η κατάχρηση εξουσίας και η τυπική εφαρμογή της δικαιοσύνης, η ιδιοτέλεια, η διαστρέβλωση των ιδανικών. «Το Ταξίδι» αναδεικνύει τη θυματοποίηση του ανθρώπου υποδεικνύοντας μάλιστα ότι τα θύματα δεν ανήκουν σε μία φυλή μόνο ή σε ένα έθνος. Είναι Εβραίοι, Έλληνες, Κύπριοι, Βρετανοί, Τούρκοι. Χάρη σε αυτή τη συναισθηματικά φορτισμένη πλην ψύχραιμη και διαλεκτική διαπίστωση το βιβλίο συμβάλλει στην επαναφορά στο προσκήνιο τού συνεχιζόμενου δράματος της Κύπρου φωτίζοντας τις αιτίες του.

«Η αγωνία του μυθικού αφηγητή του Ταξιδιού να ανακαλύψει την ταυτότητα του πατέρα του απηχεί την ανάγκη της γενιάς που γεννήθηκε στον Εμφύλιο ή αμέσως μετά να ανακαλύψει το νόημα, την πραγματική ταυτότητα της εποχής εκείνης», σημειώνετε. Ποιο είναι τελικά το νόημα της εποχής εκείνης; Και τι μας διδάσκει για το μέλλον;
Πρόκειται για εποχή αλλαγών αλλά και μεγάλων προκαταλήψεων. Οι λαοί επιδίωξαν ακόμη πιο δυναμικά τα ηνία των εξελίξεων είτε με πολιτικά μέσα είτε με τη βία. Η προπολεμική ανοχή στο φασισμό και η στήριξή του από λαϊκές πλειοψηφίες, μια πολιτική που οδήγησε στο δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, μετατράπηκε αμέσως μετά σε αυστηρή πολεμική και καθολική καταδίκη του φασισμού. Τη θέση του ως κυρίαρχης ιδεολογίας σε πολλές χώρες, χάρη μάλιστα στη συμβολή της Σοβιετικής Ένωσης στον αντιφασιστικό αγώνα, πήρε ο κομμουνισμός. Τη φορά αυτή όμως δεν υπήρξε ανοχή αλλά σκληρή πολεμική εναντίον του. Ο αντικομμουνισμός εξελίχθηκε σε κυρίαρχη ιδεολογία και πολιτική του δυτικού κόσμου μέχρι την κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ εξαιτίας των εσωτερικών αντιφάσεων της κομμουνιστικής ιδεολογίας και της εφαρμογής της στην πολιτική πράξη. Η γενιά μου ανδρώθηκε μέσα στις αντιφάσεις αυτές και στις κοσμογονικές ανακατατάξεις που επέφεραν οι φαινομενικά αναπάντεχες εξελίξεις. Πολλοί από εμάς δοθήκαμε ολόψυχα στους αγώνες της εποχής μας, ασχοληθήκαμε ενεργά με την πολιτική, στρατευθήκαμε -ευτυχώς αναίμακτα- στις ιδέες μας, ήμασταν τόσο σίγουροι ότι «η γη θα γίνει κόκκινη» ώστε οφείλουμε να δείχνουμε και να συμβουλεύουμε λιγότερο ενθουσιασμό, περισσότερη επιφύλαξη αλλά και μεγαλύτερο σεβασμό σε κάθε άποψη που ακούγεται για το μέλλον. Νομίζω ότι η τελευταία στροφή της πασίγνωστης «Άρνησης» του Γιώργου Σεφέρη («Στροφή», 1931), με ιδιαίτερη προσοχή στην άνω τελεία η οποία χάνεται στη μελοποίηση του Μίκη Θεοδωράκη, έχει αυτό ακριβώς το νόημα:

Με τι καρδιά, με τι πνοή,
τι πόθους και τι πάθος
πήραμε τη ζωή μας˙ λάθος!
Κι αλλάξαμε ζωή.