Κριτική για το βιβλίο «Εξ Απροόπτου έρωτες» της Ισμήνης Ζαγοραίου που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Βακχικόν.
Γράφει ο Απόστολος Θηβαίος
Στο διήγημα με τίτλο «Ρε συ Νικόλα, κερνάς;», που περιλαμβάνεται στους «Εξ Απροόπτου έρωτες» της Ισμήνης Ζαγοραίου, τα κόκκινα κορίτσια του μαγαζιού δεν μοιάζουν με όλα τα άλλα. Θυμίζουν βεβαίως εκείνες του Ashbery που δεν θα το χάριζαν για ένα χαμόγελο ή ένα μπαλόνι. Ωστόσο, διαθέτουν το χάρισμα να αγαπούν, η σχέση τους με την αλήθεια φαντάζει αδιαπέραστη. Μια πράξη, ένας έρωτας, ένα λάθος, τα λόγια που ποτέ δεν ειπώθηκαν, ένα φιλί που αφήνει εποχή μες στη ζωή μας. Με αυτά τα υλικά είναι γραμμένη η συλλογή διηγημάτων της Ι. Ζαγοραίου που δημοσιεύεται από τις εκδόσεις Βακχικόν. Οι ήρωές της περιλαμβάνονται στο μεγάλο και ιερό βιβλίο της λαϊκής ιστορίας.
Φαγωμένα πρόσωπα, από την αρρώστια και τον καιρό, μες στο αργό κύλημα του χρόνου που συνιστά μια αίσθηση κοινή σε όλα τα τόσο σύντομα μυθιστορήματα, τις τόσο ουσιώδεις φωτογραφικές λήψεις. Άνθρωποι απόφωνα αυτού του ιδιώματος που ονομάσαμε ζωή μας. Πνιγμένη μες στις ηθογραφίες, φτιασιδωμένη με συνθήκες ειδικές, σκληρές, ανθρώπινες.
Πριν και μετά τις ιστορίες της Ζαγοραίου παίζονται τα δράματα που τραγουδά. Εκείνη επιλέγει τις σκηνές, φθαρμένες συνόψεις σαν ιστορίες που διηγήθηκε κάποιος φίλος. Ο έρωτας, στίγμα και αμάρτημα, ένα είδος διαχρονικού, κίτρινου άστρου, παράταιρος, αγοραίος, σκληρός. Ποίημα που απομένει μια περιφρονημένη πρόζα, στίχος κλεισμένος στις ανθολογίες, η πηγή που στέρεψε. Και άλλοτε, καταιγιστικός, χειμαρρώδης, ίδιος θάνατος και σκίσιμο πάνω απ' τα μάτια. Ο έρωτας της Ισμήνης −για αυτή τη φράση αξίζει ετούτο το σημείωμα να υπάρχει− σκορπίζει τα σώματα. Τις αδύναμες ψυχές τις εξαντλεί, τις οδηγεί στην εξασθένηση. Ο έρωτας με τις χιλιάδες μάσκες, ένας έρωτας ιερός και βρώμικος μαζί, μια συναλλαγή ανάμεσα στα σώματα, το ύστατο βήμα της ψυχής που πονά. Δεν πρόκειται για εύκολες υποθέσεις, οι ζωές των ανθρώπων συνιστούν ιστορίες γραμμένες πάνω στις πέτρες. Η φωνή της κουβαλά όλη την πίκρα του ανεκπλήρωτου που στοιχειώνει τις αθεράπευτες μοναξιές των εξ απροόπτου ερώτων. Συμπάσχει μαζί τους, με έναν υπαινιγμό και το τέλος του αμετάκλητου, η συγγραφέας εγκαταλείπει στο άρρητο τις ανθρώπινες πρακτικές και αλιεύει εντός φωνές και δισταγμούς. Οι ήρωες της θυμίζουν αγγέλους και αμαρτωλούς, θεούς και ήρωες, πλάι στον Νικόλα του ομώνυμου διηγήματος, πλάι στην εύθραυστη καρδιά του κοιμάται μια αληθινή Αφροδίτη.
Αυτές οι ζωές που ερωτεύονται και περνούν πίσω από τα φώτα αυτού του θεάτρου μοιάζουν κάπως πικρές. Όμως πάντα στο τέλος, με μια κίνηση αφοπλιστική η Ισμήνη Ζαγοραίου αποκαλύπτει κάποιο απόσπασμα της ομορφιάς. Ένα καλά, σιδερωμένο ύφασμα, το μυστήριο ενός παράξενου κουτιού, την ανάμνηση ενός κοριτσιού αλλιώτικου που πνίγει τα καράβια της, επειδή νιώθει και ξέρει καλά πως η μοίρα κάποιων σε αυτή τη ζωή είναι μοναχά ο πόνος. Οι ιστορίες της Ισμήνης −ίσως το όνομα να φταίει που όλα αυτά τα κοινότυπα ανακτούν βαθμιαία την δυναμική ενός στίχου− διαθέτουν ψυχές παζολινικές. Σημαίνει πως τους ταιριάζει το δράμα και πως άλλος δρόμος δεν υπάρχει για να γραφτεί η δική τους, ελάχιστη βιογραφία. Πρόκειται για κρίνα σπασμένα, επιθαλάμια, την ποίηση την ίδια που μπορεί και ριζώνει σε μια έρημη αυλή, σε ένα μολυσμένο σπιτάκι. Άνθρωποι θεληματικά εξόριστοι, δύσμορφοι, με καρδιές μετέωρες, με ένα απέραντο φορτίο μοναξιάς, με χιλιάδες θανάτους ξανά και ξανά, γράφοντας μία προς μία τις περιφρονημένες σελίδες της ζωής τους. Ο θάνατος με μια αυθάδη διαύγεια θα καταλύσει όλα τα ανθρώπινα και ίσως σε αυτό το είδος λύτρωσης, στην πρόθεση που συμπίπτει με το αποτέλεσμα της ίδιας της γραφής να βασίζεται η αξία των μικρών, αυτοτελών ιστοριών που φθάνουν από όλες τις συνοικίες των πόλεων. Θόρυβοι κρυμμένοι ανάμεσα σε άλλους, πορτραίτα του Φαγιούμ που καμιά σιωπή δεν θα σώσει από τον χαμό. Η Ισμήνη Ζαγοραίου φωτίζει με την πένα της τα περιθώρια των ανθρωπίνων. Και έχει για φόντο της μια ολόκληρη, νεοελληνική εποποιία που πασχίζει να βρει τον βηματισμό της και όλα παρασύρεται και χάνεται σε αδιέξοδους δρόμους, σε νόρμες παλιές. Η παρθενιά της βρώμικη, ο υμένας της άσπαστος, στέρφο, γαλανόλευκο μαυσωλείο. Είναι καθρέφτες τα διηγήματα. Μιας ολόκληρης σκηνής, ενός κοπαδιού που παρελαύνει, χάνεται, πληγώνεται, μετεωρίζεται ώσπου να λάμψει στο στερέωμα μαζί με την εποχή του. Και ερωτεύεται, με έναν τρόπο απόλυτο, για να χαθεί κάποτε στους γκρεμούς που χάσκουν πάντα κάτω από τις σκάλες. Τα πρόσωπά της δεν ανήκουν στους μύθους, μα διαθέτουν όλη τη στόφα των ηρώων, έτσι όπως κρατούν στα χέρια τη ζωή τους, έξω από τον μύθο.
Εξ Απροόπτου έρωτες από τις εκδόσεις Βακχικόν, διά χειρός Ισμήνης Ζαγοραίου. Μικρά μυθιστορήματα, φωσάκια των τραγουδιών και όνειρα μες στις σκιές.
