Βιβλιο

Το «Περίγραμμα» της Rachel Cusk έκανε την κριτική να παραληρεί

Πρώτο μέρος μιας τριλογίας με φόντο την καλοκαιρινή Αθήνα κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Gutenberg, σειρά Aldina

Κατερίνα Σχινά
ΤΕΥΧΟΣ 701
2’ ΔΙΑΒΑΣΜΑ

Το νέο βιβλίο της Rachel Cusk «Περίγραμμα» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Gutenberg, σειρά Aldina.

Πώς είναι δυνατόν σ’ ένα βιβλίο όπου δεν γίνεται τίποτε, να γίνονται τα πάντα; Σ’ ένα βιβλίο όπου στην ουσία πλοκή δεν υπάρχει, η ένταση να κορυφώνεται σελίδα τη σελίδα, όχι γιατί τα γεγονότα προωθούν την υπόθεση –τέτοια γεγονότα δεν υπάρχουν– αλλά γιατί τα πρόσωπα αναδέχονται την απουσία τους ως αναπόδραστη συνθήκη της ζωής τους; Πόσο βαριά μπορεί να είναι αυτή η παραδοχή και πόσο μπορεί να πυκνώσει την αφήγηση η αφοπλιστικά εξομολογητική αυθιστόρηση των προσώπων που περιβάλλουν την κεντρική ηρωίδα; Και ποια στ’ αλήθεια είναι αυτή η ηρωίδα της οποίας γνωρίζουμε μόνο το όνομα – Φαίη– και τον προορισμό του ταξιδιού της – την Αθήνα– , όπου πρόκειται να διδάξει δημιουργική γραφή ένα καλοκαίρι;

Τίποτε δεν θα μάθουμε για την Φαίη εξαρχής – μόνο για τους ανθρώπους που συναντά, μαθητές στο σεμινάριο, καλλιτέχνες σε δείπνα, μια τυχαία γνωριμία που την πηγαίνει βόλτα με το σκάφος του, γυναίκες. Όλοι τη χρησιμοποιούν αποκλειστικά ως δοχείο εξομολογήσεων· είναι μια σιωπηλή ακροάτρια που μοιάζει πρόθυμη να απορροφήσει τα πάντα, ένα αντηχείο των παθών των συνομιλητών της. Και καθώς η μια αφήγηση συγχωνεύεται με την άλλη, η μια ιστορία μπλέκεται με την επόμενη, έτσι που καμιά φορά ο αναγνώστης συγχέει τις αφηγηματικές φωνές, καθώς τα πρόσωπα εμφανίζονται αιφνίδια, χάνονται και επανεμφανίζονται απροσδόκητα, δημιουργούν προσδοκίες και τις διαψεύδουν, υπογραμμίζουν το κενό τους με σαρκαστική αποστασιοποίηση, ή προσπαθούν να ξεδιαλύνουν τον ριζικό παραλογισμό του βίου τους, η καλοκαιρινή Αθήνα όπου έχει προσγειωθεί η ηρωίδα δεν είναι ένα θέατρο όπου εκτυλίσσεται μια κωμωδία ηθών, όπως θα περίμενε κανείς, αλλά ένας τόπος αποκάλυψης και αναστοχασμού, όπου κάτω από το σκληρό, μεσογειακό φως απογυμνώνεται η καταδικασμένη φύση των σχέσεων, η αγεφύρωτη απόσταση μεταξύ των ανθρώπων.

Η Φαίη ακούει, λοιπόν, αλλά δεν σχολιάζει. Σπανίως αντενεργεί με τους ανθρώπους που συναντά – απλώς απορροφά τις ιστορίες τους. Και οι ιστορίες τους τα έχουν όλα: μοιχεία, διαζύγια, γονική παραμέληση, αποτυχίες, θλίψη, πλήξη. Η απρόσωπη πόλη που τους περιβάλλει, πλατείες «οριοθετημένες από μπετόν», «κουφάρια καμένων κτιρίων» χώροι «καρβουνιασμένοι και απόκοσμοι σαν σπηλιές», ένα ψόφιο σκυλί που σαπίζει στον δρόμο, σκουπίδια, είναι ένα σκηνικό που δεν σηκώνει την απόκρυψη. Κάτι περισσότερο: οι πάντες φαίνεται ότι επείγονται να μιλήσουν.

Κι έτσι ξεδιπλώνονται οι ζωές όλων αυτών των περαστικών από τη ζωή της Φαίη. Αλλά τι συνιστά μια ζωή; «Μια αλληλουχία γεγονότων με τα οποία πιστεύουμε ότι έχουμε κάποια σχέση, αλλά στα οποία δεν ασκούμε καμιά απολύτως επιρροή;», όπως θα ισχυριστεί ένας από την ομάδα της, ή «μια ξεχωριστή ιστορία με αρχή και τέλος, με τα δικά της θέματα, τα δικά της γεγονότα, τη δική της γκάμα χαρακτήρων», όπως επιμένει μια άλλη; Το ερώτημα δεν θα απαντηθεί – δεν μπορεί να απαντηθεί. Μπορεί να κυκλωθεί από όλες τις πλευρές, να ανασκαφθεί, να συζητηθεί, όχι όμως να επιλυθεί. Ακόμη και η εμπειρία φαντάζει ανήμπορη να φωτίσει το σκοτεινό μας μονοπάτι. Ίσως μόνο «οι ζωές των άλλων» να δίνουν το μέτρο της δικής μας ζωής – και ίσως η περιγραφή τους, στην οποία αποδύεται εμμανώς η Φαίη, να αποκαλύπτει περισσότερα για την ίδια απ’ ό,τι οποιαδήποτε ευθεία εκμυστήρευση. Η Φαίη ξεγυμνώνεται μιλώντας για τους άλλους, αυτοβιογραφείται μέσω των άλλων, δείχνει τα τραύματά της σαν αντικατοπτρισμούς αλλότριων πληγών. Η σιωπή της είναι η αντίσταση στην παρερμηνεία, η άλως που διαγράφει το περίγραμμα της δικής της οδυνηρής διαδρομής. Περίπλοκο, φευγαλέο, ανησυχητικό, το μυθιστόρημα της Κασκ, πρώτο μέρος μιας τριλογίας που έκανε την κριτική να παραληρεί, ανανεώνει το μυθιστόρημα μπολιάζοντάς το με ένα μόσχευμα σπάνιας αυτοβιογραφικής ειλικρίνειας.