Ξέρεις πώς είναι να είσαι στην τελική ευθεία και να ακούς απ’ όλους: «δεν ξέρεις πώς το περιμένω», «είναι το αγαπημένο μου βιβλίο» και άλλα παρόμοια; Το άγχος σου εκτοξεύεται στα ύψη. (γέλια)
Ποιανού ιδέα ήταν η θεατρική μεταφορά του βιβλίου;
Δική μου ήταν η πρόταση προς το Εθνικό. Συμβαίνει να έχω μια «προϋπηρεσία» με το βιβλίο, αφού ήδη το είχα ανεβάσει το 2009, στα πλαίσια μαθήματος της δραματικής σχολής με τριτοετείς φοιτητές – φυσικά, μιλάμε για μια πρώτη προσέγγιση που δεν έχει καμία σχέση με την τωρινή παράσταση. Ο Στάθης Λιβαθινός όχι μόνο συμφώνησε, αλλά διεύρυνε την πρόταση. Δική του σκέψη ήταν να ανέβουν και τα 3 βιβλία από τρεις σκηνοθέτες, αλλά και το όλο εγχείρημα να είναι αποτέλεσμα σύμπραξης του Εθνικού και του Θεάτρου Τέχνης.
Εκτός από το ιδεολογικό κομμάτι, η σύμπραξη εξυπηρετεί άλλους λόγους;
Ιδεολογικοί, πιστεύω, είναι οι λόγοι. Είναι μια χειρονομία που δείχνει έμπρακτα τι σημαίνει, και τι μπορεί να δώσει, «η ισχύς εν τη ενώσει». Την «Αριάγνη» θα τη σκηνοθετήσει ο Γιάννης Λεοντάρης και τη «Νυχτερίδα» ο Άρης Τρουπάκης. Η πρώτη θα παρουσιαστεί τον Οκτώβριο του 2017 και η δεύτερη τον Ιανουάριο του 2018. Η μία θα ανέβει στο Εθνικό, η άλλη στο Τέχνης, αλλά υπάρχει μια σκέψη να επαναληφθεί του χρόνου και η «Λέσχη». Και στις τρεις παραστάσεις παίζει ο ίδιος δεκαμελής θίασος.
Πώς έγινε η επιλογή των ηθοποιών ώστε να ικανοποιηθείτε και οι τρεις σκηνοθέτες;
Περισσότεροι από τους μισούς στο θίασο επελέγησαν από διακόσιους ηθοποιούς, μέσω ακρόασης. Έβαλε ο καθένας μας νερό στο κρασί του ώστε να καταλήξουμε από κοινού στους δέκα ηθοποιούς μας. Ήταν ένα από τα πολύ ενδιαφέροντα στοιχήματα του πρότζεκτ και νομίζω μας βγήκε. Από εκεί και πέρα ο καθένας μας είναι ελεύθερος για τη διασκευή που θα κάνει στα βιβλία και δεν είναι υποχρεωμένος να ενημερώνει τους άλλους σκηνοθέτες για τις επιλογές του. Ωστόσο, έχω την αίσθηση πως όλο αυτό γίνεται «μαζί».
Το μεγαλύτερο πρόβλημα στη θεατρική μεταφορά της «Λέσχης»;
Το μεγαλύτερο πρόβλημα τυγχάνει να είναι και η αρετή του βιβλίου, την οποία δεν μπορούσα να προσπεράσω. Ο Τσίρκας εδώ πάει πολύ μακριά, ρισκάρει και τολμά πολλά πράγματα σε ό,τι αφορά στις αφηγηματικές μεθόδους. Είναι πολύ τολμηρός για την εποχή και τα ελληνικά δεδομένα. Πρώτα απ’ όλα δεν υπάρχει μόνο ένας κεντρικός αφηγητής, αλλά τρεις αφηγηματικές φωνές. Επίσης, υπάρχει πολυεπίπεδη χρονική δομή (φλας μπακ, επαναφορές μοτίβων, κατακερματισμός της πλοκής, εναλλαγή πραγματικού και ονειρικού χρόνου, εσωτερικοί μονόλογοι σε δεύτερο πρόσωπο κ.ά.). Όλα αυτά θα δοκιμαστούν στη σκηνή. Το μυθιστόρημα είναι πολυφωνικό και έτσι θα αποδοθεί.
Αυτό σημαίνει πως αντιμετωπίζετε τη θεατρική μεταφορά ως αισθητικό γεγονός και όχι ως διασκευή της ιστορίας;
Οπωσδήποτε, γιατί θεωρώ πως δεν πρέπει να προδώσω τον Τσίρκα και την τόλμη του. Έχω ανεβάσει πολλά μυθιστορήματα στη σκηνή και πιστεύω πως πρέπει να είμαστε πιστοί στο πνεύμα γραφής του συγγραφέα. Έχω ακολουθήσει πιστά τη δομή του βιβλίου. Στη σκηνή έχουμε τόσες οπτικές όσες και των ανθρώπων που ασχολούνται με τους βασικούς ήρωες. Οι ηθοποιοί βρίσκονται επί σκηνής όλη την ώρα, αφηγούνται και στοχάζονται, αναπαριστούν και δοκιμάζονται. Το μυθιστόρημα είναι μια πορεία αυτογνωσίας του κεντρικού ήρωα, του Συμεωνίδη, αλλά δίπλα του υπάρχουν οι παράλληλες ζωές άλλων ανθρώπων.
Μείνατε μόνο στο βιβλίο;
Όχι. Με ενδιέφερε και η περιπέτεια συγγραφής του. Στην παράσταση έχουμε ενσωματώσει κείμενα από τα ημερολόγια και την αλληλογραφία του Τσίρκα. Το 1973 εξέδωσε ένα βιβλιαράκι «Τα ημερολόγια της τριλογίας», όπου καταθέτει τους προβληματισμούς του για τις «Ακυβέρνητες Πολιτείες». Τα κείμενα αυτά φωτίζουν ενδιαφέρουσες παραμέτρους. Τον πολιτικό αγώνα του συγγραφέα και τη σχέση του με το κόμμα, την προσπάθειά του να βρει απάντηση στο ερώτημα «δράση ή τέχνη;». Αυτό είναι από τα βασικά ερωτήματα του βιβλίου. Να πολεμάς μέσω της τέχνης ή να παίρνεις ένοπλο μέρος και να εμπλέκεσαι πιο ενεργά στην πολιτική;
Ο χώρος καθόρισε τη σκηνοθεσία σας;
Είμαι τυχερή, ο χώρος ταίριαζε απόλυτα στη σκηνοθετική μου ματιά. Η καταπληκτική ακουστική του «Υπογείου» ευνοεί στο να μπορούν να ακουστούν και οι χαμηλότεροι τόνοι, ακόμα και οι ψίθυροι, οι «εσωτερικές φωνές». Αυτό το βιβλίο δεν προσφέρεται για εξωστρεφή σκηνοθεσία και εξπρεσιονισμό ή για μεγάλους χώρους. Είναι ένα βιβλίο στοχασμού. Όλες οι σκηνές είναι σε κλειστούς χώρους, λόγω παρανομίας, και μόνο δύο είναι σκηνές νυχτερινής περιήγησης στην πόλη – που μοιάζουν με βόλτες στην κόλαση.
Πώς σχετίζεται η περίοδος που διαδραματίζεται η «Λέσχη» με το σήμερα; Το λέω, γιατί το αναφέρετε στο δελτίο τύπου.
Το έργο διαδραματίζεται το 1942, ακριβώς τη στιγμή που ο Ρόμελ ετοιμάζεται να εισβάλει στην Αίγυπτο. Αυτό θα προκαλέσει ένα κύμα μετανάστευσης προς τα Ιεροσόλυμα – μην ξεχνάμε πως ήδη στην Αίγυπτο είχαν βρει καταφύγιο πολλοί Ευρωπαίοι που οι χώρες τους είχαν φιλοναζιστική κυβέρνηση. Έτσι τα Ιεροσόλυμα, η πρώτη ακυβέρνητη πολιτεία της τριλογίας, καταλήγουν μια πολιτεία της προσφυγιάς. «Τόσοι άνθρωποι, ναυάγια της καταιγίδας που σαρώνει τον κόσμο. Μόνοι και ξεκομμένοι, στο περιθώριο του κόσμου, του έθνους τους. Στο περιθώριο κι αυτής ακόμη της αλλοπρόσαλλης Γερουσαλήμ» γράφει κάπου ο Τσίρκας στη «Λέσχη». Όλοι αυτοί οι άνθρωποι που ζουν μέσα στην ασάφεια και τον πανικό, με τον απόηχο του πολέμου να οξύνει τα πάθη και να διεγείρει τις συνειδήσεις, πόσο τελικά διαφέρουν από τους ανθρώπους του σήμερα;
Στη «Λέσχη», στον πρώτο τόμο της τριλογίας, η δράση τοποθετείται στα Ιεροσόλυμα το καλοκαίρι του 1942, την κρίσιμη εκείνη στιγμή που τα χιτλερικά στρατεύματα προελαύνουν στη Μέση Ανατολή και η έκβαση του πολέμου φαίνεται να γέρνει υπέρ του Άξονα. Σε μια κάπως ιδιόμορφη πανσιόν της πόλης συνωστίζονται άνθρωποι όλων των φυλών και των θρησκειών, «ναυάγια της καταιγίδας που σαρώνει τον κόσμο». Ανάμεσά τους ο Μάνος Σιμωνίδης, ένας έλληνας αριστερός διανοούμενος που βρίσκεται σε ρήξη με την παράνομη αντιφασιστική οργάνωση στην οποία ανήκει και η Έμμη Μπόμπρετσμπεργκ, η όμορφη σύζυγος ενός υπουργού της πρώην αυστριακής κυβέρνησης, που αναστατώνει τον ανδρικό πληθυσμό με το διάχυτο ερωτισμό της. Μεταξύ τους θα αναπτυχθεί ένας βαθύς όσο και αδιέξοδος έρωτας. Το ερωτικό αυτό σώμα της Έμμης θα σταθεί ο καταλύτης που θα πυροδοτήσει τη δράση στην ακυβέρνητη πολιτεία – ή σωστότερα σε μια πολιτεία που κυβερνάται από μια σειρά από κρυφούς αλλά ισχυρότατους εξουσιαστικούς μηχανισμούς. Έρωτας και πολιτική, πόλεμος και διανόηση συμπλέκονται στη «Λέσχη», αλλά πάνω από όλα κυριαρχεί το θέμα της μοναξιάς, καθώς όλα τα πρόσωπα της επικής αυτής τοιχογραφίας ζουν «μόνοι και ξεκομμένοι, στο περιθώριο του κόσμου, του έθνους τους», ο καθένας τους «τυλιγμένος μέσα σ’ ένα κύλινδρο μοναξιάς».
15°
