MuSifanto: Μουσική και διακοπές στην όμορφη Σίφνο

Είχε δίκιο η Τζουλιέττα Καρόρη, αγαπημένη φωνή του Τρίτου προγράμματος, όταν εξηγώντας μου τι είναι το MuSifanto στην πρώτη μας συνομιλία στο τηλέφωνο πέρσι τον Ιούλιο, έλεγε «έλα να σε φιλοξενήσουμε, να το δεις από κοντά» – η λέξη φιλοξενία, όπως θα καταλάβαινα πηγαίνοντας στη Σίφνο φέτος, ένα χρόνο μετά, βρίσκεται στο κέντρο της φιλοσοφίας ενός για πολλούς λόγους ξεχωριστού φεστιβάλ.

Μου είχε δώσει ήδη από τότε όλες τις πληροφορίες – ότι το MuSifanto δεν είναι απλώς και μόνο ένα φεστιβάλ κλασικής μουσικής που ετοιμάζεται κάθε Ιούλιο από μια παρέα ανθρώπων που αγαπούν τη μουσική και το νησί τους. Ότι ο πυρήνας του είναι ένας Σύνδεσμος εθελοντών, Οι Φίλοι του Ελληνικού Νησιού και της Θάλασσας, που ιδρύθηκε το 1992 επίσης από μια παρέα ανθρώπων που είχαν ρίζες και δεσμούς με τη Σίφνο, τη Φραγκίσκη Καρόρη, τον Παναγιώτη Τέτση, τον Τίτο Πατρίκιο, τον Ιάκωβο Καμπανέλλη, τον Λούλη και τη Λίνα Κάσδαγλη και από ένα όραμα ότι η εκμάθηση της μουσικής μπορεί να ανοίξει ορίζοντες στα παιδιά, παράθυρο στον κόσμο. Η βασική δραστηριότητα του Συλλόγου όλα αυτά τα χρόνια είναι ένα πολύ επιτυχημένο εγχείρημα που φέρνει τα παιδιά που κατοικούν στα νησιά σε επαφή με την κλασική μουσική δίνοντάς τους τη δυνατότητα να μπορούν να μάθουν ένα όργανο – κάτι αυτονόητο για τα παιδιά των αστικών κέντρων αλλά όχι για τα νησιωτάκια.

Ως συνέχεια των μουσικών Εργαστηρίων για τα παιδιά που μαθαίνουν τους χειμώνες μουσική στη Σίφνο και στα άλλα νησιά του Αιγαίου φτιάχτηκε αυτό το Φεστιβάλ, που έχει δύο όψεις: μία εκπαιδευτική, με μαθήματα, σεμινάρια και πρόβες που οργανώνονται τα πρωινά, και μία καλλιτεχνική, με ένα πρόγραμμα συναυλιών και ρεσιτάλ σημαντικών μουσικών τα βράδια – είναι οι ίδιοι που διδάσκουν. Σαν να έχεις ρίξει έναν σπόρο και μετά να τον βλέπεις να ανθίζει, στην ανεμελιά των καλοκαιρινών διακοπών.

Κάθε καλοκαίρι η βασική «παρέα» μεγαλώνει με τους καλεσμένους καλλιτέχνες και τα παιδιά με τις οικογένειές τους που έρχονται από την Αθήνα για να συμμετάσχουν στα σεμινάρια του MuSifanto κάνοντας παράλληλα τις διακοπές τους – ήταν ωραίο να συναντάς τους ίδιους ανθρώπους το πρωί στα μαθήματα, το μεσημέρι στην παραλία και το βράδυ στις δράσεις του φεστιβάλ. Σε μια εποχή που συζητάμε τι είδους τουρισμό θέλουμε η Σίφνος είναι από τα λίγα κυκλαδίτικα νησιά που φτιάχνει ένα πρότυπο του σημαίνει ήπια και με προδιαγραφές τουριστική ανάπτυξη, και ένα πολιτιστικό προϊόν σαν το Musifanro συνεισφέρει σε αυτό. Κρατάμε επίσης ότι στο MuSifanto συμμετέχει όλη η τοπική κοινωνία (με πρώτη τη δήμαρχο Μαρία Ναδάλη η οποία υποστηρίζει ενεργά και με ενδιαφέρον τόσο το μουσικό εργαστήριο όσο και το Φεστιβάλ), με χορηγίες και εκπτώσεις σε παροχές υπηρεσιών, με κέντρο τα παιδιά και τον πολιτισμό, όπως και ότι η ομάδα του Φεστιβάλ εξασφαλίζει εκπτώσεις σε ακτοπλοϊκά και διαμονή στις οικογένειες των παιδιών που έρχονται στο νησί να συμμετάσχουν στο πικ της τουριστικής περιόδου.

Το MuSifanto έχει εδραιωθεί πλέον ως θεσμός, από το 2015 που έγινε για πρώτη φορά όλο και αναπτύσσεται, γίνεται γνωστό και μεγαλώνει, η εμπειρία όμως του να είμαι φέτος φιλοξενούμενή τους για τρεις ολόκληρες μέρες στο νησί μου αποκάλυπτε συνεχώς συγκινητικές πτυχές που λες και χανόταν ο σκοπός, που ήταν να παρατηρώ, να κρατάω σημειώσεις και να ξεχωρίζω το σημαντικό, για να μεταφέρω ζωντανά το κλίμα σε ένα δημοσιογραφικό κείμενο-ανταπόκριση. Για να είμαι ειλικρινής ούτε κατάλαβα πότε έγινα και εγώ μέρος αυτής της «παρέας» που οργανώνει κάθε χρόνο το MuSifanto, και την ίδια στιγμή ένας από τους επισκέπτες που είχαν έρθει για να συνδυάσουν μουσική και καλοκαιρινές διακοπές σε ένα νησί με πολύ ιδιαίτερο χαρακτήρα και αισθητική.

«Θα μείνεις σε ένα πολύ ωραίο σπίτι, στου Γκρεγκ, αυτός και η γυναίκα του Γκέιλαν είναι δύο πολύ ωραίοι άνθρωποι, Αμερικανοί, (…) ο Γκρεγκ είναι ο καλλιγράφος που έφτιαξε τις προσκλήσεις στη στέψη του Κάρολου!» 

Όσο περίεργο κι αν ακούγεται οι Σιφνιώτες ανοίγουν τα σπίτια τους στους καλεσμένους του MuSifanto. Όσο για τον Graig Poland Smith δεν ήταν μόνο τρομερά φιλόξενος οικοδεσπότης αλλά και ένας από τους αφανείς και αφοσιωμένους φίλους του MuSifanto που έχει αφήσει στην κυριολεξία τη σφραγίδα του, καθώς έχει φτιάξει το λογότυπο και την αφίσα του Φεστιβάλ, την οποία φέτος έβλεπες παντού – σε κεντρικά σημεία στην πρωτεύουσα Απολλωνία, σε διάφορα σημεία στον Αρτεμώνα, στο Λιμάνι, αλλά και στις πίσω όψεις των λεωφορείων του νησιού που δεν σταματούσαν να πηγαινοέρχονται. 

Για 7 μέρες, στην καρδιά του καλοκαιριού, το MuSifanto είναι το μεγάλο πολιτιστικό γεγονός της Σίφνου και εγώ, στο τέλος αυτού του ταξιδιού, θα παρακολουθούσα τον καλλιγράφο της στέψης του βασιλιά της Αγγλίας σε μια σιφνιώτικη αυλή να γράφει με τις ώρες ένα ένα τα διπλώματα και τις ευχαριστήριες κάρτες των 60 παιδιών που συμμετείχαν στο φεστιβάλ.

Μusifanto: Μέρα (δική μου) πρώτη

Μόλις φτάνουμε στο λιμάνι, που ακριβώς δίπλα έχει μια υπέροχη παραλία με λουόμενους, ανεβαίνουμε τον φιδωτό δρόμο που οδηγεί σε ένα εξοχικό μέρος λίγο έξω από την Απολλωνία, για να αφήσουμε τα πράγματα στο υπέροχο σπίτι του Γκρεγκ και της Γκέιλαν. Δίνουμε ραντεβού με την Τζουλιέττα Καρόρη στον Άγιο Κωνσταντίνο, την εκκλησία απέναντι από το πάρκινγκ στην είσοδο του Αρτεμώνα, ένα χωριό κόσμημα – πόσες φορές θα σκεφτόμουν εκείνες τις μέρες, «είναι όλα τόσο όμορφα, όσο και να ψάχνεις δεν βρίσκεις την παραμικρή παραφωνία».

Διασχίζουμε την πλατεία –τόπος συνάντησης μουσικών και δασκάλων του φεστιβάλ για πρωινό και μεσημεριανό–, για να φτάσουμε στο Δημοτικό σχολείο που γίνονται πρόβες και μαθήματα. Είναι μεσημέρι, έχω σκεφτεί να κάτσω 5-10 λεπτά και να φύγω για την παραλία. Στον χώρο του σχολείου επικρατεί δημιουργικός αναβρασμός. Μπαίνω στην αίθουσα της πρόβας για τη μαθητική συναυλία της Κυριακής και μετράω περίπου 40 παιδιά όλων των ηλικιών. Ο Δημήτρης Κουρζάκης, ένας από τους βασικούς συντελεστές του MuSifanto, τους συντονίζει σε ρόλο διευθυντή ορχήστρας.

Η πρόβα των παιδιών με βάζει με έναν μαγικό τρόπο στο κλίμα του MuSifanto. Δεν ξέρω αν είναι επειδή έχω αυτή την εμπειρία ως παιδί να παίζω πιάνο, και γνωρίζω από πρώτο χέρι πόσο σε συγκεντρώνει το να μελετάς μουσική, πόσο σε ησυχάζει να μπαίνεις σε αυτόν τον κόσμο της προσοχής και της πειθαρχίας. Νομίζω ο καθένας θα το παρατηρούσε τα προσωπάκια τους, πόσο προσηλωμένα είναι στις παρτιτούρες και στον δάσκαλό τους που είναι τρυφερός και έχει έναν πολύ ιδιαίτερο τρόπο να τους δίνει οδηγίες: «Παιδιά, οι τρίτες και οι τέταρτες κιθάρες να δίνετε χώρο για να ακουστούν οι πρώτες και οι δεύτερες, εσείς τώρα θα μείνετε λίγο πίσω... εδώ δώστε ένταση, σε αυτά τα μέτρα πρέπει να παίξετε απαλά, πολύ απαλά, μέχρι να σβήσει ο ήχος, να τον ακούτε μόνο εσείς... Πάμε πάλι!». Κάποια μικρά είναι υπερκινητικά, κερδίζει το ενδιαφέρον και την προσοχή τους, καθόλου αυτονόητο.

Όσο τους παρακολουθώ σκέφτομαι πόσα πράγματα μαθαίνουν – και δεν εννοώ μόνο το να παίζουν ένα μουσικό όργανο, κιθάρα εν προκειμένω, ή να μαθαίνουν να αγαπούν τη μουσική (χρόνος με τον εαυτό τους). Την εποχή των κινητών και του Tik-tok εκπαιδεύονται στη συγκέντρωση, μαθαίνουν να ακούνε, να δίνουν χώρο, να δείχνουν σεβασμό σε αυτό που ο άλλος κάνει δίπλα τους, να τιθασεύουν τα ένστικτα και τις ορμές τους για το καλό του συνόλου – ένα μοντέλο συνύπαρξης μέσα στη χαρά της δημιουργίας. Παρακολουθώ όλη την πρόβα, παρατηρώ ένα ένα τα παιδιά, ακούω τη μουσική που παίζουν που σε κάθε επανάληψη ακούγεται όλο και καλύτερη καλύτερη, και μου φαίνεται συγκινητικό όλο αυτό. Με γεμίζει αισιοδοξία.

Παρατηρώ και την αίθουσα που είναι ψηλοτάβανη με μεγάλα μπλε παράθυρα, τα φύλλα των δέντρων που τα φυσάει ο αέρας λες στον ρυθμό της μουσικής, σαν να χορεύουν – ξεχνάς ότι όλο αυτό συμβαίνει στο κυκλαδίτικο τοπίο. Όταν τελειώνει η πρόβα ανανεώνουν το ραντεβού τους, παίρνουν τις κιθάρες και ξεχύνονται στο προαύλιο όπου τους περιμένουν οι οικογένειές τους για να πάνε στη θάλασσα. Στα διαλείμματα ανάμεσα στις πρόβες και τα μαθήματα παίζουν μπάλα, φτιάχνουν παρέες και φιλίες, τους αρέσει που έχουν αυτή την κοινή γλώσσα, δένονται, θέλουν να έρθουν και την επόμενη χρονιά να ξανασυναντηθούν.

Καθόμαστε στον κήπο του σχολείου με τον Δημήτρη Κουρζάκη, σολίστ και καθηγητή κιθάρας, καλλιτεχνικό διευθυντή στο Διεθνές Φεστιβάλ Κιθάρας Βέροιας και υπεύθυνο του τμήματος της Κιθάρας στο MuSifanto. Μου εξηγεί ότι ήταν μόλις η δεύτερη πρόβα, ότι τις παρτιτούρες τις στέλνουν νωρίτερα στα παιδιά για να έρχονται προετοιμασμένα, ότι θα κάνουν πρόβα ξανά αύριο και μεθαύριο, τη μέρα της συναυλίας. Και ότι η μαθητική συναυλία είναι από τις πιο συγκινητικές στιγμές του φεστιβάλ.

Τα μαθήματα γίνονται τις πρωινές ώρες, μέχρι το μεσημέρι. Τα τμήματα κιθάρας είναι τα πιο πολυπληθή, πολλά παιδιά έρχονται και από την Αθήνα, ενώ στα τμήματα του πιάνου είναι προς το παρόν κυρίως παιδιά από τη νησί – φέτος καλεσμένος καθηγητής των σεμιναρίων είναι ο Απόστολος Παληός, ένας καταξιωμένος σολίστ πιάνου που το προηγούμενο βράδυ είχε ρεσιτάλ, Τribute to Sergei Rachmaninoff. Γίνονται επίσης σεμινάρια τρομπέτας και μονωδίας, ενώ τα προηγούμενα χρόνια είχαν γίνει σεμινάρια κοντραμπάσου, ορχήστρας... κάποια πράγματα μένουν ίδια κάθε χρόνο, κάποια αλλάζουν. Τα σεμινάρια είναι υψηλού επιπέδου και αφορούν το εκπαιδευτικό κομμάτι του Φεστιβάλ.

«Ο στόχος είναι να γίνει κάτι που να μπορούν να συμμετέχουν όλοι, από τα πιο μικρά μέχρι τους πιο προχωρημένους. Διδάσκει όλη η ομάδα από τα Εργαστήρια του Συνδέσμου, οι καθηγητές που έρχονται εδώ όλη τη χρονιά, ο Νικήτας και ο Τάκης…»

Τα Εργαστήρια, δηλαδή; «Έχεις δίκιο, πρέπει να σου εξηγήσω πώς προέκυψε το MuSifanto. Πρέπει να πούμε για τον Σύνδεσμο, ο οποίος εδώ και 30 χρόνια μεριμνά ώστε να γίνονται μαθήματα μουσικής σε απομακρυσμένα νησιά. Η λογική ποια ήταν; Αν τα παιδιά στα νησιά δεν έχουν πρόσβαση στις δυνατότητες των μεγάλων αστικών κέντρων, τότε πρέπει το κέντρο να πάει στην περιφέρεια. Ξεκίνησε από τη Σίφνο, με τη μητέρα της Τζουλιέττας, όπου φτιάχτηκαν τα πρώτα Εργαστήρια, δηλαδή έρχονται καθηγητές μουσικής όλο τον χρόνο, και μετά οργανώθηκαν και στη Λήμνο, την Ικαρία, τη Σέριφο, πρόσφατα άνοιξε και νέο εργαστήριο στην Κάσο! Αυτή λοιπόν είναι η κύρια δραστηριότητα του Συνδέσμου. Κάποια στιγμή λοιπόν έγινε η σκέψη αρχικά από την Τζουλιέττα Καρόρη και τον Διονύση Μαλλούχο –η αρχική ιδέα ήταν δική της και εκείνος τους έκανε «δώρο» τον τίτλο–, αφού γίνονται τα εργαστήρια και υπάρχει το εκπαιδευτικό κομμάτι, γιατί να μη γίνει και ένα ετήσιο Φεστιβάλ, σαν επιστέγασμα; Όπως φέρνουμε δασκάλους μουσικής στα παιδιά, γιατί να μην τους φέρουμε και ένα φεστιβάλ, για να έχουν την ευκαιρία να ακούνε σημαντικούς μουσικούς, να μαθητεύουν κοντά τους και να βλέπουν τι μπορείς να κάνεις με τη μουσική; Έτσι φτιάχτηκε το MuSifanto, και έκτοτε μεγαλώνει, αναπτύσσεται, πλέον έχει γίνει θεσμός στο νησί».

Οπότε εξαιτίας των παιδιών χαίρονται και οι μεγάλοι, και έχει φτιαχτεί ένα τουριστικό προϊόν μοναδικό για το νησί, του λέω και γελάει: «Έχεις δίκιο! δεν το είχα σκεφτεί έτσι, θα το μεταφέρω στη συνέλευση, μαζί με το βασιλικό ποτίζεται και η γλάστρα!»

Τα μουσικά εργαστήρια στη Σίφνο έχουν πολλούς μαθητές, στην Ικαρία, σε άλλα λιγότερους. Είναι θέμα γονιών; «Ναι αλλά και της τοπικής κουλτούρας. Στη Σίφνο ήδη έχει πιο πολλά χρόνια το μουσικό εργαστήρι και επίσης είναι πιο κοσμικό νησί. Στην Κάσο, π.χ. όπου έστησαν πρόσφατα Εργαστήρι, η εκκίνηση είναι άλλη, είναι απομακρυσμένο νησί με πιο τοπικά χαρακτηριστικά. Τα παιδιά έχουν ταυτίσει τη μουσική με το όργανο του πανηγυριού, καταλαβαίνεις τι απόσταση πρέπει να διανύσεις για να φτάσεις στο σημείο που αυτομάτως σε ένα παιδάκι στην Αθήνα θα του πει ο γονιός του “θέλεις να πας στο ωδείο να μάθεις πιάνο ή κιθάρα;”».

Η Κάσος δεν είναι Κυκλάδες, και Ελλάδα δεν είναι μόνο η Αθήνα. Φανταστείτε τι σημαίνει για τα παιδιά που μεγαλώνουν στα νησιά να ριζώσει το Εργαστήριο και να μπορούν να μάθουν ένα μουσικό όργανο.

Του λέω τι παρατήρησα στην πρόβα, ότι η μουσική διδάσκει ήθος. «Είναι ενδιαφέρον που το λες. Το να μελετάς μουσική είναι ένας κόσμος πολύ δικός σου, σε ηρεμεί. Και έχουμε πολλή ανάγκη την ηρεμία, τη στοχοπροσήλωση. Το να παίζεις με άλλους είναι κι αυτό ένα μάθημα. Ο Ντάνιελ Μπάρενμποϊμ, αυτός ο φοβερός μουσικός και φιλόσοφος, έχει ένα πολύ ωραίο βιβλίο “Η μουσική κινεί τον χρόνο” όπου εξηγεί τι σημαίνει να συνυπάρχεις σε μία ορχήστρα ή να παίζεις μουσική με κάποιον άλλο, είναι η μόνη συνθήκη στην οποία μπορείς να συνομιλείς με τον άλλο ταυτοχρόνως, όταν δύο μουσικοί παίζουν μαζί  έχουν διάλογο και την ίδια στιγμή ακούμε ο ένας τον άλλο. Είναι όλη μας η ζωή αυτό, αν το μάθεις έχεις λύσει όλα σου τα θέματα».

Ήρθε η ώρα του μπάνιου! Η Θένια Αντωνιάδου, από την παραγωγή, που από τον Μάρτιο βάζει μπρος τα οργανωτικά και φροντίζει μέχρι και την τελευταία στιγμή να λειτουργούν όλα στην εντέλεια, μας έχει δώσει τις πληροφορίες για τις παραλίες. Χωρίς να το ξέρουμε διαλέγουμε μία από τις πιο ωραίες παραλίες του νησιού, στον Φάρο, στη δεξιά παραλία ο κόσμος δεν είναι πολύς και έχει αυτή την υπέροχη σκιά από τα αλμυρίκια στην άμμο. Παράδεισος. Δίπλα μας κάνει μπάνιο ένα κορίτσι με τους γονείς του από τις «πρώτες κιθάρες» που είδαμε στην πρόβα και θα συναντούσαμε ξανά αυτές τις μέρες στις εκδηλώσεις του MuSifanto.

Το απόγευμα στις 7.30 είναι ο Μουσικός Περίπατος, ένα από τα highlights του φεστιβάλ. Όπως γράφει στο πρόγραμμα είναι ένας διάλογος ανάμεσα στη μουσική και το τοπίο της Σίφνου. Όσοι συμμετέχουν, από τους πιο μικρούς μαθητές μέχρι εκλεκτούς σολίστ, δημιουργούν ένα ψηφιδωτό από ολιγόλεπτες συναυλίες με διαφορετικά μουσικά όργανα. Κιθάρα, φλάουτο, κέλτικη λύρα, φλογέρα, βιολιά, φωνές που τραγουδούν. Περπατάμε μονοπάτια που οδηγούν σε ξεχωριστά τοπία και καλντερίμια παραδοσιακών οικισμών, πουλιά, ζώα των αγρών και ο άνεμος ανάμεσα στις ελιές συνομιλούν με τη μουσική.

Όταν φτάνω ο κόσμος έχει μαζευτεί στην αυλή του Αγίου Κωνσταντίνου στην πλατεία του Αρτεμώνα. Είναι η πρώτη στάση, τρομπέτα και κιθάρα, παίζουν Λόρκα, Χατζιδάκι, Θεοδωράκη. «Αν θυμηθείς το όνειρο μου…» Μικρά παιδιά, μεγάλοι και παππούδες σε κλίμα κατανυκτικό, φορώντας τα καλά τους τα καλοκαιρινά, σαν να είμαστε στον Επιτάφιο, ξεκινάμε όλοι μαζί για τις επόμενες μουσικές στάσεις. 

Ο Μουσικός Περίπατος φέτος περιλαμβάνει μια διαδρομή μέσα στα στενά του Αρτεμώνα, με τα αρχοντικά σπίτια, τις εξαιρετικής αρχιτεκτονικής νησιώτικες εκκλησίες και τις ασπρισμένες αυλές. Πιο κάτω στο προαύλιο του σχολείου μας περιμένει το κοντραμπάσο με δοξάρι, στην επόμενη στάση σε μια αυλή κιθάρα και φλάουτο, πιο κάτω μουσική και τραγούδι της Ιταλίας από το σύνολο Canto Soave, η συναυλία τους ήταν την Τρίτη στη Μονή Φυρογίων. Σε έναν ελαιώνα, στο εξοχικό κομμάτι του Περίπατου, είναι στημένες οι τρομπέτες, και αμέσως μετά, από τη βεράντα ενός σπιτιού μας κάνουν καντάδα οι δύο βιολιστές. 

Τελευταία στάση στην πλατεία του Χρυσόγελου με κιθάρες και τραγούδι, το κλίμα κατάνυξης που μας ακολουθεί όλη αυτή την ώρα μετατρέπεται σε κλίμα γιορτής, ο κόσμος που έχει γεμίζει τα γύρω στενά συμμετέχει τραγουδώντας και χτυπώντας παλαμάκια, «Η Μαργαρίτα η Μαργαρώ...», άνθρωποι κάθε ηλικίας, ηλικιωμένοι και παιδιά, οικογένειες και παρέες, ντόπιοι και τουρίστες, Έλληνες και ξένοι, μια μοναδική εμπειρία, συγκινητική, που προσκαλεί και ενώνει όλο το νησί.

Μόνο για αυτή τη σπάνια στιγμή το MuSifanto μπορεί να είναι περήφανο για όσα έχει καταφέρει όλα αυτά τα χρόνια.

MuSifanto: Μέρα δεύτερη

Το επόμενο πρωί πηγαίνω στην πρόβα από τα σεμινάρια της μονωδίας στο Κάτω Πετάλι. Η υψίφωνος Ειρήνη Καράγιαννη, καθηγήτρια στα σεμινάρια μονωδίας, με τους μαθητές του MuSifanto προετοιμάζονται για τα τραγούδια που θα πουν στη μαθητική συναυλία της Δευτέρας, που μαζί με τα παιδιά του πιάνου θα κλείσουν την τελευταία μέρα του Φεστιβάλ. Όταν ακούς τις φωνές απέξω, σοπράνο, άλτο... δεν περιμένεις ότι ανήκουν σε νεαρά κορίτσια, που έχουν πάει στην πρόβα με τα ρούχα της παραλίας. Μα φυσικά, σε νησί βρισκόμαστε! Παρακολουθώ και τη δική τους πρόβα, εντυπωσιασμένη από το υψηλό επίπεδο του σεμιναρίου.

Εδώ είναι το παλιό Δημοτικό Σχολείο Κάτω Πεταλίου Σίφνου, που λειτούργησε από το 1924 μέχρι το 1992, όπου γίνονται τα Εργαστήρια του Συλλόγου τον χειμώνα. Στο «Μουσικό Εργαστήρι Σίφνου Φραγκίσκη Ψαχαροπούλου Καρόρη», κάτι σαν το Ωδείο του νησιού ή το μουσικό σχολείο Σίφνου, οι δάσκαλοι έρχονται δύο φορές τον μήνα, όλο τον χρόνο, από την Αθήνα. Χωρίς όλη αυτή την πρωτοβουλία τα παιδιά στο νησί δεν θα είχαν τη δυνατότητα να μάθουν μουσική. Δεν μπορώ καν να φανταστώ πώς είναι ο χειμώνας στο νησί. Από το παράθυρο παρατηρώ το σιφνέικο τοπίο, με τις αναβαθμίδες που φτιάχνουν οι ξερολιθιές, τα λιόδεντρα και τα κυκλαδίτικα σπίτια.

Το μεσημέρι καθόμαστε να φάμε στο Λιοτρίβι, το μικρό εστιατόριο στην πλατεία στον Αρτεμώνα, όπου τρώνε κάθε μεσημέρι οι μουσικοί και οι δασκάλοι των εργαστηρίων – το φαγητό έρχεται εκεί από άλλο εστιατόριο κάθε μέρα, μενού-έκπληξη. Ο Τάκης Γιαννόπουλος είναι ο δάσκαλος, μαζί με τον Νικήτα Μιχαλόπουλο, του Εργαστηρίου κιθάρας και η Δάφνη Τόκα η δασκάλα του πιάνου που έρχεται περίπου 20 χρόνια, από το 1996 που ιδρύθηκε το πρώτο εργαστήριο. Αν ρίζωσαν τα Εργαστήρια μέσα στα χρόνια είναι επειδή τους εμπιστεύτηκαν. «Όταν πρωτοξεκινήσαμε υπήρχε μια επιφύλαξη, μέσα στα χρόνια το μουσικό Εργαστήρι άρχισε να ενσωματώνεται στην κοινωνία. Φέτος το εργαστήρι του πιάνου είχε 18 μαθητές, τα παιδιά που αποφασίζουν να συνεχίσουν τα προετοιμάζουμε με την ύλη των ωδείων» λέει η Δάφνη, που σημειώνει ότι υπάρχει μια τάση επιστροφής στα νησιά, πολλά παιδιά μετά τις σπουδές έρχονται πίσω αν έχουν κάτι να κάνουν. 

Ο Τάκης είναι 33 χρονών και τα τελευταία 10 χρόνια διδάσκει στα Εργαστήρια κιθάρας. Έχω παρατηρήσει πόσο δοτικός είναι με τα παιδιά και πόσο τον αγαπάνε. «Τον χειμώνα υπάρχει μόνο ένα πλοίο που έρχεται την Παρασκευή και γυρνάει την Κυριακή, περνώντας τα χρόνια απλώς μπαίνω στο καράβι, είναι μια ρουτίνα που την κάνω με χαρά. Δεν είναι θέμα προσφοράς...» λέει με σεμνότητα. «Αισθάνομαι ότι θα έρθω και θα περάσουμε ωραία, χαίρονται τα παιδιά σε ένα μέρος που δεν υπάρχουν επιλογές στη μουσική». Η Δάφνη το θέτει και αλλιώς: «Εγώ νιώθω ότι αυτό που κάνουμε είναι πιο σημαντικό από ό,τι στην Αθήνα».

Με τα χρόνια μπαίνουν κι εκείνοι σε ρυθμούς ντόπιων, ακολουθούν τις αλλαγές των εποχών, μετά την ένταση του καλοκαιριού ξέρουν ότι θα έρθει η ησυχία, δεν είναι εύκολος ο χειμώνας στα νησιά. «Δεκέμβρη με Φλεβάρη το μόνο που υπάρχει είναι δύο σουβλατζίδικα, είναι όλα πιο δύσκολα, το κρύο, τα πιθανά απαγορευτικά, να μην μπορείς να γυρίσεις, νυχτώνει πολύ γρήγορα, οι ντόπιοι μαζεύονται σε σπίτια, εσύ μένεις μόνος. Μέχρι αρχές Νοέμβρη κάπως διατηρείται η καλοκαιρινή ζωντάνια, και από Μάρτη και μετά αρχίζουν να ανοίγουν ξανά τα μαγαζιά, έρχονται τα τριήμερα και οι ξένοι που ανοίγουν τα σπίτια τους, από το Πάσχα το νησί ζωντανεύει, είναι πολύ όμορφα, ανθίζει το βουνό...». Μου λένε ιστορίες για παιδιά που μέσα από τα Εργαστήρια ακολούθησαν αυτή την πορεία και έγιναν επαγγελματίες μουσικοί, κάποια με υποτροφίες, επιτυχίες και καριέρα στο εξωτερικό.

Μαζί μας στο τραπέζι είναι και η Αλεξάνδρα Θωμοπούλου, που όλες αυτές τις μέρες φωτογραφίζει στιγμές από τα σεμινάρια και τα events του MuSifanto. Είπαμε, το MuSifanto φτιάχνεται από μια παρέα «φίλων» που ο καθένας προσφέρει με το δικό του τρόπο, με επαγγελματισμό και γενναιοδωρία.

Ήρθε η ώρα της θάλασσας. Πού είναι ωραία για μπάνιο; Προτείνουν τη Χρυσοπηγή. Από εκεί βουτάς από τις επίπεδες πλάκες σε κρυστάλλινα νερά, αν προτιμάς ησυχία, ή πας στην παραλία στο διπλανό κόλπο, όπου και έχει και μια ωραία ταβέρνα που προτιμούν και οι ντόπιοι.

Μετά από μια ολιγόωρη σιέστα, νωρίς το βράδυ επιστρέφουμε στο Κάτω Πετάλι, αυτή τη φορά για να ακούσουμε μια τζαζ συναυλία, Γιώργος Κοντραφούρης Τρίο. Η πλατεία είναι στρωμένη με καρέκλες που γεμίζουν, ο κόσμος, που είναι πολύς, σκαρφαλώνει και στα γύρω πεζούλια. Παρατηρώ τα πόδια των παιδιών που κάθονται εκεί να κουνιούνται στο ρυθμό μιας μουσικής που θα μπορούσαμε να ακούμε στο θρυλικό τζαζ κλαμπ Blue Note στη Νέα Υόρκη. Την ακούμε όμως σε ένα παραδοσιακό χωριό της Σίφνου! Τυχερά τα παιδιά του MuSifanto και όλοι εμείς. Παίζουν κομμάτια από τα τελευταία τους άλμπουμ, ο  ντράμερ Jason Waster  και ο κοντραμπασίστας Κίμων Καρούτζος είναι και οι δύο εξαιρετικοί μουσικοί. Το MuSifanto κάθε χρόνο φροντίζει να διανθίζει το πολιτιστικό πάνορμα του νησιού με ξεχωριστά events, πέρσι είχε έρθει ολόκληρη η Ορχήστρα της Ερτ. Το βράδυ επιβάλλεται μια βόλτα για ποτό στον όμορφο Αρτεμώνα.

MuSifanto: Mέρα τρίτη και τελευταία

Πρωινό με ρεβιθάδα, κυριακάτικο σιφνέικο έθιμο για το ξεκίνημα της ημέρας, στη φιλόξενη κουζίνα της οικίας Καρόρη, μοναδικής αρχιτεκτονικής, όπου φιλοξενούνται όπως κάθε χρόνο κάποιοι από τους μουσικούς και δασκάλους του φεστιβάλ. Το MuSifanto σε καλεί να γνωρίσεις τις ομορφιές της Σίφνου και εμείς ακολουθούμε τις οδηγίες της Τζουλιέττας που προτείνει μια εκδρομή στο βορειότερο άκρο, εκεί που μπορεί να δει κανείς μια άλλη του πλευρά του νησιού, με τις αγροτικές καλλιέργειες και τις κτηνοτροφικές μονάδες. Η Χερρόνησος (12 χλμ. Από τον Αρτεμώνα) είναι το πιο απομονωμένο χωριό της Σίφνου, ο μοναδικός οικισμός στη βόρεια ακτή του νησιού. Βρίσκεται σε ένα βαθύ όρμο δίπλα σε μια βραχώδη χερσόνησο, που περιβάλλεται από λόφους, η θέση του παρέχει προστασία από τα μελτέμια που πνέουν στην περιοχή κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού.

Παλαιότερα, μαθαίνουμε, ήταν οικισμός αγγειοπλαστών. Είναι χτισμένη περιμετρικά ενός κόλπου που μοιάζει με φιόρδ, εδώ μπορείς να κολυμπήσεις σε κρυστάλλινα νερά που θυμίζουν λίμνη – θα το θυμάμαι σαν το πιο ωραίο μπάνιο του καλοκαιριού. Και μετά στην ομώνυμη ταβέρνα χτισμένη στην προκυμαία πάνω στη θάλασσα, όπου τρως αποκλειστικά τα ψάρια που τους φέρνουν τα καΐκια. Όνειρο!

Κυριακή βράδυ! Η αποψινή βραδιά είναι η πιο σημαντική του φεστιβάλ, η μαθητική συναυλία σεμιναρίων κιθάρας, τρομπέτας και μουσικών συνόλων, την περιμένουμε όλοι με ανυπομονησία. Πλέον καταλαβαίνω πολύ καλά τι σημαίνουν τα λόγια της προέδρου του Συλλόγου, κυρίας Μαρίας Κωνσταντινίδη, που πρωτοστατεί παντού και ανοίγει την εκδήλωση με μια μικρή εκφώνηση. «Ο στόχος μας είναι να βοηθήσουμε τα παιδιά να ανακαλύψουν τα ταλέντα τους και να χαρούν τη μουσική για να τους συνοδεύει στη ζωή τους». Χωρίς το δικό της όραμα, όπως θα πει αμέσως ματά ο Δημήτρης Κουρζάκης, που έχει και ρόλο παρουσιαστή της βραδιάς, τίποτα από όλα αυτά δεν θα είχε συμβεί. Αναφέρει όλους έναν προς έναν τους ανθρώπους που συμμετέχουν με την ψυχή τους στο να φτιαχτεί αυτό το χειροποίητο φεστιβάλ, έχοντας ένα κοινό όραμα για τα παιδιά, και τελικά αυτό είναι που κάνει τόσο ξεχωριστό το Musifanto, ίσως το μόνο Φεστιβάλ χωρίς καλλιτεχνικό διευθυντή.

«Θα ξεκινήσουμε με τις τρομπέτες σε μια πολύ γνωστή μελωδία...»

Έχει ακόμα ένα απογευματινό φως στο Κάτω Πετάλι όταν ανεβαίνουν οι πρώτοι μαθητές να μας παίξουν τα κομμάτια τους, κι όσο πέφτει η νύχτα αρχίζουν να ανάβουν τα φώτα των σπιτιών στο βάθος και να αχνοφαίνονται οι όγκοι των βουνών μέχρι να χαθούν στο σκοτάδι. Είναι συγκινητικό να ακούς τις τρομπέτες και τις κιθάρες να ηχούν στο ανοιχτό σιφνέικο τοπίο. Γίνεται ακόμα πιο συγκινητικό αν έχεις υπάρξει κομμάτι του Musifanto, αν έχεις καταλάβει τι έχει συμβεί όλες αυτές τις μέρες στο νησί, αν γνωρίζεις όλη αυτή τη δουλειά που υπάρχει από πίσω, που έχει προσφερθεί με αγάπη και γενναιδωρία. Τα εργαστήρια των δασκάλων τους δύσκολους χειμώνες. Τις παρτιτούρες που έστειλαν στα παιδιά της Αθήνας για να προετοιμάσουν τα κομμάτια τους. Το μοίρασμα της γνώσης. Όλα τα πρωινά αυτές τις 7 μέρες που τα παιδιά στο νησί μελετούν, μαθαίνουν, δένονται με τη μουσική, με τους ανθρώπους και τον τόπο, και ετοιμάζονται για αυτή εδώ τη συναυλία που θα βγουν να παίξουν μπροστά στο κοινό του MuSifanto.

Παρατηρώ τα πρόσωπα των παιδιών όλων των ηλικιών όσο περιμένουν στο πεζούλι ακούγοντας με προσήλωση μέχρι να έρθει η σειρά τους, πώς χειροκροτούν και λάμπουν και χαίρονται, άλλα με συστολή και άλλα με τον αέρα του σολίστα, και τις τρυφερές χειρονομίες των δασκάλων τους όταν ανεβαίνουν να παίξουν, τη σοβαρότητά τους. Εσένα, τον ακροατή της συναυλίας, δεν σε ευχαριστεί μόνο η προσπάθειά τους ώστε να θέλεις να τα επιβραβεύσεις, αλλά απολαμβάνεις και τη μαγεία της μουσικής. Κι ίσως είναι αυτή η τελευταία βραδιά που με έκανε να καταλάβω ακριβώς όλα όσα μου είχαν εξηγήσει οι άνθρωποι του Φεστιβάλ όλες αυτές τις μέρες, όσα είδα, ένιωσα και άκουσα, για το έργο που τόσα χρόνια προσφέρουν οι Φίλοι του Νησιού και της Μουσικής. Σε κάποιους μια ευκαιρία ζωής, σε άλλους αμέτρητες χαρές...

Ακολουθεί η απονομή των διπλωμάτων. Δεν το ξέρουν αλλά τα διπλώματά τους και από μία κάρτα στον καθένα, τα σχεδίασε και τα τύπωσε ο Graig Poland Smith, και έγραψε πάνω τους χειρόγραφα ένα ένα τα ονόματά τους και τη μικρή φράση («Μπράβο! Ευχαριστούμε για τη συμμετοχή σου»), ο καλλιγράφος που έφτιαξε τα προσκλητήρια της στέψης του Καρόλου, o φιλόξενος οικοδεσπότης του MuSifanto που στην πρώτη του ζωή, πριν μαθητεύσει στην τέχνη της Καλλιγραφίας, ήταν μάγειρας σε ποντοπόρα πλοία και δεν ξεχάσω το ζυμωτό ψωμί που έφερε μαζί με ένα μπουκάλι κρασί στο σπιτάκι φιλοξενίας που είναι και εργαστήριό του. Έρχεται πάνω από 30 χρόνια εδώ, η Σίφνος είναι η δεύτερη πατρίδα του, ο τόπος που θέλει να περάσει το υπόλοιπο της ζωής του, και όταν φυτεύει δέντρα στον κήπο σκέφτεται τα εγγόνια του, «κι εγώ, ας προλάβω έστω να φάω έναν καρπό». Το τελευταίο απόγευμα, όταν έγραφε τις κάρτες των παιδιών, μου ζήτησε μια χάρη. Να τονίσω στο ρεπορτάζ μου ότι ο Σύνδεσμος οι Φίλοι του Ελληνικού Νησιού και της Θάλασσας χρειάζεται οικονομική στήριξη και χρηματοδότηση στην προσπάθειά του, από φορείς, από εταιρίες και από το κράτος, για να μεγαλώσει ακόμα περισσότερο και να ευεργετήσει ακόμα περισσότερα παιδιά.

Μετά τη συναυλία, όταν ο πολύς κόσμος έχει φύγει, έχουμε μείνει με την Τζουλιέττα Καρόρη. Η αίθουσα του Εργαστηρίου, στο παλιό σχολείο ακριβώς πάνω από την πλατεία της συναυλίας, είναι αφιερωμένη στη μνήμη της μητέρας της. Η Φραγκίσκη Καρόρη είναι η ψυχή του Φεστιβάλ που μας βλέπει από ψηλά και χαίρεται για όσα έχει καταφέρει η επόμενη γενιά. Ακριβώς απέναντι, μου δείχνει το σπίτι του φίλου της του Παναγιώτη Τέτση, μου λέει πόσο του άρεσε κι εκείνου να ακούει τους ήχους του πιάνου στην απόλυτη ησυχία της εξοχής. Μου δείχνει και ένα άλλο σπίτι εκεί απέναντι, κάτι Γερμανών, που όταν παντρεύτηκαν ζήτησαν τα δώρα γάμου να είναι χρήματα για να αγοραστούν όργανα για το Μουσικό Σχολείο της Σίφνου, για τα παιδιά! Μάζεψαν 10.000 ευρώ και τους τα έδωσαν. Πόσες συγκινητικές ιστορίες.

Παρακολουθώντας τη μαθητική συναυλία φαντάστηκα το MuSifanto να μεγαλώνει ακόμα περισσότερο και να γίνεται περιζήτητος θεσμός, να θέλουν να έρχονται από τα Ωδεία της Αθήνας ακόμα και οι πιο προχωρημένοι σπουδαστές για να κάνουν σεμινάρια υψηλού επιπέδου στο νησί, η γνώση να συνδυάζεται με τη χαρά και την ανεμελιά των διακοπών, να μπολιάζεται το νησί με την πρωτεύουσα και τα σιφνιωτάκια να ονειρεύονται τον μεγάλο κόσμο που τα περιμένει, κι αν θέλουν μετά να επιστρέφουν στο νησί και να μεγαλουργούν ή να ζουν μια ταπεινή ζωή. Δεν είναι καμιά τρομερή φαντασίωση, αυτός είναι ο στόχος του Φεστιβάλ και έρχεται όλο και πιο κοντά, βλέπετε όμως πόσο γρήγορα, μόλις σε 3 μέρες, οι άνθρωποι του Μusifanto με έκαναν και μένα κομμάτι του, τόσο που να κάνω όνειρα για αυτό.

Το Μusifanto θα έκλεινε το επόμενο βράδυ με τη συναυλία των σεμιναρίων της μονωδίας και του πιάνου. Το δικό μας τελευταίο βράδυ, η Τζουλιέττα μας έκανε ένα τελευταίο δώρο πριν το διαλύσουμε, μια ξενάγηση στο Κάστρο. Γιατί, είπαμε, μία από τις όψεις του Φεστιβάλ είναι οι καλεσμένοι του και όσοι συμμετέχουν με την όποια ιδιότητά τους να γνωρίσουν το νησί, που είναι ιδιαίτερο και πάρα πολύ όμορφο. Το Κάστρο είναι η αρχαία πρωτεύουσα της Σίφνου, χτισμένο σε έναν λόφο ανατολικά, ένας από τους σημαντικότερους οικισμούς μεσαιωνικής πολεοδομικής δομής που χτίστηκε το 1635 και διατηρεί ακόμα και σήμερα τα χαρακτηριστικά του βενετσιάνικου οχυρού, με τις ταράτσες κάποιων σπιτιών να είναι οι βεράντες των από πάνω για λόγους άμυνας. Τη μέρα είναι πολύ γραφικό, και σίγουρα έχει αρκετό κόσμο, όταν πήγαμε εμείς όμως, στις 11 τη νύχτα, ήταν άδειο, ήσυχο και ατμοσφαιρικό, σαν να μεταφερθήκαμε σε άλλη εποχή. Το πιο όμορφο κλείσιμο αποχαιρετισμού από την πιο φιλόξενη παρέα, αυτή του Μusifanto.