Ψαραντώνης: Η συναυλία και ο δίσκος «Σαν Πυροβάτης»

Το 1994 ο Δημήτρης Κάππος από τα παλαιότερα στελέχη της Λύρας έχοντας άριστες σχέσεις με την κρητική σκηνή, έφερε τον Ψαραντώνη στα γραφεία της Ζαλοκώστα. Ισχυρή μεταγραφή. Χαρά και συγκίνηση, γιατί είχαμε ανταμωθεί παλιά. Είχαμε γνωριστεί όταν κατεβήκαμε το ‘81 με την Κομπανία στο Ηράκλειο, για τον «Μουσικό Αύγουστο» του Χατζιδάκι, για συναυλίες. Μετά την πρώτη συναυλία εγκατέλειψα την ομάδα και πήγα να τον δω στο κέντρο «Λύρα». Ήταν μια απίστευτη εικόνα. Στο πάλκο ήταν τρεις, Ψαραντώνης, Ψαρογιώργης και Αχιλλέας Περσίδης. Μακρυμάλληδες, σαν ορεσίβιοι πειρατές με στιβάνια. Δεν φορούσαν «φυσεκλίκια» αλλά το κλίμα ήταν ατίθασο. Κάποια στιγμή ένα γατάκι διέσχισε την πίστα. Σταμάτησε στο κέντρο της και άρχισε να καλλωπίζεται. Ο Ψαραντώνης κατέβηκε από το πάλκο και γονάτισε απαλά στην πίστα. Έπαιξε λύρα για το γατί, που σταμάτησε να γλείφεται και τον κοιτούσε με έκπληξη. Τα λαούτα έκαναν παύση. Όλο το μαγαζί έκανε παύση. Μετά από 2 λεπτά που μου φάνηκαν αμέτρητα, η γατούλα έφυγε τρεχάτη κι ο Ψαραντώνης ξαναγύρισε ήρεμα στην θέση του. Αυτό το «απρόοπτο συμβάν», ήταν κάτι απλό και φυσιολογικό για όλους εκεί μέσα, και το γλέντι συνεχίστηκε σα να μην είχε συμβεί τίποτα. Συνέχισε να τραγουδάει με αυτόν τον «De profundis» τρόπο του και να δίνει άλλη διάσταση και άλλο νόημα σε τραγούδια που είχες ακούσει άπειρες φορές. Σα να σου αποκάλυπτε βαθύτερα μυστικά, που του δόθηκαν. Σαν εξ αποκαλύψεως προφήτης. Ένας γαλανομάτης προφήτης.

Είναι η αστείρευτη φλέβα της κρητικής μουσικής που του δίνει το λάλον ύδωρ.

Συμφωνήθηκε να αναλάβω την παραγωγή του δίσκου. Του πρότεινα ένα φιλικό στούντιο. Red House στην Κυψέλη. Ηχολήπτης ο Κώστας Στρατηγόπουλος που ήταν και εξαιρετικός κιθαρίστας και θαυμαστής του. Ο Ψαραντώνης δεν πολυμιλάει. Δεν αναλώνεται σε τρέχοντα και καθημερινότητες. Είναι σαν αρχαίος πρίγκηπας. Δεν τα βλέπει αφ’ υψηλού. Είναι στ’ αψηλού. Έχει μια αόρατη πανοπλία που η φλυαρία της καθημερινότητας δεν την διαπερνάει. Να είναι ένας απόστολος της Κρητικής μουσικής. Αυτό τον νοιάζει.

Μαζευτήκαμε. Στην αίθουσα πέρασαν οι γιοι του, ο Ψαρογιώργης και ο Λάμπης. Ακολούθησαν ο Αχιλλέας Περσίδης και ο «Τσίκος» Κατσικιώτης. Βάζουμε στοιχειώδη παραβάν και γράφουμε. Όλοι μαζί. Μουσικές και τραγούδι μαζί. Ταχύτητα, πιάνο-φόρτε, χρώματα, όλα τα καθορίζει η ερμηνεία του. Η ανάσα του. Μια ομάδα που αναπνέει μαζί με τον Ψαραντώνη. Κι αυτός παλεύει με το «θεριό» την λύρα του. Πότε την αγκαλιάζει και πότε την «βιάζει» να κάμει την υπέρβαση. Απείθαρχος κι απρόοπτος. Ήσυχος κι ανήσυχος. Πότε υποτάσσεται στο παραδοσιακό και πότε ξεσηκώνεται και σπάει την φόρμα. Τραγουδάει με ένα αρχέγονο τρόπο. Έχει δικό του μοτίβο. Παίζει με τις δονήσεις των συλλαβών και οι λέξεις παίρνουν άλλη σήμανση. Φλέγεται και πάλλεται όταν είναι στο «έργο». Όταν κατεβαίνει, σαν να είναι άλλος εαυτός. Είναι ήσυχος, πράος και ταπεινός. Ο παλιός στίχος έλεγε «Παλιό κρασί είν’ η σκέψη σου». Τραγούδι ερωτικό. Αυτοσχεδιαστής. Το ανασκευάζει και το κάνει υπαρξιακό «Παλιό κρασί ειν’ η σκέψη μου». Του προτείνω να χορέψει ένα τραγούδι και να ηχογραφήσουμε τα πατήματά του και την ανάσα του, και να τα μιξάρουμε. Χαμογελάει.

Απολαμβάνω μοναδικές στιγμές. Μαθαίνω γιατί όλη η Ελλάδα τον Νίκο τον ήξερε Ξυλούρη και όλη η Κρήτη Ψαρονίκο. Γενικά γιατί όλη η μουσική οικογένεια έχει το πρόθεμα Ψαρο-. Ο πάππος τους, λέει, έπιανε τους Τούρκους σαν τα ψάρια και τους έμεινε ο τιμητικός τίτλος. Σα να λέμε λόρδος.

Θα ξανασυναντηθούμε δυο χρόνια μετά στο ίδιο στούντιο. Τώρα θα συμμετέχει και η Νίκη Ξυλούρη. Σαν ακρόπλωρο ανοίγει τον δικό της δρόμο. Τραγουδά με την δική της εσωτερικότητα. Τραγούδια από όλη την Ελλάδα.

Φωνάζω τον Αντώνη Απέργη, κανονάκι, και τον Χάρη Λαμπράκη, νέι. Η υπόλοιπη ομάδα είναι ίδια. Είναι η ομάδα του. Την επομένη ακούμε τι καταγράφτηκε. Άλλη μέρα, άλλα αυτιά. Ακούει ο Ψαραντώνης και λέει «Νίκη». Παύση. Καπνίζει. Βαθιά ρουφηξιά. Παύση. «Πρέπει να το ξαναπείς». Παύση. Η Νίκη καπνίζει. Βαθιά ρουφηξιά. Παύση. Μετά από λίγο. Η Νίκη «Θα το ξαναπώ». Αυτό το «θα το ξαναπώ» σημαίνει ότι θα το ξαναπαίξουνε. Ο χρόνος εδώ μετράει αλλιώς. Μέσα σε μουσικές πρωτόγνωρες. Μικρές και μεγάλες παύσεις, τέλειωσε και ο δίσκος «Από καρδιάς».

Γυρνάει όλο τον κόσμο παίζοντας και τραγουδώντας. Γίνεται «διεθνής» χωρίς εταιρείες, «γραφεία» και μανατζαρέους. Η ατίθαση φύση του ανοίγει πόρτες σε «Έθνικ» αλλά και σε «Ροκ» φεστιβάλ. Αυτό το πάθος δεν κατηγοριοποιείται. Το 2008 στην «Αίγλη» ο Nick Cave τον χειροκροτεί. Το 2009 είναι καλεσμένος στο Σίδνεϋ της Αυστραλίας, στο φεστιβάλ All Tomorrow’s Parties. Εκεί παίζει και ο Nick Cave. Παίζουν την ίδια μέρα. Τελειώνοντας λέει στο κοινό του «Τώρα πάμε να δούμε τον Έλληνα»! Κάθεται στην σκηνή και απολαμβάνει τον Ψαραντώνη. 

Την ίδια χρονιά ο Μικρός Ήρως στεγάζεται στην Λύρα. Αυτή την φορά η Λύρα ανήκει στον Κώστα Γιαννίκο. Του προτείνω μια ζωντανή ηχογράφηση με τον Ψαραντώνη. Μου δίνει έγκριση. Τον παίρνω τηλέφωνο και κατεβαίνω στο Ηράκλειο. Τα λέμε στο σπίτι του. Χρονικά το πλησιέστερο live είναι στην Θεσσαλονίκη. Μου προτείνει να παραμείνω και να πάμε χάραμα στ’ Ανώγεια. Έχει ένα δέντρο με μια κουφάλα που χώνεται μέσα και παίζει για τα πουλιά. Το έχασα. Δεν μπορώ. Τον Απρίλιο θα τον ηχογραφήσω στην «Αίγλη». Είναι στην ομάδα και ο αδελφός του, ο Ψαρογιάννης. Με θυμάται από τα παλιά. Απ’ το ‘75. Τους εξηγεί τα παλιά.

Είχα παίξει στον δίσκο «Καπνισμένο Τσουκάλι» του Χρήστου Λεοντή και στις συναυλίες του συνθέτη με τον Νίκο Ξυλούρη. Στις συναυλίες έπαιζε κι ο Γιάννης. Γίνεται μεγαλύτερη η χαρά μας.

Παρότι καθιστός, είναι αεικίνητος και του βάζουμε 4-5 μικρόφωνα. Η θολωτή «Αίγλη» δεν μας αφήνει αρκετό καθαρό ηχητικό υλικό.

Επαναλαμβάνουμε την ηχογράφηση τον Δεκέμβρη στο «Principal Club» του Νίκου Στεφανίδη, πάντα με το κινητό συνεργείο του Studio Polytropon.

Στην επεξεργασία διαπιστώνω ότι κάτω από το μικρόφωνο της αίθουσας είναι ένας φάλτσος θερμοκέφαλος που μου «λερώνει» τον ήχο του «χώρου». Στο συγκινητικό τραγούδι «Θ’ ανεβώ στον ουρανό» υποχρεωτικά στήνω μια αυτοσχέδια χορωδία στο στούντιο να καλύψω τον «μπαγάσα».

Τον δίσκο τον βαφτίζω «Σαν Πυροβάτης». Έτσι την νιώθω τη συναυλία του. Σαν μια πράξη υπέρβασης, σαν πυροβασία.

Ο Ψαραντώνης είναι από τους σημαντικότερους ζώντες καλλιτέχνες της ελληνικής μουσικής.