Φόνισσα: Η Εύα Νάθενα φτιάχνει το περίγραμμα μιας αέναης τραγωδίας

Γύρω στα 1900, σε ένα άγονο ελληνικό νησί ζει η χήρα Χαδούλα Φραγκογιαννού. Πρόκειται για μια σκληρή γυναίκα που έχει κερδίσει τη μάχη της επιβίωσης στην τοπική πατριαρχική κοινωνία, χάρη στο «ταλέντο» που έχει κληρονομήσει από τη μητέρα της. Ποιο είναι αυτό; Να λυτρώνει τα θηλυκά μωρά από τη μοίρα τους.

Η ταινία που γυρίστηκε στη λακωνική Μάνη ξεκινά με την εξής φράση του Οδυσσέα Ελύτη από το βιβλίο που έγραψε για τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη:

Μια μέρα το παρελθόν θα μας αιφνιδιάσει με τη δύναμη της επικαιρότητας του Παπαδιαμάντη. Δεν θα έχει αλλάξει εκείνο, αλλά το μυαλό μας

Η αποφασιστικότητα της σκηνογράφου-ενδυματολόγου Εύας Νάθενα, στην πρώτη σκηνοθετική δουλειά της, να αποδείξει στην πράξη την ισχύ της παραπάνω φράσης είναι σχεδόν συγκινητική. Η «Φόνισσα» δεν είναι μόνο μια ευπρεπής μεταφορά του έργου του Παπαδιαμάντη αλλά ένα μεστό φιλμ, προορισμένο να συναντηθεί με το ευρύ κοινό. Με αυστηρή πειθαρχία και εμμονική σχεδόν προσήλωση στο δράμα της Φραγκογιαννού (το οποίο ενισχύει με εικαστική αξία χάρη στο αποτελεσματικό καδράρισμα του διευθυντή φωτογραφίας Παναγιώτη Βασιλάκη), η σκηνοθέτρια φτιάχνει το περίγραμμα μιας αέναης τραγωδίας.

Ταυτόχρονα αφήνει ελεύθερο το έδαφος στις βασικές ερμηνεύτριες, προκειμένου να πλάσουν τις τραυματικές σχέσεις μιας ιστορίας που αντλεί δύναμη από το σκοτάδι της ψυχής της ηρωίδας του Παπαδιαμάντη. Η Καρυοφυλλιά Καραμπέτη είναι συγκλονιστική στον βασικό ρόλο, ενώ οι Μαρία Πρωτόπαππα (υποδύεται τη μητέρα της Χαδούλας), Έλενα Τοπαλίδου (η πρωτότοκη κόρη που υφαίνει συνεχώς τον αργαλειό), Πηνελόπη Τσιλίκα και Γεωργιάννα Νταλάρα, βάζουν το δικό τους λιθαράκι στο ερμηνευτικό πλέγμα που ισχυροποιεί το φιλμικό σύνολο. Σε επίπεδο σεναρίου, η Κατερίνα Μπέη δεν στέκει μόνο στον επίκαιρο χαρακτήρα του έργου, αλλά εστιάζει στα σημεία της κληρονομούμενης γυναικείας κακοποίησης ταυτόχρονα με μια διεξοδική έρευνα στην ντοπιολαλιά και τις αυθεντικές καθαρευουσιάνικες λέξεις της εποχής, που προσδίδουν ρεαλισμό στην ιστορία.

Το πιο θελκτικό στοιχείο του φιλμ, όμως, είναι τα διαχρονικά μηνύματα που υπογραμμίζονται με σαφήνεια και αποτυπώνουν με σκληρό τρόπο τη νομοτελειακή κακοποίηση-υποτίμηση της γυναίκας στο πέρασμα των αιώνων. Δίχως εξάρσεις και με απλά εργαλεία, η «Φόνισσα» καταγράφει με αμεσότητα τον σκοταδισμό της πατριαρχικής κοινωνίας που θεωρεί «κατάρα» τη γέννηση ενός κοριτσιού ή την αναγκαιότητα της προίκας – θεσμός που καταργήθηκε το 1983! Μέσα από την καταγραφή ενός κόσμου που ζει σε συνθήκες απίστευτης φτώχειας, η απόδοση του δράματος της Φραγκογιαννού δεν αφορά μόνο στη διαιώνιση μιας απίστευτης αδικίας κατά των γυναικών, αλλά σκιτσάρει διεξοδικά το πρόσωπο της φρίκης που προέρχεται από τη θρησκευτική παράνοια, την ψυχολογική και σωματική κακοποίηση και, κυρίως, τη συλλογική ενοχή.