Η Χριστίνα Δράκου και οι τοίχοι που μιλούν: Η ποίηση της street art μέσα από τον φακό της

Για περισσότερο από δεκαπέντε χρόνια, η Χριστίνα Δράκου περιπλανιέται στους δρόμους του κόσμου, φωτογραφίζοντας το πιο ζωντανό και απρόβλεπτο καλλιτεχνικό φαινόμενο των τελευταίων δεκαετιών: τη street art. Από τη Λατινική Αμερική έως την Ευρώπη και την Ασία, ο φακός της συλλαμβάνει τη φευγαλέα μαγεία των τοίχων που μιλούν — έργα που αναπνέουν μέσα στο αστικό τοπίο, μεταφέροντας μηνύματα πολιτικά, κοινωνικά, ποιητικά.

Η έκθεσή της, «La Street c’est Chic», που παρουσιάζεται στη Γκαλερί Lumière Contemporary Art στη Λεμεσό, έως τις 15 Νοεμβρίου, είναι κάτι παραπάνω από μια συλλογή φωτογραφιών. Είναι μια εικαστική περιπλάνηση μέσα από τις αντιθέσεις του δρόμου: την ωμότητα και την κομψότητα, τη φθορά και τη δημιουργία, το εφήμερο και το διαχρονικό. Οι εικόνες της Χριστίνας Δράκου καταγράφουν την ενέργεια και την ελευθερία της street art, αποκαλύπτοντας ταυτόχρονα τη βαθιά ανθρωπιά που κρύβεται πίσω από κάθε σύνθημα, κάθε χρώμα, κάθε σκιά.

Σε μια εποχή όπου ο δημόσιος χώρος περιορίζεται και η τέχνη συχνά εγκλωβίζεται σε λευκούς τοίχους, η Χριστίνα Δράκου μας καλεί να ξαναδούμε την πόλη ως καμβά συλλογικής έκφρασης. Μέσα από το φωτογραφικό της βλέμμα, η street art μετατρέπεται από πράξη αντίστασης σε στιγμή ποίησης· από εφήμερη εικόνα σε νέο έργο τέχνης.

Η δημιουργός, κάτοχος της διεθνούς διάκρισης EFIAP (Excellence de la Fédération Internationale de l’Art Photographique), παρουσιάζει για πρώτη φορά τη δουλειά της σε μορφή συλλεκτικού κουτιού με ανεξάρτητες φωτογραφίες — μια πρωτότυπη πρόταση που αποτυπώνει τη φιλοσοφία του τίτλου: η street art μπορεί να είναι αυθόρμητη, ελεύθερη και, ναι, chic.

Τι σας ώθησε να αφιερώσετε περισσότερα από δεκαπέντε χρόνια στη φωτογράφιση της street art; Ήταν μια καλλιτεχνική ή μια κοινωνική αναζήτηση;

Η street art, που συχνά είναι ανώνυμη, είναι μια μορφή τέχνης που κρύβει δυναμισμό, ελευθερία αλλά και ευθραυστότητα. Οι τοίχοι αποκτούν φωνή· ο καλλιτέχνης παίρνει ρίσκο όταν εκφράζεται, όταν κάνει τον τοίχο καμβά επανάστασης, χιούμορ, καλλιτεχνικής ή πολιτικής στάσης. Άρχισα να φωτογραφίζω street art γιατί κάτι μου άρεσε αισθητικά ή γιατί ένα έργο είχε ευφυΐα και με έκανε να σταθώ – να το θυμηθώ, να το κρατήσω μέσα από τη φωτογραφία.

Πώς επιλέξατε τις πόλεις και τις γειτονιές που αποτυπώσατε; Υπήρξε κάποιο κριτήριο ή σας καθοδήγησε η διαίσθηση και η στιγμή;

Φωτογραφίζω για πολλά χρόνια και αυτό που με χαρακτηρίζει είναι η αμεσότητα και οι σκηνές δρόμου. Δεν φωτογραφίζω με συγκεκριμένο σκοπό· συχνά περιπλανιέμαι στους δρόμους μιας πόλης χωρίς πυξίδα, και πολλές φορές αυτή η ελευθερία είναι που με φέρνει μπροστά σε εικόνες και θέματα που θέλω να κρατήσω, πατώντας το κουμπί της μηχανής μου.

Ποια ήταν η πιο δύσκολη ή απρόσμενη στιγμή κατά τη διάρκεια αυτής της φωτογραφικής διαδρομής σε τρεις ηπείρους;

Δεν θυμάμαι κάτι ιδιαίτερο· ίσως το πιο δύσκολο ήταν όταν στο Μπουένος Άιρες μου έκλεψαν όλες τις μηχανές και τους φακούς μου, κι έτσι οι φωτογραφίες που τελικά κράτησα από εκεί είναι τραβηγμένες με μια απλή κάμερα που αγόρασα εκεί, χωρίς ιδιαίτερους φακούς. Ίσως αυτή η απλότητα, όμως, έδωσε μια πιο αυθεντική ματιά.

Ποιο είναι το πιο σημαντικό στοιχείο για εσάς όταν φωτογραφίζετε ένα έργο δρόμου – η σύνθεση, το φως ή το περιβάλλον γύρω του;

Όταν φωτογραφίζω street art, αυτό που με ενδιαφέρει αρχικά είναι η σύνθεση, το θέμα και το μήνυμα που κρύβεται στον τοίχο· όμως εξίσου σημαντικό είναι και το περιβάλλον γύρω του – ο δρόμος, ο τόπος, οι άνθρωποι που κινούνται μέσα του. Το έργο του δρόμου δεν υπάρχει μόνο του· ζει μέσα στο αστικό τοπίο, διαλέγεται με το φως, με τις σκιές, με τα περαστικά βλέμματα.

Το φως, ειδικά, έχει πάντα καθοριστικό ρόλο – δεν είναι απλώς τεχνικό στοιχείο, αλλά κάτι σχεδόν συναισθηματικό. Μπορεί να αναδείξει ένα χρώμα, να μαλακώσει ένα βλέμμα, να δημιουργήσει μια ατμόσφαιρα που κάνει την εικόνα να αποκτήσει δική της ζωή. Η street art είναι ήδη μια πράξη επικοινωνίας, αλλά μέσα από τη φωτογραφία αποκτά νέο νόημα, γιατί ο φακός επιλέγει τι θα κρατήσει και τι θα αφήσει να χαθεί.

Προσπαθώ πάντα να συλλάβω τη στιγμή που το έργο «αναπνέει» με τον χώρο του – όταν το χρώμα, το φως και η κίνηση γύρω του βρίσκουν μια αρμονία. Εκεί νιώθω ότι η εικόνα γίνεται κάτι περισσότερο από απλή αποτύπωση· γίνεται μια νέα μορφή ζωής του ίδιου του έργου.

Πώς ορίζετε τη σχέση ανάμεσα στη φωτογραφία και την τέχνη του δρόμου; Πού τελειώνει το ντοκουμέντο και πού αρχίζει η καλλιτεχνική ερμηνεία;

Η φωτογραφία αποθανατίζει τη μοναδικότητα της στιγμής – μιας στιγμής που δεν υπάρχει δεύτερη. Σε τοποθετεί σε ένα παρόν που υπήρξε και εσύ σταμάτησες τον χρόνο για να το θυμάσαι. Η τέχνη του δρόμου υπάρχει επίσης μόνο στο «εδώ και τώρα», γιατί είναι εκτεθειμένη στη φθορά, στο να την αλλάξει ή να την εξαφανίσει κάποιος άλλος με μια πινελιά ή με λίγη λευκή μπογιά. Αυτό που με ενδιαφέρει περισσότερο, από μια πιο φιλοσοφική σκοπιά, είναι η ευθραυστότητα, η αλλαγή και η μνήμη.

Η street art είναι, από τη φύση της, εφήμερη. Πώς αντιμετωπίζετε αυτήν την παροδικότητα μέσα από τον φωτογραφικό φακό;

Αυτό ακριβώς είναι που με ενδιαφέρει περισσότερο — το πόσο εφήμερη είναι η τέχνη του δρόμου και ταυτόχρονα πόσο ουσιαστική. Η street art γεννιέται μέσα στην πόλη και ανήκει σε όλους. Είναι εκτεθειμένη στη φθορά του χρόνου, στον καιρό, στους περαστικούς, στις επεμβάσεις άλλων καλλιτεχνών ή απλώς στην απόφαση του δήμου να τη σβήσει. Κι όμως, αυτή η προσωρινότητά της είναι και η δύναμή της· υπάρχει μόνο στο «εδώ και τώρα», λειτουργεί σαν καθρέφτης της εποχής και του κοινωνικού παλμού. Η φωτογραφία, με τη σειρά της, λειτουργεί σαν μια πράξη διάσωσης αλλά και ερμηνείας. Καταγράφει κάτι που μπορεί την επόμενη μέρα να έχει εξαφανιστεί, διατηρεί τη μνήμη του και του δίνει μια νέα ζωή μέσα από τον φακό. Έτσι, η street art αποκτά δεύτερη υπόσταση: παραμένει ένα έργο του δρόμου, αλλά μεταμορφώνεται σε ένα νέο έργο τέχνης, μέσα από τη ματιά εκείνου που τη φωτογραφίζει. Η τέχνη του δρόμου δεν είναι «δεύτερης κατηγορίας» τέχνη ούτε βανδαλισμός, όπως συχνά λέγεται· είναι μια ελεύθερη και ειλικρινής μορφή έκφρασης, που μιλά κατευθείαν στο βλέμμα και στην ψυχή. Και αυτό ακριβώς προσπαθώ να αποτυπώσω μέσα από την έκθεσή μου.

Οι φωτογραφίες σας συλλαμβάνουν στιγμές από διαφορετικές ηπείρους. Ποιες ομοιότητες και ποιες διαφορές εντοπίζετε στην οπτική «γλώσσα» των δρόμων σε μέρη όπως το Ρίο, το Παρίσι ή η Σιγκαπούρη;

Η τέχνη του τοίχου είναι συχνά γεμάτη χρώματα – αυτό είναι κοινό σε όλες τις ηπείρους. Τα μηνύματα μπορεί να είναι πολιτικά, κοινωνικά ή καθαρά καλλιτεχνικά, κι αυτό το στοιχείο συνδέει καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο. Αυτό που διαφοροποιείται είναι η τεχνική και η τεχνοτροπία· οι επιρροές είναι διαφορετικές, όπως και η κουλτούρα που περιβάλλει τον κάθε χώρο.

Ο τίτλος «La Street c’est Chic» συνδυάζει το αστικό με το κομψό. Ποιο είναι, για εσάς, το «chic» στοιχείο της street art;

Σε κάποιες πόλεις, όπως το Παρίσι ή η Φλωρεντία, η τέχνη του δρόμου έχει πράγματι μια ιδιαίτερη κομψότητα – ένα chic στοιχείο που προκύπτει όχι μόνο από την αισθητική, αλλά και από τον τρόπο που ενσωματώνεται στο αστικό περιβάλλον. Οι τοίχοι εκεί μοιάζουν να «συνομιλούν» με την αρχιτεκτονική, με την ιστορία, με τη ρυθμική ομορφιά της πόλης. Το χρώμα, η γραμμή και το μήνυμα αποκτούν μια ισορροπία που κάνει τη street art σχεδόν ποιητική. Το chic για μένα δεν σημαίνει απλώς κομψό, αλλά κάτι με προσωπικότητα, με μέτρο, με σεβασμό προς τον χώρο και τον θεατή. Πολλοί street artists έχουν εξαιρετική τεχνική και αισθητική αντίληψη, δημιουργώντας έργα που ξεπερνούν την εικόνα του «γκράφιτι» όπως την ξέρουμε. Η λεπτότητα της γραμμής, η σύνθεση, το φως, ακόμη και η επιλογή του σημείου όπου θα ζωγραφίσουν, είναι πράξεις αισθητικής ευφυΐας. Αυτό το στοιχείο της ισορροπίας ανάμεσα στο αυθόρμητο και το εκλεπτυσμένο, στο ωμό και το όμορφο, είναι για μένα η ουσία του «La Street c’est Chic». Το ίδιο έχω παρατηρήσει και σε ορισμένα έργα στην Αργεντινή – μια εσωτερική κομψότητα που δεν έχει να κάνει με την πολυτέλεια, αλλά με την αλήθεια της έκφρασης.

Επιλέξατε να παρουσιάσετε τη συλλογή ως κουτί με ασύνδετες φωτογραφίες κι όχι ως παραδοσιακό λεύκωμα. Τι σημαίνει για εσάς αυτή η μορφή παρουσίασης;

Η street art είναι ένα θέμα που με ενδιαφέρει εδώ και πολλά χρόνια και έχω τόσο υλικό που θα μπορούσε εύκολα να γίνει βιβλίο, όπως και οι προηγούμενες δουλειές μου. Όμως για αυτό το θέμα σκέφτηκα «out of the box» και δημιούργησα ένα συλλεκτικό κουτί με φωτογραφίες. Ως εξώφυλλο έχω διαλέξει το έργο του Kobra από τους Ολυμπιακούς Αγώνες στο Ρίο ντε Τζανέιρο το 2016 – «Οι εθνότητες, Είμαστε όλοι ένα / We are all one».

Πώς αποφασίζετε τη στιγμή της λήψης; Υπάρχει αυθορμητισμός ή μια συνειδητή σκηνοθεσία της εικόνας;

Συνήθως λειτουργώ αυθόρμητα. Ιδιαίτερα στον δρόμο δεν έχεις κάτι να «στήσεις»: φώτα, σκηνικά ή σκηνοθεσία. Ο δρόμος είναι ελεύθερος από όλα αυτά· εκεί βρίσκω την αλήθεια της εικόνας.

Η street art είναι συχνά πολιτική, προκλητική ή ποιητική. Ποια συναισθήματα ή μηνύματα ελπίζετε να μεταφέρει το έργο σας στο κοινό;

Όλα τα παραπάνω.

Πιστεύετε ότι η φωτογραφική αποτύπωση της τέχνης του δρόμου τη «διασώζει» ή τη «μεταμορφώνει» σε κάτι νέο;

Και τα δύο. Η φωτογραφία τη διασώζει, γιατί πολλά έργα που παρουσιάζω στην έκθεσή μου δεν υπάρχουν πια – είτε έχουν φθαρεί από τον καιρό, είτε έχουν μεταποιηθεί, είτε έχουν σβηστεί με λευκή μπογιά από τον δήμο. Ταυτόχρονα, η φωτογραφία αναδεικνύει την τέχνη του δρόμου σε μια άλλη μορφή τέχνης – της δίνει νέα διάσταση και νέα φωνή.

Σε μια εποχή όπου ο δημόσιος χώρος περιορίζεται, ποιο ρόλο μπορεί να παίξει η street art – και κατ’ επέκταση η φωτογραφία της – στην επαναδιεκδίκησή του;

Η τέχνη του δρόμου μπορεί να δημιουργήσει ερεθίσματα, να κάνει κάποιους να αναλογιστούν, να σκεφτούν, ή απλώς να σταθούν μπροστά σε μια όμορφη εικόνα που είναι προσβάσιμη σε όλους. Μια καλή φωτογραφία ενός τοίχου γεμάτου μηνύματα, ποίηση, χιούμορ ή καλλιτεχνία, είναι σίγουρα ένας τρόπος να επαναδιεκδικηθεί ο δημόσιος χώρος – όχι με αντίσταση, αλλά με ομορφιά και σκέψη.