Γιώργης Γερόλυμπος: «Ζούμε σε εποχές τεράτων»

O Γιώργης Γερόλυμπος δεν χρειάζεται, προφανώς, ιδιαίτερες συστάσεις. Εμβληματικός φωτογράφος αρχιτεκτονικής, το βιογραφικό του περιλαμβάνει εντυπωσιακές σπουδές και λαμπρές επαγγελματικές κατακτήσεις τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Το 2007 και για μια ολόκληρη δεκαετία υπήρξε ο επίσημος φωτογράφος του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, ερμηνεύοντας, όπως χαρακτηριστικά λέει, βήμα-βήμα την κατασκευή του μέσα από τις μαγικές εικόνες του και διασώζοντας τα ενδιάμεσα στάδια προτού η δυναμική του τελικού αποτελέσματος τα εξαφανίσει.

Ευελπιστεί πως το τεράστιο αρχείο που πλέον αποτελεί κτήμα του Ελληνικού Δημοσίου θα παίξει στο μέλλον τον ρόλο του καθώς το υλικό των 7.500 φωτογραφιών μπορεί να οδηγήσει σε άκρως ενδιαφέρουσες μελέτες από ανθρωπολόγους, εργατολόγους, τεχνικούς, πολιτικούς μηχανικούς κ.ά.

O ίδιος συνεχίζει τη δημιουργική διαδρομή του κι ετοιμάζεται να βρεθεί εκ νέου στο πεδίο δράσης όταν η χώρα «ανοίξει» και πάλι μετά την καραντίνα. Στο μεταξύ, εκμεταλλεύεται τις συνθήκες περιορισμού για να εργαστεί στο γραφείο του, παρακολουθεί ως ενεργός πολίτης τις εξελίξεις στην Ελλάδα και στον κόσμο και δηλώνει ότι το τελευταίο διάστημα, παρά τη σκληρή συνθήκη που ζούμε, συνέβησαν και πράγματα που μας επιτρέπουν μια ανάσα αισιοδοξίας και χαράς.

Mε τι ασχολείστε αυτό τον καιρό;
Ομολογώ ότι, μιλώντας από πρακτικής πλευράς, η καραντίνα με βοηθά πολύ. Η δουλειά μου επιβάλλει φυσική παρουσία και ταξίδι. Ως εκ τούτου στην πρώτη καραντίνα εκμηδενίστηκε, δεν μπορούσα να κάνω τίποτε. Μόλις «άνοιξε» η χώρα, ο φόρτος εργασίας, ο οποίος υπό κανονικές συνθήκες επιμερίζεται στους 12 μήνες του έτους, συσσωρεύθηκε σ’ ένα πολύ μικρότερο τμήμα, οπότε από τον περασμένο Ιούνιο και μετά κυριολεκτικά δεν θυμάμαι καν πού βρίσκομαι. Ταξίδευα από το ένα νησί στο άλλο φωτογραφίζοντας κατοικίες καθώς αυτή είναι η βασική μου δραστηριότητα –είμαι φωτογράφος αρχιτεκτονικής– με αποτέλεσμα να έχουν μαζευτεί τόσο πολλά που πρέπει να επεξεργαστώ και να δουλέψω στο γραφείο, ώστε η καραντίνα μου επιτρέπει να καθίσω λίγο μέσα και να μπορέσω να ασχοληθώ με ό,τι έχω κάνει αυτούς τους μήνες προκειμένου να είμαι συνεπής με τους συνεργάτες και τους πελάτες. Η αλήθεια είναι ότι είχα αρχίσει να καθυστερώ, οπότε μπορώ να πω ότι με βολεύει αυτή η κατάσταση του περιορισμού. Όταν μπορέσουμε λίγο να κινηθούμε θα ξαναβγώ στο πεδίο και θα είμαι πάλι από δω κι από κει…

Και ποια είναι τα σχέδιά σας; Τι προγραμματίζετε;
Έχω ήδη οργανώσει και φτιάξει δύο διαφορετικές συλλογές οι οποίες θα αποτελέσουν και τις επόμενες εκθέσεις, όταν αυτές μπορέσουν να πραγματοποιηθούν, βεβαίως, γιατί έχουμε ακόμη πολύ δρόμο μπροστά μας. Η προηγούμενή μου ήταν το 2019, σχετική με τη θάλασσα, το «Mare Liberum», οπότε υπάρχει πάντα κάποια περιοδικότητα. Εμφανιζόμαστε ανά τρία χρόνια οπότε έχω κάποιο χρονικό διάστημα ώστε να δω πώς πάνε τα πράγματα. Βεβαίως, το τι θα σημαίνει έκθεση στο μέλλον πιθανώς είναι μια πολύ διαφορετική ιστορία ειδικά όταν μιλάμε για χώρους οι οποίοι δεν έχουν φτιαχτεί ώστε να διαθέτουν δύο εξόδους προκειμένου να υπάρχει ροή επισκεπτών. Θα δούμε, λοιπόν. Η δουλειά υπάρχει και περιμένει τις καλύτερες συνθήκες για να εμφανιστεί…

Τι σκέπτεστε για την πανδημία, για όλο αυτό που ζούμε;
Η Τέχνη, όπως και ο γραπτός λόγος, έχει τεράστιο εύρος. Για παράδειγμα, η δημοσιογραφική γραφή είναι τελείως διαφορετική από τη λογοτεχνική. Η απαίτηση της πρώτης είναι να σχολιάσει το τώρα, να προλάβει κανείς τις εξελίξεις ενώ η δεύτερη ενδεχομένως να χρειαστεί και μια δεκαετία, πρέπει να ωριμάσει. Το αντίστοιχο συμβαίνει και με τη φωτογραφία. Οι καλοί συνάδελφοι στο ρεπορτάζ πρέπει να δώσουν το υλικό τους αμέσως, τη στιγμή που «σκάει» το γεγονός. Η δική μας δουλειά παίρνει χρόνο. Τον χρειάζεται κανείς προκειμένου να ωριμάσει μια κατάσταση μέσα του και να μπορέσει να την εκφράσει. Με τον ίδιον τρόπο, λοιπόν, θεωρώ ότι σε όλες τις εκφάνσεις της Τέχνης θα πρέπει να μεσολαβήσουν κάποια χρόνια για να δούμε εκφράσεις του τι συμβαίνει αυτή τη στιγμή…

Πώς επιλέξατε, αλήθεια, το μεν από το δε;
Ο καθένας κάνει αυτό το οποίο είναι. Ένας αγαπητός μου καθηγητής συνήθιζε να λέει ότι κάθε φωτογραφία που τραβάμε είναι αυτοπορτρέτο. Και πράγματι είναι. Σε τραβάει μόνο του. Ποτέ δεν είχα έφεση προς το ρεπορτάζ, προς τη γρήγορη εικόνα. Αντιθέτως, είχα μια πιο διανοητική σχέση με το αντικείμενο και γι’ αυτό πολλές φορές συνοδεύω τη φωτογραφία μ’ ένα κείμενο ή εν πάση περιπτώσει μ’ ένα μικρό κομμάτι λόγου. Είμαι λιγάκι πιο μοναχικός, εξού και η επιλογή της φωτογραφίας αρχιτεκτονικής και της φωτογραφίας πορτρέτου. Κανείς κάθεται μακριά, είναι μόνος του, έχει τον χρόνο και την ησυχία να κοιτάξει τα πράγματα λίγο πιο βαθιά, πιο έντονα…

Κατά τη γνώμη σας η εποχή που ζούμε είναι εμπνευστική; Μπορεί να πυροδοτήσει τη δημιουργία;
Θεωρώ πως ναι. Με πολλούς τρόπους, ακόμη και με τον πλέον στενόχωρο. Ζούμε σε εποχές τεράτων, δεν υπάρχει αμφιβολία γι’ αυτό. Τουλάχιστον είχαμε δυο καλά νέα με τη Δίκη της Χρυσής Αυγής και με τη μη εκλογή του Τραμπ στις ΗΠΑ. Ωστόσο, κι αυτά ήρθαν στη ζωή μας με φειδώ, μέσα σε μια πολύ σκληρή συγκυρία και ίσως φαίνονται μικρά σε σχέση με ό,τι συμβαίνει αυτή τη στιγμή στον κόσμο. Είναι αυτό που λένε οι Κινέζοι «να εύχεσαι να μη ζεις σε ενδιαφέροντες καιρούς…». Ο χρόνος και τα γεγονότα στις ημέρες μας είναι πυκνά, αλλά σίγουρα δεν θα αποκαλούσε κανείς την εποχή μας βαρετή…

Μια που αναφερθήκατε τόσο στη Χρυσή Αυγή όσο και στον Τραμπ, πιστεύετε ότι οι εξελίξεις σήμαναν το οριστικό τέλος;
Καθόλου. Τουλάχιστον όμως στην περίπτωση της Χρυσής Αυγής φοβήθηκαν κι αυτό είναι πολύ σημαντικό. Μου λένε διάφοροι φίλοι ότι είμαι υπερβολικά αισιόδοξος και ότι οι οπαδοί της είναι πάντα εκεί. Πράγματι, πάντα εκεί είναι, δεν εξαφανίστηκαν. Όμως προτιμώ να είναι διασκορπισμένοι, μονάδες μέσα σε μεγαλύτερα σχήματα ή κόμματα που τους εξαφανίζουν ή τους μειώνουν, παρά να είναι συντεταγμένη διμοιρία. Αυτό το οποίο ζήσαμε εμείς που μένουμε στο κέντρο της Αθήνας ήταν τρομακτικό, πραγματικά. Πολλές φορές στο παρελθόν περνούσαμε μπροστά από το Σαρόγλειο προκειμένου να φτάσουμε στο σπίτι στο Παγκράτι και βλέπαμε μικρά παιδάκια συντεταγμένα σε διμοιρίες. Περιμένανε σε στάση ημιανάπαυσης, επί ώρες, σε τριάδες. Μ’ αυτόν τον τρόπο εκπαιδεύονταν, όπως στον στρατό, προκειμένου να μάθουν τι σημαίνει πειθαρχία. Ο αρχηγός τους θα μιλούσε τρεις ώρες μετά, αλλά τους είχαν εκεί, στημένους να περιμένουν. Έτσι ώστε μετά να τους πουν «Θα κάνεις ό,τι σου πω». Αυτό το πράγμα ευτυχώς μας τελείωσε. Και μας τελείωσε με τον καλύτερο τρόπο που μπορεί να απαντήσει μια Δημοκρατία. Αφενός δεν εξελέγησαν στο Κοινοβούλιο, αφετέρου επελήφθη η Ελληνική Δικαιοσύνη. Κι αυτό για μένα είναι πολύ σημαντικό…

Και στην περίπτωση του Τραμπ;
Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι μια χώρα που γνωρίζω αρκετά καλά. Την έχω επισκεφθεί για λόγους επαγγελματικούς και είχα την ευκαιρία να οδηγήσω, μόνος στο αυτοκίνητο, σε 28 πολιτείες. Είναι πολύ διαφορετικό να επισκέπτεσαι τη Νέα Υόρκη, το Σικάγο, το Σαν Φρανσίσκο, όπου εκεί όλα σου φαίνονται οικεία και οι άνθρωποι σκέπτονται λίγο πολύ όπως εμείς, και πολύ διαφορετικό να μπαίνεις στο εσωτερικό της χώρας. Bρίσκω εξαιρετικά στενόχωρο το γεγονός ότι 70 εκατομμύρια άνθρωποι ψήφισαν εκ νέου τον Τραμπ κι αυτή τη φορά γνωρίζοντας πολύ καλά ποιος είναι και τι πρεσβεύει. Ας αναλογιστούμε τι ακούσαμε στα χρόνια της θητείας του στον Λευκό Οίκο για το άλλο φύλο, για το άλλο δέρμα, για την άλλη θρησκεία. Πραγματικά φρικτό. Ωστόσο οι ΗΠΑ, ως σύνολο, τον καταψήφισαν, τον απέβαλαν. Επίσης πολύ σημαντικό…

Δεν είναι λίγοι όσοι μιλούν για Τραμπισμό, φαινόμενο που ίσως φτάσει και στη χώρα μας…
Θεωρώ ότι οι επόμενοι έχουν πάρει το μάθημά τους και θα επιχειρήσουν να έρθουν λίγο πιο διαβασμένοι. Ο επόμενος τύπου Τραμπ δεν θα κάνει τόσο μεγάλες κουταμάρες, θα είναι πιο επικίνδυνος γιατί θα είναι πιο ύπουλος… Όσο για την Ελλάδα, θεωρώ ότι το φαινόμενο υπάρχει ήδη. Δεν θέλω να πω ονόματα αλλά έχουμε δει πολιτικούς να φωτογραφίζονται με πιστόλια στο χέρι, να καυχώνται για την α΄ ή β΄ συμπεριφορά τους, για το ότι αψηφούν, για παράδειγμα, τον αντικαπνιστικό νόμο και το θεωρούν λεβεντιά, μαγκιά, αντριλίκι. Τα έχουμε δει κι αυτά κι επιβραβεύθηκαν επίσης, να θυμίσω. Το θέμα είναι τι κάνουν οι υπόλοιποι. Στην προκειμένη περίπτωση μπήκε ένα όριο. Ας χαρούμε γι’ αυτό. Δεν λέω να αποκοιμηθούμε αλλά σαφώς μπορούμε να χαρούμε.

Ωστόσο η στάση που εκφράζει το μέτρο κατά κανόνα αδυνατεί να «περάσει» στο λεγόμενο ευρύ κοινό, στη μάζα. Πού οφείλετε αυτό;
Σε πολύ μεγάλο βαθμό είναι και θέμα παιδείας. Ας θυμηθούμε τους εντυπωσιακά μορφωμένους ηγέτες της Αριστεράς, τον Παπαγιαννάκη, τον Κύρκο… η αποδοχή που είχαν από την ελληνική κοινωνία ήταν εντυπωσιακά περιορισμένη σε σχέση με την προσωπικότητά τους. Η μάχη συνεχίζεται. Ένας φίλος μου συνηθίζει να λέει ότι όλες οι συζητήσεις κλείνουν με τη φράση «Είναι θέμα παιδείας». Ε, ας ανοίξει επιτέλους αυτή η συζήτηση. Ας μην είναι το κλείσιμο, ας είναι η αρχή. Ο καθένας οφείλει να δώσει τη μάχη του. Με τη δουλειά του, με την παρουσία, με τον λόγο που αρθρώνει, οφείλει να προσπαθήσει να βελτιώσει την κατάσταση. Αλλιώς ιδιωτεύεις, πηγαίνεις στη γωνία και δεν ασχολείσαι με τίποτα. Έχουμε χρέος να χτυπήσουμε το κακό με λόγο, με κουβέντα, με διάλογο, με μόρφωση. Στο διαδίκτυο μπορεί να βρει κανείς βίντεο όπου αμερικανοί στρατιωτικοί διοικητές συζητούν με τους άνδρες τους το θέμα του ρατσισμού και τους λένε «όποιος πιστεύει ότι δεν μπορεί να μάχεται δίπλα σε κάποιον με διαφορετικό χρώμα να σηκωθεί και να φύγει…». Η συζήτηση αρχίζει από την κορυφή, από την ηγεσία…

Ως φωτογράφο σας ενδιαφέρει ιδιαιτέρως η σχέση μεταξύ φύσης κι ανθρώπινης επέμβασης. Μιας επέμβασης που ενοχοποιείται από τους επιστήμονες για ό,τι ζούμε αυτό το διάστημα… Τι σκέπτεστε γι’ αυτό;
Η τοποθέτησή μου είναι αρκετά ξεκάθαρη. Στην πραγματικότητα δεν είναι δική μου, η πατρότητα ανήκει σε πολύ σοβαρούς ανθρώπους οι οποίοι έχουν υπάρξει πριν από εμένα. Ακολουθώ ένα είδος φωτογραφίας που ξεκινά στα μέσα της δεκαετίας του ’70 κι ονομάζεται New Topographics. Το 1973 στη Νέα Υόρκη οργανώθηκε μια εμβληματική έκθεση στην οποία συμμετείχαν 10 φωτογράφοι που το θέμα τους ήταν το ανθρωποποιημένο τοπίο. Η βασική αρχή λέει το πολύ απλό: Αν αναγνωρίζεις ως ενδιαφέρον τοπίο μόνο το αμόλυντο, μόνο αυτό όπου δεν υπάρχει ανθρώπινη παρουσία ή επέμβαση, τότε περιέργως εξαιρείς την ανθρωπότητα από το περιβάλλον. Είναι σα να λες ότι δεν είμαστε κομμάτι του. Αντιθέτως, το να κοιτάξεις το τοπίο το οποίο συνδιαμορφώνεται από τις γεωλογικές εξελίξεις και την ανθρώπινη παρουσία είναι μια θέση όπου βάζεις τον άνθρωπο να συμμετέχει και να αναλαμβάνει και τις ευθύνες του. Δεν τον εξαιρείς ως κάτι διαφορετικό. Όταν το συζητάς τοποθετώντας και τον εαυτό σου στην εξίσωση τότε αποκτάς και σιγά-σιγά τα εργαλεία να διορθώσεις το όποιο σφάλμα. Αλλιώς κάθεσαι απέξω και λες έτσι είναι, τι να κάνουμε. Τι μας έλεγε ο Τραμπ; Δεν υπάρχει κλιματική αλλαγή, μπορούμε να κάνουμε ό,τι θέλουμε. Όχι, υπάρχει και οφείλουμε να κάνουμε κάτι γι’ αυτό…

Πόλη ή ύπαιθρος;
Πόλη. Αν οι άνθρωποι αγαπούσαν τόσο πολύ την ύπαιθρο, μπορεί να αναρωτηθεί κανείς γιατί το 90% και πλέον του πληθυσμού κατοικεί σε πόλεις. Δεν μιλώ μόνο για την Αθήνα, γενικότερα. Ελάχιστοι ζουν σε μικρά χωριά. Κι αυτό είναι κάτι που ισχύει για ολόκληρο τον δυτικό κόσμο. Η ύπαιθρος μας είναι σαφώς αναγκαία. Την επισκεπτόμαστε και ηρεμούμε. Ωστόσο, επιλέγουμε τις πόλεις για να ζήσουμε. Και υπάρχει ένας φοβερός φωτογράφος, ο Φρανκ Γκόλκε, ένας εκ των 10 που ανέφερα, ο οποίος έλεγε ότι το τοπίο που φτιάχνουμε είναι ένας τρόπος να δείξουμε ότι το μέρος που ζούμε είναι πιο σημαντικό απ’ αυτό που επισκεπτόμαστε. Αντί να φωτογραφίσεις ένα φανταστικό επικό τοπίο, φωτογράφησε το πάρκινγκ απέναντι από το σπίτι σου, ή το βενζινάδικο. Αυτό βλέπεις κάθε μέρα, αυτό να συζητήσεις. Αλλιώς λες το οξύμωρο: εδώ ζω εντεκάμισι μήνες τον χρόνο αλλά μόνο τις 15 μέρες που πάω διακοπές στο επικό τοπίο αξίζει να σηκώσω τη μηχανή…

Πώς γεννιέται, αλήθεια, μια φωτογραφία;
Δεν μπορείς να ξεφύγεις απ’ αυτό. Είναι μέσα στο μυαλό σου. Υπάρχει εκεί μήνες, χρόνια πριν, και περιμένεις το πώς ξαφνικά θα εμφανιστεί μπροστά σου. Η δική μου διαδικασία είναι αργή. Κάνω πολλά σκίτσα από πριν, το έχω σχεδιάσει κυριολεκτικά και μεταφορικά πολύ προτού φτάσει να γίνει πραγματικότητα. Η φωτογράφιση αυτή καθαυτή δεν παίρνει παρα πολύ χρόνο, αν και τώρα που το σκέφτομαι χρειάζεται κι αυτή τον χρόνο της. Το βασικό κομμάτι, όμως, είναι η προετοιμασία. Η επόμενη δουλειά που θα εμφανιστεί και τη δουλεύω εδώ και χρόνια είναι εικόνες των Αθηνών από πολύ ψηλά με την έλευσης της αφρικανικής σκόνης. Μονοχρωματικά λευκά τοπία, σαν ένα γιαπωνέζικο πενάκι να έχει κάνει περιγράμματα, τον κυβισμό της Αθήνας... Αυτό το πράγμα είχε ανάγκη από μια χαρτογράφηση διαρκείας. Έπρεπε να βρω προσβάσεις σε ψηλά σημεία, βουνά, ψηλά κτίρια των Αθηνών, να πάρω εγκρίσεις ούτως ώστε όταν έρθει η ώρα της φωτογράφησης να μεταβώ εκεί με ταχύτητα και ποιότητα. Έχω έτοιμο ήδη κάποιο υλικό, περιμένω άλλη μια φορά το φαινόμενο να εμφανιστεί ώστε να φτιαχτεί μια ομάδα από 40, τουλάχιστον, εικόνες προκειμένου να αποτελέσουν ένα καλό portfolio…