Πάνος Χαραλάμπους - Amvrakia.Mia: Ξηρομερίτικο πανηγύρι σε ένα αστικό διαμέρισμα του Κολωνακίου

Αναρωτιέμαι τι σημαίνει «μεταφραστικά» ο τίτλος Amvrakia. Mia. Αν διαβαστεί ντιρέκτ, ναι, αυτή είναι η δική του Αμβρακία-μνήμη, αλλά την ίδια στιγμή (κατά το μάνα είναι μόνο μία!) το όνομα της έκθεσης υποδηλώνει πως η Αμβρακία για τον Πάνο Χαραλάμπους δεν είναι μόνο ο τόπος που τον γέννησε και τον συγκρότησε, αλλά και η γη που συνεχίζει έως σήμερα να τον καθορίζει και να τον αναγεννά. Είτε έτσι, όμως, είτε αλλιώς, ο εκ Ξηρόμερου ορμώμενος εικαστικός, τέκνο του 20^ού αιώνα μα ανήσυχη και δημιουργικά παλλόμενη ψυχή έως σήμερα, ποτέ δεν έκρυψε την αγάπη για τον τόπο και τις πολλαπλές σημάνσεις με τις οποίες η (ψυχο)γεωγραφία του είναι χαραγμένη εντός του. Ένα «εντός» διττό, μνήμη εγκεφάλου αλλά και σώματος, ακτινογραφία νου και άκρων, χεριών, ποδιών και κάθε οργάνου του που το φέρει κυτταρικά χαραγμένο, το Ξηρόμερο για τον Χαραλάμπους συνιστά την απόλυτη Σάνγκρι Λα.

Συμβαίνει για χρόνια αλλά συμβαίνει και στη νέα του έκθεση, όπου εν είδει αναδρομής, το Ξηρόμερο αναπαριστάται με μια εγκατάσταση απόλυτα «Προυστική». Εάν η μυρωδιά και η γεύση ενός μπισκότου μαντλέν, κατά τον παππού μας τον κύριο Μαρσέλ, αρκεί για να διακτινίζει κάποιον εσαεί σε ανεξίτηλα εγγεγραμμένα εντός του ψυχισμού του παρελθόντα, το ίδιο συμβαίνει και με τη μυρωδιά του καπνού. Το ταμπάκο, προϊόν-σήμα κατατεθέν του Αγρινίου, ισοδυναμεί στο διηνεκές του Χραλάμπους με το σπάραγμα του γενέθλιου τόπου του. Νομίζω πως κάθε φορά που κάποιος θα ανάβει μπροστά του τσιγάρο, θα του επαναφέρει στη μνήμη τον τόπο και τα… ωραία του!

Χρειάστηκαν οι σπουδές του στην Ιταλία και η μεγαλοσύνη της Arte Povera να κηρύξει προς πάντα (ρτ) τα έθνη τη μεγαλοσύνη του ταπεινού υλικού, ώστε ο ήρωάς μας να εφεύρει το υπέροχο γλωσσικό καλλιτεχνικό του ιδίωμα.

Και το εξηγώ: το Ξηρόμερο, πατρίδα, τόπος, state of mind, εδαφικό σημείο και πηγή όπου εντός της βούτηξε ο εφηβικός χαρακτήρας, για να διαπλάσει τον ενήλικα που διαρκώς επιστρέφει, είναι για τον Χαραλάμπους ό,τι ήταν για τον Ουίλιαμ Φόκνερ ο Αμερικάνικος Νότος: ένα διαρκές εκεί, που όμως, σε όποιο εδώ και να κατοικούσε ο Πάνος, τον εμπεριείχε με αποτέλεσμα να το αναδιατυπώνει και να το επαναδιατυπώνει διαρκώς ως καλλιτεχνική πρακτική. Το Ξηρόμερο των καλλιεργητών του καπνού και των λαϊκών πανηγυριών με τη μυθική φωνή του Τάκη Καρναβά, των εξωτικών πουλιών που κυνηγούν τροφή στην Αμβρακία, στα νερά της οποίας αντικαθρεφτίζονται τα Ακαρνανικά Όρη, αυτές τις μέρες εισβάλλει στο Κολωνάκι χάρις σε μία εγκατάσταση που συγκεντρώνει τις κύριες προβληματικές που διέπουν το βιωματικό και ερευνητικό έργο του καλλιτέχνη.

Ανακεφαλαιώνοντας στοιχεία της δουλειάς του στην οποία διακρίνονται επιδράσεις από τις ανθρωπιστικές σπουδές (Κοινωνική Ανθρωπολογία), τον κινηματογράφο, τη λογοτεχνία, τη μουσική καθώς επίσης και (πέραν της Arte Povera) στοιχεία τέχνης Αρχείου, η Ambrakia.Mia του Χαραλάμπους είναι μια εγκατάσταση που αποτελείται από ηχητικά γλυπτά, επιτοίχια έργα και βίντεο. Κάθε έκθεμα διηγείται θραυσματικά ένα επεισόδιο-κεφάλαιο της μη γραμμικής αναδίφησης του καλλιτέχνη στην ιδιαίτερη πατρίδα του. Το Ξηρόμερο Ακαρνανίας, για όσους τον παρακολουθούν, διέπει, διασχίζει και διαπερνά το σύνολο της δουλειάς του Χαραλάμπου, όμως προσοχή: Δεν επιστρέφει σε αυτό μέσω μιας νοσταλγικής, παρελθοντικής μνήμης, αλλά μέσω μιας καταγωγικής συμπεριφοράς που επιμένει να συγκροτεί και να ορίζει το κέντρο βάρους της ταυτότητάς του, ενώ ταυτόχρονα ως αφετηρία επανεκκινεί τη δημιουργία νέων συναρμογών στο σήμερα.

Επαρχιώτης στην Ομόνοια, για να δανειστώ στοιχεία και από τον ήρωα του Σαββόπουλου, ο Χαραλάμπους ανέκαθεν περιέφερε με υπερηφάνεια την πατρίδα του σε «επιτελεστικές τοπιογραφίες», όπου ξεχείλιζαν οι ενέργειες και οι δράσεις ενός «τόπου» φτιαγμένου από μία δίνη υλικών: Τεκμήρια, αρχειακό υλικό, σχήματα, ήχοι και συμβάντα, πάντα ήταν κυρίαρχα στο έργο του. Ειδικά με τις αναφορές στο υγρό στοιχείο, τα πανηγύρια και την αγροτική-ψυχαγωγική παραγωγή, ο καλλιτέχνης είναι από τις μοναδικές εκείνες περιπτώσεις που δούλεψε επάνω στο τρίπτυχο οικολογία-περιφέρεια-ιστορία, πολύ πριν η σημερινή συνθήκη του ποστ μεταμοντέρνου στοχασμού (έχω μπερδευτεί, θυμίστε μου σε τι φάση βρισκόμαστε), το επιβάλλει στις ιντέλιτζεντ φουάρ που προσπαθούν να βρουν την τάση.

Από την εμβληματική επιτέλεση-εγκατάσταση στην 58^η Μπιενάλε της Βενετίας (Ελληνικό Περίπτερο, 2019) και τις περφόρμανς του στην documenta 14 (Αθήνα, Κάσσελ, 2017), η insitu εγκατάσταση του Χαραλάμπους που εκτείνεται κατά μήκος της CITRONNE Gallery θα δείτε πόσο εύστοχα δημιουργεί μία αντιπαράθεση ανάμεσα στον κλειστό χώρο ενός αστικού διαμερίσματος στο Κολωνάκι με το εκτενές της αγροτικής Ακαρνανικής υπαίθρου. Το πλέγμα, η κυψέλη, οι σχέσεις ανάμεσα στα έργα του, θα δείτε πως δεν συνιστούν μια ημερολογιακή καταγραφή του παρελθόντος του, αλλά επικαιροποιούν τον ανέκαθεν στοχασμό του. Τα επιμέρους τμήματα της εγκατάστασης συνδέονται με αρδευτικούς σωλήνες - ηχεία μέσα στους οποίους ρέουν και από τους οποίους αναβλύζουν εναλλασσόμενοι ή αναμεμειγμένοι ήχοι από τα πανηγύρια, τη φύση και το νερό.

Όπως σημειώνει στο κείμενό της η επιμελήτρια της έκθεσης Τατιάνα Σπινάρη-Πολλάλη, «Το νερό είναι ένα ισχυρό στοιχείο είτε ως ιδεατή παρουσία είτε ως εκκωφαντική απουσία. Είναι ορατό υπαινικτικά μέσα από το κατασκευασμένο τεχνητό αντικαθρέφτισμα της λίμνης· ή παρίσταται ως άκουσμα, ως "λάλον ύδωρ", μέσα από τους σωλήνες της ύδρευσης και της άρδευσης».

Στο πρώτο τμήμα της εγκατάστασης Amvrakia.Mia, δύο μεγάλα επιτοίχια έργα από φύλλα καπνού (Ήλιος Ι, Ήλιος ΙΙ) παραπέμπουν στην παρελθούσα ακμάζουσα καπνοπαραγωγή της περιοχής του Ξηρόμερου, στην αποξήρανση, στον ήλιο και στην κυκλικότητα του χρόνου. Το βίντεο La Gazza Ladra με την αναφορά στη λίμνη Αμβρακία ενισχύει το νατουραλιστικό στοιχείο, ενώ ακολουθώντας τους σωλήνες άρδευσης, ο θεατής θα φτάσει στο δεύτερο τμήμα της εγκατάστασης, εδώ που ο εικαστικός αναπλάθει την υποβλητική συνθήκη των πανηγυριών. Ένα περιστρεφόμενο βινύλιο σε μεταλλικές λεκάνες που επιπλέουν μέσα σε νερό, μαζί με τις αφίσες του θρυλικού τραγουδιστή Τάκη Καρναβά και τη γλυπτική κάτοψη της λίμνης Αμβρακίας ως πίστα χορού μαζί με την βιντεοπροβολή Αn eagle was standing… του αργού τσάμικου (σαμανικά δερβίσικη περφόρμανς του καλλιτέχνη σε ρυθμό… ένας αητός καθότανε) επάνω σε μία άλλη πίστα-γυάλινη σκηνή, αποτελούν επίσης ίχνη οπτικών μεταφορών και επιτελέσεων οργανικά συνδεδεμένων με τη φύση και την παράδοση του Ξηρόμερου.

This land is your land: υποδηλώνοντας τη μέθεξη κατά την οποία ο εαυτός μετατίθεται εκτός ορίων, το παρελθόν και το γίγνεσθαι συναντώνται. Οι στιγμές συστέλονται και διαστέλονται-διευρύνονται, όπως παρελθόν, παρόν και μέλλον αποτελούν συγκοινωνούντα δοχεία μίας διαρκούς ροής, με τον Χαραλάμπους να μπαίνει διονυσιακά και να διασχίζει τον χορό-χώρο-χρόνο. Αντλώντας μοτίβα από την παρελθούσα ελληνική επαρχία και προβάλλοντας με το έργο του την ταυτότητα του ευρωπαϊκού, μεσογειακού νότου ως περιφέρεια με ελεγειακές αποχρώσεις, όπως πολύ σωστά παρατηρεί η Τατιάνα Σπινάρη Πολλάλη, το έργο του υποδηλώνει την απώλεια, ενώ ταυτόχρονα διασώζει από τη λήθη και επικαιροποιεί παλιά, άχρηστα ή υποτιμημένα αντικείμενα, μεταπλάθοντάς τα σε εργαλεία καλλιτεχνικής έκφρασης.

Τιμώντας τις ιδιαίτερες ποιότητες μίας «ελάσσονος σκηνής» που αναπνέει στις παρυφές της κυρίαρχης τέχνης, ο Πάνος Χαραλάμπους εκ Ξηρομέρου, όπως και ο συνάδελφός του καθηγητής στη Σχολή Καλών Τεχνών Θεσσαλονίκης Γιώργος Τσακίρης, μια έτερη ψυχή και καλλιτεχνική πρακτική που αντλεί από το μαγικό βουνό Πάικο, θεωρώ ότι διακονούν μια « επαρχία» που τους συγκροτεί ψυχικά και καλλιτεχνικά και που προφυλάσσοντάς τους από διανοουμενίστικες ασκήσεις ύφους ή mind game φιοριτούρες, τους χαρίζει ένα αληθινά σωματικό και οντολογικό μεγαλείο, το οποίο με τη σειρά τους το μεταλαμπαδεύουν εις… to whom it may concern. Κατάγομαι από τον Έβρο, είμαι ένας από αυτούς.

Η έκθεση συνοδεύεται από την έκδοση AMVRAKIA.MIA από την CITRONΝΕ Gallery και τις εκδόσεις Καστανιώτη. Η δίγλωσση έκδοση (ελληνικά-αγγλικά) με κείμενα των Πάνου Χαραλάμπους, Πάνου Πανόπουλου, Τατιάνας Σπινάρη-Πολλάλη, Θωμά Συμεωνίδη και Μαρίνας Φωκίδη, αποτελεί μία «έντυπη έκθεση» όπου λόγος και εικόνα συνιστούν μία τεκμηρίωση του πολύπλευρου έργου και της έρευνας του καλλιτέχνη.