Χριστουγεννιάτικες κάρτες: Αναπόσπαστο στοιχείο των γιορτών, κατά τη βικτωριανή εποχή γνώρισαν κάποιες από τις πιο σόκιν και νοσηρές απεικονίσεις τους.
Το στενό φλερτ της ποπ αρτ με το παράδοξο ασφαλώς δεν έλκει την καταγωγή του από τις χαρμόσυνες ημέρες των Χριστουγέννων, αλλά οπωσδήποτε γνώρισε αποθεωτικές στιγμές στις ευχετήριες κάρτες της βικτωριανής περιόδου.
Αιμοδιψείς κυνηγοί, πυρομανείς κλόουν, περιπαθή αμφίβια, κακόβουλα κοράκια, τρωκτικά του υπονόμου πρόθυμα να αφηγηθούν ιστορίες από την κόλαση και άλλα στοιχειά της γκροτέσκας δαιμονολογίας έχουν αποτελέσει σε άφθονες περιπτώσεις το εικαστικό φόντο της γιορτινής επιστολογραφίας του 19ου αιώνα.
H λαϊκή τέχνη από τη γέννησή της εμπεριείχε χορταστικές δόσεις ανατρεπτικότητας και στη σύγχρονη εποχή των απειράριθμων ψηφιακών εργαλείων, αξίζει να αναλογιστεί κανείς ότι το 1843, όταν ο Χένρι Κόουλ δημιούργησε την πρώτη χριστουγεννιάτικη κάρτα, ουσιαστικά συνδιαλεγόταν με τα νέα Μέσα.
Ισορροπώντας στην υβριδική κατάσταση μεταξύ ποπ εφήμερου, φτηνής ψυχαγωγίας και αναπαραστατικής τέχνης, αντλώντας από τις λαϊκές παραδόσεις, το χιούμορ, την παρωδία, τις δεισιδαιμονίες της εποχής και ενδεχομένως προοιωνίζοντας το αξίωμα του Γκίλμπερτ Σέλντες, ότι «η διασκέδαση της υψηλότερης κατηγορίας υπήρχε σε περιοχές που συνήθως δεν συνδέονται με την τέχνη», οι ευχετήριες κάρτες της βικτωριανής εποχής υιοθέτησαν κώδικες που μπορούν να ανιχνευθούν στο σινεμά του Λιντς, τη γοτθική παραλογοτεχνία ή στις εικαστικές περιπλανήσεις των σουρεαλιστών.
1843: Η πρώτη χριστουγεννιάτικη κάρτα
Ο Χένρι Κόουλ ήταν εξέχων δημόσιος υπάλληλος, εκπαιδευτικός, εφευρέτης, καθώς και ο πρώτος διευθυντής του μουσείου Victoria & Albert. Στη δεκαετία του 1840, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη μεταρρύθμιση του βρετανικού ταχυδρομικού δικτύου, βοηθώντας στη δημιουργία ενός συστήματος που ενθάρρυνε την αποστολή εποχιακών χαιρετισμών σε διακοσμημένα επιστολόχαρτα και κάρτες.
Με τα Χριστούγεννα να αποτελούν μια πολυάσχολη περίοδο στο νοικοκυριό των Κόουλ και με την ανάγκη εξεύρεσης λύσης ικανής να εξοικονομήσει χρόνο στη συσσώρευση αναπάντητης αλληλογραφίας, ο Χένρι Κόουλ στράφηκε στον φίλο του, καλλιτέχνη Τζον Κάλκοτ Χόρσλι, για να επεξηγήσει την ιδέα του περί ευχετήριας κάρτας.
Το αποτέλεσμα; Μια φαινομενικά αθώα εικόνα οικογενειακού γλεντιού, στην οποία αν σκύψει κανείς προσεκτικά, θα διαπιστώσει ότι οι ενήλικες δίνουν κρασί στο μικρότερο μέλος της φαμίλιας, προκαλώντας την οργή των πουριτανών και του παντοδύναμου κατά τη βικτωριανή εποχή κινήματος εγκράτειας. Ένα πολλά υποσχόμενο ξεκίνημα.
Από τη δεκαετία του 1860 και έπειτα, η κουλτούρα της βικτωριανής ευχετήριας κάρτας γιγαντώθηκε. Σε μια εποχή πολύ πριν την ομογενοποίηση των μαζικών Μέσων, οι οπτικοί κώδικες των Χριστουγέννων ήταν ευπρόσδεκτα ετερόκλητοι. Σε κάρτες της εποχής ο Άγιος Βασίλης απεικονίζεται σαν μοναχός, ξωτικό ή παγανιστικό πνεύμα του δάσους.
Σε βιβλίο για τις χριστουγεννιάτικες κάρτες το οποίο εκδόθηκε το 1895, ο Γκλίσον Γουάιτ απαρίθμησε μεταξύ των θεμάτων «στοιχειωμένες αυλές εκκλησιών, παμφάγα μέλη χορωδιών, τέρατα εφιαλτικών τόπων, εικόνες ατυχημάτων».
Κάρτες οι οποίες πλέον ανήκουν στη συλλογή του μουσείου Victoria and Albert περιλαμβάνουν μια βούρτσα δαπέδου, ένα φίμωτρο σκύλου και «μια ολόκληρη σειρά για ανθρώπους που σπρώχνουν αστυνομικούς κάτω από τα αυτοκίνητα».
Παράλληλα, καθώς την περίοδο από το 1860 έως το 1900 σημειώθηκαν μεγάλες καινοτομίες στις εκτυπώσεις, τα κοπτικά καλούπια και η χρωμολιθογραφία προσέφεραν περιθώρια για ξέφρενη δημιουργικότητα.
Οι χριστουγεννιάτικες κάρτες έγιναν μια εξαιρετικά ανταγωνιστική επιχείρηση, με τους κατασκευαστές να πωλούν παρτίδες των 12 τεμαχίων έναντι μηδαμινού αντιτίμου. Η καθιέρωση των ταχυδρομικών τελών μισής δεκάρας το 1870 έκανε προσιτότερη και την αποστολή τους: Μέχρι το 1880, περισσότερες από 11,5 εκατομμύρια χριστουγεννιάτικες κάρτες παράγονταν ετησίως στη Βρετανία.
Στις ημέρες μας, οι χριστουγεννιάτικες κάρτες έχουν αντικατασταθεί από πολύ πιο πρακτικά όσο και κοινότοπα φορμά.
Η καθολική επικράτηση της ηλεκτρονικής επικοινωνίας, η επιτακτική ανάγκη αντιμετώπισης της κρίσης του κλίματος, η ακαλαισθησία των επιστολικών φακέλων με τους κωδικούς QR ή το γενικότερο αποτέλεσμα μιας εποχής που έχει οριστικά παρέλθει, έχουν δώσει τη θέση των απτών αντικειμένων σε άυλα memes και αμήχανα emails.
Η χαριτωμένα διαστροφική όσο και απίστευτα ελευθεριακή εικαστική σημασία τους επιβιώνει στα μουσειακά αρχεία και τη συλλογική φαντασία.
8°
