Να με θυμάσαι και να μ’ αγαπάς: 100 χρόνια Μελίνα Μερκούρη

Αφημένη σε μια καρέκλα η αιθέρια πορτοκαλί ρόμπα με τα φτερά, την οποία σχεδίασε ο ενδυματολόγος Αντώνης Κυριακούλης για την παράσταση «Συντροφιά με τον Μπρεχτ» το 1978 και της άρεσε τόσο που τη φορούσε και στο σπίτι της οδού Αθηναίων Εφήβων. Και πλάι της, μπροστά στον καθρέπτη του μπουντουάρ της το Chanel No5 άρωμά της, τα τσιγάρα Άσος φίλτρο που κάπνιζε, το μπλοκ για τις σημειώσεις της, τα ανοιχτόχρωμα κραγιόν που αγαπούσε...

«Όταν αγγίζεις ένα ρούχο που φόρεσε ένας άνθρωπος που έχει “φύγει”, είναι συγκινητικό, είναι σαν να νιώθεις την παρουσία του» μου λέει ο Νικόλαος Καλτσάς ο οποίος επιμελήθηκε την έκθεση «Μελίνα Μερκούρη “Να με θυμάσαι και ν’ αγαπάς”». Αυτή την παρουσία και το ιδιοσυγκρασιακό αποτύπωμά της στον δημόσιο βίο έρχεται να ανακαλέσει το αφιέρωμα στην διάσημη καλλιτέχνιδα και πολιτικό που ανοίγει στην Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων στις 18 Ιανουαρίου. Διόλου τυχαία η ημερομηνία: 18 έγραφε το ημερολόγιο όταν γνωρίστηκε με τον συνοδοιπόρο της στη ζωή και την τέχνη Ζυλ Ντασέν, στις 18 παντρεύτηκαν, για τις 18 προγραμμάτιζαν κάθε τους πρεμιέρα.

«Η Μελίνα Μερκούρη ήταν μια πολυσχιδής προσωπικότητα. Λίγο έφτανε να τη γνωρίσεις και να σε γοητεύσει με τον δυναμισμό της. Υπήρξε μια διακεκριμένη καλλιτέχνης η οποία πάλεψε για την επαναφορά της δημοκρατίας στην Ελλάδα και όχι μόνο η μακροβιότερη, αλλά για μένα και η πιο επιτυχημένη υπουργός Πολιτισμού που οραματίστηκε, αναμόρφωσε και μας κληροδότησε θεσμούς που ακόμα υπάρχουν» υπογραμμίζει ο επιμελητής, διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης και πρώην επικεφαλής του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Ομολογεί με χαμόγελο πως την ευχαριστήθηκε αυτή την κατάδυση στον κόσμο της. Του αποκάλυψε, άλλωστε, πτυχές για την διαδρομή της – κυρίως την καλλιτεχνική – που αγνοούσε.

Εκατό (συν δύο) χρόνια μετά τη γέννηση της – καθώς ο αρχικός προγραμματισμός για εγκαίνια στο πλαίσιο του Έτους Μελίνα Μερκούρη το 2020 μεταφέρθηκε λόγω της πανδημίας–, η έκθεση στο κτίριο των νέων φούρνων στο παλιό εργοστάσιο φωταερίου της Αθήνας εστιάζει στην δράση της στον κινηματογράφο, το θέατρο και την πολιτική.

Πραγματοποιείται με την αποκλειστική υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού και όπως σημειώνει η υπουργός Λίνα Μενδώνη «μέσα από πλούσιο υλικό, που σε μεγάλο μέρος του παρουσιάζεται για πρώτη φορά, ξεδιπλώνεται μπροστά μας η συναρπαστική ζωή, η σπουδαία καριέρα, η θυελλώδης και πολύμορφη προσωπικότητά της. Η Μελίνα παραμένει ένας μύθος, καθώς συνδύασε τη λάμψη της καλλιτεχνικής της πορείας με το πάθος του αγώνα. Έναν αγώνα σθεναρό και έντονο απέναντι στη δικτατορία, δυναμικό και συναισθηματικό για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα στην Ελλάδα».

Η Μελίνα Μερκούρη στον κινηματογράφο

Πριν καν διαβείς τη γυάλινη πόρτα της εισόδου, το βλέμμα μαγνητίζει η μεγάλη οθόνη που παίζει αποσπάσματα από ταινίες της. «Στέλλα» (το ντεμπούτο της στο σινεμά το 1955), «Ποτέ την Κυριακή», «Φαίδρα», «Τόπκαπι» καθώς και σκηνές από άλλες που ενδεχομένως δεν έχεις ακούσει καν: «Τα μηχανικά πιάνα», σε σκηνοθεσία Χουάν Αντόνιο Μπαρδέμ, που γύρισε στο Καντακές της Ισπανίας το 1965∙ το «10:30 Ένα καλοκαιρινό βράδυ» όπου συμπρωταγωνιστεί με την φίλη της Ρόμι Σνάιντερ – στη γειτονική προθήκη θα βρεις και χειρόγραφες επιστολές της Γερμανογαλλίδας ηθοποιού – το «Σικάγο Σικάγο» με παρτενέρ τον 28χρονο τότε Μπο Μπρίτζες∙ το γυρισμένο στην Γαλλία και στο Λένινγκραντ «Υπόσχεση την αυγή» του Ζυλ Ντασέν.

Οι καλαίσθητες κινηματογραφικές αφίσες που απλώνονται τριγύρω σε ταξιδεύουν ανά τον κόσμο όπου προβλήθηκαν τα φιλμ της και οι μεγεθυμένες φωτογραφίες με διάσημους συναδέλφους, συνεργάτες και φίλους (τον Άρθουρ Μίλερ, τον Άντονι Πέρκινς, την Κατρίν Ντενέβ, τον Ομάρ Σαρίφ, τον Σαλβαντόρ Νταλί, τον Ρούντολφ Νουρέγεφ, την Ζαν Μορό, τον Φεντερίκο Φελίνι, μεταξύ άλλων) σε στιγμές δημιουργίας και ευθυμίας. 

Τη χαζεύω σε μια να γλεντά στο πάρτι για τη βράβευση του «Ποτέ την Κυριακή» στις Κάννες και συνειδητοποιώ πώς το κόκκινο σύνολο που φιγουράρει στο γκρενά βάθρο μπροστά μου είναι αυτό του Γκι Λαρός που φορούσε εκείνο το βράδυ που χόρευε στον ρυθμό του Γιώργου Ζαμπέτα. Λίγα βήματα πιο πέρα το φόρεμα με τα κρόσια που σχεδίασε η Ντένη Βαχλιώτη για την «Στέλλα» του Μιχάλη Κακογιάννη αλλά και ένα ακόμα ρούχο με τη δική του ιστορία, η χρωματιστή τζελάμπα που της χάρισε ο Αγά Χαν και παρέλασε και μπροστά από την κάμερα στο φιλμ «Κραυγή γυναικών».

Κι εκεί που αναρωτιέσαι πόσο «μύθο» ακόμα μπορεί να σου επιφυλάσσει στα πρώτα κιόλας βήματα η έκθεση, στέκεσαι πάνω από την προθήκη και χαζεύεις μια το πιστοποιητικό υποψηφιότητας για το Όσκαρ πρώτου γυναικείου ρόλου στο «Ποτέ την Κυριακή» μια την αλληλογραφία με θρυλικούς πρωταγωνιστές του θεάτρου και της έβδομης τέχνης. «Αγαπητή Μελίνα, Είδα τις προάλλες στην τηλεόραση το όμορφο, φανταστικό σου (ντοκιμαντέρ) “H Ελλάδα της Μελίνας Μερκούρη” και εξακολουθώ να απολαμβάνω τo μεγαλείο του. Ήταν φανταστικό θέαμα και έδειχνες τόσο υπέροχη και τόσο όμορφη» της έγραφε το 1965 η Τζόαν Κρόφορντ. 

Η Μελίνα του θεάτρου

Στο θεατρικό σανίδι, πάντως, εμφανίστηκε ήδη από το 1944 με «Το μονοπάτι της λευτεριάς» του Αλέξη Σολωμού στο Βρετάνια. Έως το 1980, οπότε θα βρεθεί για πρώτη και τελευταία φορά στην ορχήστρα της Επιδαύρου υποδυόμενη την Κλυταιμνήστρα στην «Ορέστεια» του Αισχύλου, σε σκηνοθεσία Καρόλου Κουν, θα έχει συνεργαστεί με ιστορικούς θιάσους (της Κατερίνας, της Κοτοπούλη, των Παππά-Γιαννίδη) και οργανισμούς (το Εθνικό Θέατρο, το θέατρο Τέχνης) και θα έχει ερμηνεύσει από Αριστοφάνη και Σαίξπηρ μέχρι Τενεσί Ουίλιαμς και Ζαν Ανούιγ.

Προγράμματα και σχετικό φωτογραφικό υλικό παρελαύνουν στο βίντεο της ενότητας με ηχητικό φόντο «Το χάρτινο το φεγγαράκι». Πέρα, όμως, από τα σκηνικά φωτογραφικά στιγμιότυπα (με τον Δημήτρη Παπαμιχαήλ, τον Νίκο Κούρκουλο, τον Γιάννη Φέρτη) στους τοίχους, εδώ μάλλον θα κοντοσταθείς πρώτα στα κοστούμια. Αυτό για την παράσταση «Μις Μπα» με τον θίασο της Κατερίνας το 1945∙ το ντραπέ διά χειρός Ντένης Βαχλιώτη για την «Ωραία Ελένη» των Ρουσέν και Γκρέι που ανέβηκε το 1954∙ το εκτυφλωτικά κόκκινο κοστούμι για τον «Μακμπέθ» σε σκηνοθεσία Δημήτρη Μυράτ το 1955∙ τις δημιουργίες εποχής του Γιώργου Ανεμογιάννη για το έργο του Μάξουελ Άντερσον «Η Άννα των χιλίων ημερών»∙ το φόρεμα που χρησιμοποιούσε και στην καθημερινότητά της πριν το αξιοποιήσει το 1979 επί σκηνής ως Αλεξάνδρα ντελ Λάγκο στο «Γλυκό πουλί της νιότης», αλλά και το χρυσαφί με τις παγιέτες που επανασχεδίασε για την ίδια παράσταση η Λουκία αφού αρχικά είχε δημιουργηθεί για το φιλμ «Gaily, Gaily».

Είναι, όμως, πάλι οι προθήκες που αποκαλύπτουν το πιο ιντριγκαδόρικο υλικό: ιδιόχειρες επιστολές από τις αρχές της δεκαετίας του ’70 από τον Ανδρέα Παπανδρέου, όταν ήταν ακόμα αρχηγός του ΠΑΚ, τον πρόεδρο της ΕΔΑ Ηλία Ηλιού και τον Μάνο Χατζηδάκι, τα Je t’aime που της τηλεγραφούσε ο Ζυλ Ντασέν, ένα μπλοκ με σημειώσεις της κατά τη διάρκεια των υπουργικών συμβουλίων, ένα καλαίσθητο ασημένιο κουτί με την υπογραφή της, το οποίο προσφερόταν στους επισήμους ως αναμνηστικό δώρο κατά την τελετή έναρξης του θεσμού της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης στην Αθήνα.

INFO
Μελίνα Μερκούρη «Να με θυμάσαι και να μ’ αγαπάς»
Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων σε συνεργασία με το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού και το Ίδρυμα Μελίνα Μερκούρη.

Αίθουσα: Νέοι Φούρνοι, Πειραιώς 100, Γκάζι, 2130109300
Διάρκεια: 18 Ιανουαρίου - 11 Μαρτίου 2022
Ημέρες και ώρες λειτουργίας: Τρίτη-Κυριακή 11:00-20:00
Είσοδος ελεύθερη

Γενική επιμέλεια, μουσειολογική & μουσειογραφική μελέτη: Νικόλαος Καλτσάς, Διευθυντής Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης 
Γενική εποπτεία: Μανουέλλα Παυλίδου, Γενική Γραμματέας Ιδρύματος Μελίνα Μερκούρη
Τα εκθέματα προέρχονται από τις συλλογές του Ιδρύματος Μελίνα Μερκούρη και την ιδιωτική συλλογή Γιώργου Πηλιχού.