Ηχητικά βιβλία, Spotify και πνευματικά δικαιώματα

To Spotify, μια από τις μεγαλύτερες πλατφόρμες ήχου στον κόσμο, εισήλθε στην αγορά ηχητικών βιβλίων (audiobooks) τον περασμένο Οκτώβριο, προσφέροντας στους premium συνδρομητές του 15 ώρες το μήνα δωρεάν ακρόαση ηχητικών βιβλίων. Αλλά η ομαδοποίηση ηχητικών βιβλίων (bundling) έχει οδηγήσει σε μειωμένα δικαιώματα για τους τραγουδοποιούς.

Τον περασμένο μήνα, η National Music Publishers’ Association, η οποία εκπροσωπεί μουσικούς εκδότες και τραγουδοποιούς, υπέβαλε καταγγελία στην Ομοσπονδιακή Επιτροπή Εμπορίου των ΗΠΑ (US Federal Trade Commission), αποκαλώντας το bundle «ένα σχέδιο για την αύξηση των κερδών εξαπατώντας τους καταναλωτές και εξαπατώντας το σύστημα δικαιωμάτων μουσικής».

Σύμφωνα με το σύστημα των ΗΠΑ, η ταξινόμηση «πακέτο» (bundle) επέτρεπε στο Spotify να πληρώνει μειωμένο τιμή στους τραγουδοποιούς, καθώς τα βιβλία και η μουσική έχουν την ίδια τιμή συνδρομής. Λέγεται ότι οι πληρωμές σε τραγουδοποιούς θα μπορούσαν να μειωθούν κατά 150 εκατομμύρια δολάρια τον επόμενο χρόνο.

Στις ΗΠΑ τον περασμένο μήνα, το Spotify παρουσίασε μια νέα βαθμίδα «Basic», η οποία εξαιρεί τα audiobooks, και μια βαθμίδα πρόσβασης ακουστικών βιβλίων (Audiobooks Access). Ωστόσο, ο αγώνας της μουσικής βιομηχανίας δεν είναι η μόνη διαμάχη που σχετίζεται με την είσοδο του Spotify στα audiobooks. Οι εκδότες βιβλίων και οι συγγραφείς ανησυχούν επίσης για το πώς το streaming των audiobooks μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο πληρωμής των συγγραφέων και τα δικαιώματά τους όσον αφορά στο έργο τους.

Spotify: Περισσότερο από το ένα τρίτο των Αυστραλών ακούει audiobooks.

Οι Αυστραλοί ακούνε περισσότερα audiobooks από ποτέ. Φέτος, αναμένεται ότι τα ηχητικά βιβλία θα ξεπεράσουν σε πωλήσεις τα ηλεκτρονικά βιβλία (ebooks) για πρώτη φορά. Στην Αυστραλία, περισσότερο από το ένα τρίτο του πληθυσμού (34%) ακούει audiobooks.

Τα ηχητικά βιβλία κάνουν την ανάγνωση πιο προσιτή για αναγνώστες με προβλήματα όρασης, δυσλεξίας ή ΔΕΠΥ. Έρευνα που διεξήχθη από την Creative Australia δείχνει ότι τα ηχητικά βιβλία είναι πιο δημοφιλή με νεότερους αναγνώστες, άντρες και αναγνώστες που είναι ιθαγενείς ή από διαφορετικά πολιτιστικά και γλωσσικά υπόβαθρα.

Η αυξανόμενη δημοτικότητα των ηχητικών βιβλίων, όπως η άνοδος των podcast και άλλων μορφών ήχου, οφείλεται στην ταχεία χρήση των smartphone. Το 2024, η ακρόαση ηχητικών βιβλίων δεν διαμορφώνεται από φυσικά μέσα, αλλά από ψηφιακές πλατφόρμες παραγωγής και διανομής, όπως το Audible και τώρα το Spotify. Με τα ηχητικά βιβλία, οι αναγνώστες πληρώνουν για να έχουν πρόσβαση σε μια τεράστια βιβλιοθήκη – αλλά ο έλεγχος αυτής της βιβλιοθήκης εναπόκειται τελικά στην πλατφόρμα που τη φιλοξενεί.

Επηρεάζει το Spotify την αμοιβή των συγγραφέων;

Το Spotify πληρώνει δικαιώματα αφού κάποιος έχει ακούσει το 10% ή περισσότερο ενός βιβλίου, σύμφωνα με το Publisher’s Weekly. Αυτό είναι παρόμοιο με το μοντέλο δικαιωμάτων μουσικής του, κατά το οποίο πληρώνει μόνο μετά το πέρας των 30 δευτερολέπτων ακρόασης ενός τραγουδιού.

Το Spotify ανέφερε σημαντικές λειτουργικές απώλειες το 2023 λόγω του κόστους εκκίνησης του εγχειρήματός του για ηχητικά βιβλία και ισχυρίζεται ότι έχει πληρώσει «δεκάδες εκατομμύρια» δολάρια στους κατόχους δικαιωμάτων ηχητικών βιβλίων. Παρόλα αυτά, πολλοί ανησυχούν.

«Το streaming των ηχητικών βιβλίων ανταγωνίζεται άμεσα τις πωλήσεις και είναι ακόμη πιο επιζήμιο από το streaming της μουσικής επειδή τα βιβλία συνήθως διαβάζονται μόνο μία φορά, ενώ τα τραγούδια ακούγονται συνήθως πολλές φορές», ανέφερε σε δήλωση η UK Society of Authors. Η Αυστραλιανή Society of Authors (Εταιρία Συγγραφέων) απάντησε στο λανσάρισμα των audiobooks του Spotify ότι θέλει να διασφαλίσει ότι η αμοιβή των συγγραφέων είναι δίκαιη.

Ενώ «όλοι οι σημαντικότεροι» εκδότες βιβλίων είχαν συμφωνήσει περιορισμένες συμφωνίες streaming με το Spotify, η Εταιρεία Συγγραφέων του Ηνωμένου Βασιλείου είπε, «οι περισσότερες άδειες που δίνονται στους εκδότες για ήχο δεν περιλαμβάνουν streaming». Εξ όσων ήταν γνωστό, οι συμφωνίες έγιναν χωρίς να προσεγγιστούν οι συγγραφείς ή οι αντιπρόσωποί τους και δεν είχε ζητηθεί η γνώμη των συγγραφέων σχετικά με την άδεια ή τους όρους πληρωμής.

Κίνδυνος απώλειας πνευματικής ιδιοκτησίας

Οι μεγάλες παγκόσμιες εταιρείες έχουν άνευ προηγουμένου έλεγχο στα πολιτιστικά προϊόντα, συμπεριλαμβανομένων των βιβλίων και των ηχητικών βιβλίων. Μικρές αλλαγές για τους καταναλωτές, όπως η νέα προσφορά ηχητικών βιβλίων του Spotify, μπορούν να σηματοδοτήσουν και να συνοδεύουν τεράστιες αλλαγές για τους δημιουργούς, επηρεάζοντας πράγματα όπως το εισόδημά τους και τα δικαιώματά τους πάνω στο έργο τους. Αυτές οι αλλαγές ενισχύονται για δημιουργούς σε συγκεκριμένες περιοχές, όπως η Αυστραλία.

Το 2021, το Spotify εξαγόρασε την Findaway Voices, μια εταιρεία παραγωγής και διανομής για αυτοδημοσιευμένους συγγραφείς. Το Findaway ήταν η κύρια ανεξάρτητη εναλλακτική λύση για το Audiobook Creation eXchange (ACX) που ανήκει στην Amazon. Το κομμάτι της παραγωγής και των δύο εταιρειών περιλάμβανε μια αγορά (marketplace) όπου οι συγγραφείς μπορούσαν να βρουν και να συνεργαστούν με αφηγητές.

Το Spotify διατήρησε τόσο την παραγωγή όσο και τη διανομή της επιχείρησης μέχρι τα τέλη του 2023. Στη συνέχεια έκλεισε αθόρυβα τις πόρτες της παραγωγής και μετονομάστηκε. Το κομμάτι της διανομής ονομάζεται πλέον επίσημα «Findaway Voices by Spotify».

Τον Φεβρουάριο του 2024, προς μεγάλη σύγχυση και ανησυχία των ανεξάρτητων συγγραφέων, η Findaway ανανέωσε τους Όρους Χρήσης (Terms of Use) για να ορίσει ότι οι συγγραφείς που χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες τους «παραχωρούν στο Spotify μια μη αποκλειστική, μεταβιβάσιμη, υποαδειοδοτήσιμη, χωρίς δικαιώματα, πλήρως πληρωμένη, αμετάκλητη, παγκόσμια άδεια» για να «αναπαράγουν, διαθέτουν, εκτελούν και προβάλλουν, μεταφράζουν, τροποποιούν και δημιουργούν παράγωγα έργα» από το έργο τους μέσω οποιουδήποτε μέσου. («grant Spotify a non-exclusive, transferable, sublicensable, royalty-free, fully paid, irrevocable, worldwide license» to «reproduce, make available, perform and display, translate, modify and create derivative works” from their work through any medium.»)

Αυτή η νέα συμφωνία καταπάτησε σε μεγάλο βαθμό μια σειρά από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας. Για παράδειγμα, το Spotify μπόρεσε ξαφνικά να διανείμει αυτά τα ηχητικά βιβλία, ανεξάρτητα από τις αρχικές συμφωνίες άδειας χρήσης των συγγραφέων με τη Findaway. Το Spotify θα μπορούσε επίσης να τα χρησιμοποιήσει για να «δημιουργήσει παράγωγα έργα» (create derivative works)– κάτι που ενδεχομένως περιλαμβάνει τη χρήση αυτών των ηχητικών βιβλίων για την εκπαίδευση μοντέλων τεχνητής νοημοσύνης. Ουσιαστικά, αυτό θέτει τους συγγραφείς σε παραβίαση των δικών τους συμφωνιών αποκλειστικότητας με εταιρείες όπως η Audible.

Ο Findaway «μάζεψε» αμέσως κάποια από αυτά ως απάντηση στην κατακραυγή. Ωστόσο, εξακολουθούν να υπάρχουν ανησυχίες σχετικά με τους νέους όρους τους.

Εναλλακτικές επιλογές για τους αναγνώστες

Εταιρείες όπως το Libro.fm προσφέρουν μια εναλλακτική λύση στο Audible ή το Spotify, μοιράζοντας τα κέρδη 50/50 με τοπικά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία, τα οποία καλεί τους χρήστες να ορίσουν.

Ανεξάρτητα και μη εμπορικά κανάλια όπως το Libro μπορεί να είναι λιγότερο ορατά ή να έχουν μικρότερο εύρος από το Audible ή το Spotify – αλλά η υποστήριξή τους συμβάλλει στη δημιουργία μιας ακμάζουσας τοπικής κουλτούρας βιβλίων.