NFTs: Ποια είναι η ανερχόμενη τάση που βασίζεται στην τεχνολογία blockchain και οι αλλαγές που φέρνει στο εμπόριο τέχνης και την οικονομία.
Τον Μάρτιο του 2021 οι δημιουργικές βιομηχανίες πήραν φωτιά αναζητώντας μαζικά τρόπους να εκμεταλλευτούν μια νέα οδό συναλλαγών μεγάλης αξίας. Το NFT για το ψηφιακό κολάζ του καλλιτέχνη Beeple (κατά κόσμον Mike Winkelmann) με τίτλο “Everydays: The First 5000 Days” χτύπησε το αστρονομικό ποσό των 69,3 εκατομμυρίων δολαρίων στη δημοπρασία του οίκου Christie's, ενώ λίγους μήνες μετά το υβριδικό phygital έργο του ίδιου καλλιτέχνη με τίτλο “Human One” πουλήθηκε για 22 εκατομμύρια δολάρια, και πάλι μέσω αυτών των τριών μυστήριων γραμμάτων. Επίσης τον Μάρτιο του 2021 μια ακόμα δημοπρασία έκανε πάταγο, αυτή τη φορά μέσω της πλατφόρμας Valuables του blockchain κοινωνικού δικτύου Cent, με πρωταγωνιστή τον CEO του Twitter Jack Dorsey, που πούλησε σε μορφή NFT το πρώτο του tweet που έκανε το 2006. Οι ηχηρές αυτές δημοπρασίες ήταν το λάδι που ρίχτηκε στη φωτιά της ξέφρενης κούρσας της αγοράς των NFTs που έκλεισε τη χρονιά με συναλλαγές συνολικής αξίας περίπου 40 δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Αυτό που ξεκίνησε ως άλλη μια ιδιορρυθμία των θιασωτών του κρυπτο-συστήματος μπαίνει σταθερά στην καθημερινή γλώσσα ανθρώπων που δεν ξέρουν καλά πώς λειτουργεί το Bitcoin, καθώς πηχυαίοι τίτλοι σε sites και εφημερίδες διαλαλούν την επόμενη μεγάλη αγοραπωλησία NFTs και όλο και περισσότεροι διαδικτυακοί και τεχνολογικοί γίγαντες κυνηγάνε το νέο ίχνος του χρήματος. Τον Μάιο του 2021 η Coca Cola έθεσε σε δημοπρασία στο Open Sea Marketplace (τη μεγαλύτερη ίσως διαδικτυακή αγορά NFTs αυτή τη στιγμή) μια σειρά μοναδικών συλλεκτικών εικονικών αντικειμένων merchandise σε μορφή NFTs, ενώ η Samsung ανακοίνωσε πριν μερικές ημέρες την ενσωμάτωση μιας ρηξικέλευθης NFT πλατφόρμας στις τηλεοράσεις της.
Από celebrities και τεράστια ονόματα της μουσικής βιομηχανίας μέχρι μεγάλα διεθνή brands και από τις βιομηχανίες της τέχνης, της μόδας και του gaming μέχρι την αγορά του real estate, η φρενίτιδα των NFTs διογκώνεται με τρόπο που ζητάει εξηγήσεις. Τι είναι τα NFTs και πώς γίνεται να ξοδεύεις μια περιουσία για κάτι που «δεν είναι εκεί»;
NFTs στη θεωρία: Μια φορά κι έναν καιρό ήταν το Blockchain
Με (όσο γίνεται πιο) απλά λόγια τα NFTs (Non Fungible Tokens) είναι μία ακόμα εφαρμογή της τεχνολογίας Blockchain, ενώ η αρχική τους ιδέα εν πολλοίς συλλήφθηκε στα σωθικά του οικοσυστήματος των πρώτων κρυπτονομισμάτων. Πρόκειται για μοναδικές στο είδος τους μονάδες δεδομένων (data units) που περιέχουν πληροφορίες σχετικά με την ιδιοκτησία ενός περιουσιακού στοιχείου, αποθηκευμένες σε ασφαλή κρυπτογραφημένη καθολική αλυσίδα καταχωρίσεων, δηλαδή σε ένα blockchain. Η τεχνολογία blockchain συνίσταται (και πάλι με την απλούστερη δυνατή διατύπωση) στη δημιουργία ενός αποκεντρωμένου (decentralized) λογιστικού καθολικού, κοινού για όλους τους εμπλεκόμενους, οι οποίοι αποθηκεύοντας ένα αντίγραφό του συνεισφέρουν σε μια αλγοριθμική επιβεβαίωση που λειτουργεί ως πυλώνας ασφάλειας και διαφάνειας της εκάστοτε συναλλαγής, χωρίς την παρεμβολή οποιασδήποτε κεντρικής οντότητας (π.χ. μιας τράπεζας) και χωρίς περιθώριο παραβίασης (hacking). Με αυτόν τον τρόπο, ένα “token”, που αντιστοιχεί π.χ. σε ένα έργο τέχνης ή σε ένα ζευγάρι συλλεκτικά αθλητικά παπούτσια, καθίσταται ταυτόχρονα ψηφιακό περιουσιακό στοιχείο αλλά και απόδειξη ιδιοκτησίας του σχετικού περιουσιακού στοιχείου – κάτι που ξεκλειδώνει την ενδιαφέρουσα δυνατότητα των NFTs ως μέσου συναλλαγών «φυσικών» αντικειμένων.
Η ειδοποιός διαφορά του NFT σε σχέση με την πιο διάσημη blockchain εφαρμογή των κρυπτονομισμάτων είναι ότι είναι ακριβώς “non fungible” - η ελληνική μετάφραση «μη ανταλλάξιμα» ίσως αδικεί αυτό που θέλει εν προκειμένω να πει ο ποιητής, το οποίο δεν είναι άλλο από τη μοναδικότητα των περίφημων αυτών tokens. Τα NFTs φυσικά και μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο σκληρού trading –εξ ου και η τρέχουσα φρενίτιδα των κρυπτοχρηματιστηρίων–, ωστόσο σε αντίθεση με τα κρυπτονομισμάτα, όπως το Bitcoin και το Etherium, δεν γνωρίζουν κλασματικές υποδιαιρέσεις και συνδέονται με ένα διακριτό, μοναδικό στοιχείο. Το χαρακτηριστικό αυτό είναι που έκανε τα NFTs εξαιρετικά δημοφιλή στους συλλέκτες καθώς ταιριάζει στην εντέλεια με τη μοναδικότητα των συλλεκτικών αντικειμένων ή των αριθμημένων αντιτύπων ενός πολύτιμου πίνακα. Από εκεί και πέρα τα «εξελιγμένα» NFTs περιέχουν και λειτουργούν παράλληλα και ως «έξυπνα συμβόλαια», δηλαδή συμβάσεις συνιστάμενες σε υπολογιστικούς κώδικες που εκτελούνται αυτόματα με την πλήρωση συγκεκριμένων προϋποθέσεων (π.χ. πληρωμή δικαιωμάτων εκμετάλλευσης, ταυτοποίηση δικαιούχου κ.λπ.), ενισχύοντας έτσι ακόμα περισσότερο την αξία τους ως απόδειξης ιδιοκτησίας ενός περιουσιακού στοιχείου και προσελκύοντας την προσοχή πολλών κλάδων υψηλών απαιτήσεων από την αγορά έργων τέχνης μέχρι την αγορά των ακινήτων.
NFTs στην πράξη: από την κρυπτο-τέχνη στη μετα-οικονομία
Η σαρωτική επιτυχία των NFTs στο πεδίο των τεχνών το 2021 δημιουργεί συχνά παρερμηνείες σχετικά με τη φύση αυτών των tokens. πολλοί θεωρούν ότι πρόκειται για μια νέα μορφή τέχνης κάτι που ωστόσο δεν ισχύει – τουλάχιστον προς το παρόν. Πρόκειται περισσότερο για ένα είδος ψηφιακής υπογραφής του καλλιτέχνη που λειτουργεί ως πιστοποιητικό γνησιότητας και νόμιμης κατοχής του εκάστοτε έργου. Κάπως έτσι η κρυπτο-τέχνη γίνεται ένας τρόπος τόσο για να μπει στον χάρτη των συλλεκτών η πολύπαθη από τις πειρατικές αντιγραφές και αναπαραγωγές ψηφιακή τέχνη όσο και για να εισαχθούν οι παραδοσιακές μορφές τέχνης στον ψηφιακό κόσμο.
O Damien Hirst με το έργο «The Currency»
Ο οίκος Christieλs αντιλήφθηκε από τους πρώτους τη δυναμική της νέας τεχνολογίας πουλώντας μέσω blockchain μια σημαντική συλλογή πινάκων Αμερικανών μοντερνιστών ζωγράφων (μεταξύ άλλων του Edward Hopper και του Jackson Pollοck έναντι 323 εκατομμυρίων δολαρίων. Και αν o κάθε Beeple ακούγεται αρκετά άσημος για να θεωρήσουμε τη δυσθεώρητη αξία των NFTs του, κάτι σημαντικό για τη βιομηχανία της τέχνης, αρκεί να σημειώσουμε ότι ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της μοντέρνας τέχνης, ο Damien Hirst λάνσαρε πριν λίγο καιρό το διαδραστικό NFT έργο του “The Currency” – μια συλλογή από 10.000 μοναδικά NFTs που αντιστοιχούν σε ισάριθμους φυσικούς πίνακες, φυλασσόμενους σε βρετανικό θησαυροφυλάκιο ασφαλείας. Αναλογιζόμενοι βέβαια την ιδιορρυθμία του “The Currency”, η οποία έγκειται στο ότι ο κάθε επίδοξος αγοραστής συμμετέχει στη διαμόρφωση του έργου τέχνης, αποφασίζοντας αν επιθυμεί να αποκτήσει μέσω του εκάστοτε NFT την ψηφιακή ή τη φυσική εκδοχή του πίνακα, με αυτόματη καταστροφή της άλλης version, ο Damien Hirst διερευνά ένα ερώτημα στον πυρήνα της εμπλοκής των NFTs στις αγορές τέχνης: τι συμβαίνει όταν η τέχνη γίνεται νόμισμα, και τι όταν το νόμισμα γίνεται τέχνη;
Εκκινώντας από παρόμοια αφετηρία και το όραμα της παροχής πρόσβασης του ευρύτερου κοινού στην κατοχή κορυφαίας σύγχρονης τέχνης, το πρώην στέλεχος του Christie's Loic Gouzier απέκτησε έναντι 12.9 εκατομμυρίων δολαρίων το διάσημο έργο του Banksy “Love Is in The Air” με σκοπό να το δημοπρατήσει διαιρεμένο σε 10.000 μοναδικά NFTs, ώστε να δώσει σε περισσότερους φίλους της τέχνης την ευκαιρία να βιώσουν την εμπειρία του συλλέκτη.
Κάπως έτσι εκατοντάδες καλλιτέχνες και publishers παγκοσμίως έχουν μπει για τα καλά στο παιχνίδι των NFTs. Aπό τις σπάνιες συνεντεύξεις των Beatles μέχρι τα ακυκλοφόρητα demos της Whitney Houston, και από την πρώην εκλεκτή της καρδιάς του Elon Musk, Grimes, που συγκέντρωσε το ποσό των 6 εκατομμυρίων δολαρίων για τα ψηφιακά artworks της, μέχρι τον Quentin Tarantino που πούλησε NFTs ακυκλοφόρητου υλικού και φωτογραφιών από το Pulp Fiction, μπλέκοντας σε νομική διαμάχη με την εταιρεία διανομής της ταινίας Miramax, το νέο αυτό token trend έχει μπει για τα καλά στην καλλιτεχνική αγορά, διχάζοντάς τη μεταξύ αυτών που τα υπερασπίζονται ως μια καινοτομία που μπορεί να φέρει τον κόσμο πιο κοντά στην τέχνη και να του δώσει τη δυνατότητα να στηρίξει ουσιαστικά τους δημιουργούς και σε άλλους, όπως ο Brian Eno, που θεωρούν ότι πρόκειται για μια ακόμα κερδοσκοπική σπέκουλα, που απευθύνεται στο προφίλ του καπιταλιστή-καλλιτέχνη.
Και η κούρσα των NFTs δεν εξαντλείται στην τέχνη. Η μεγάλη επιτυχία του project Crypto-Punks, του αμερικανικού studio Larva Labs που το 2017 κυκλοφόρησε στο σύστημα του Etherium 10.000 μοναδικά άβαταρ σε στιλ 8-bit oldschool βιντεοπαιχνιδιού –το ακριβότερο εκ των οποίων άγγιξε την τιμή των 7.5 εκατομμυρίων δολαρίων– άνοιξε τον δρόμο για την αξιοποίηση των NFTs στη βαριά βιομηχανία του gaming. H GameStop, ο μεγαλύτερος gaming retailer παγκοσμίως, πραγματοποίησε μια σημαντική επένδυση για τη δημιουργία ειδικής μονάδας επιφορτισμένης με την έρευνα και ανάπτυξη in-gaming εφαρμογών για NFTs και κρυπτονομίσματα, ενώ η Ubisoft, η δημιουργός εταιρεία του διάσημου παιχνιδιού “Assassin’s Creed” έκανε τις πρώτες δειλές και πρωτόλειες απόπειρες να ενσωματώσει στα παιχνίδια της συλλεκτικά features σε μορφή NFTs, προσκαλώντας τους παίκτες να παίξουν 600 ώρες για να τα κερδίσουν. Παρά τα παράπονα των παικτών για μη βιώσιμους υπολογισμούς και για ατελή κατανόηση των ιδιαιτεροτήτων των NFTs, τα στούντιο βιντεοπαιχνιδιών «βλέπουν» αξιόλογες προοπτικές στη νέα τεχνολογία, κυρίως λόγω της ανέκκλητης φύσης τους. Το συλλεκτικό εικονικό αντικείμενο που θα κερδίσει ένας παίκτης μέσω του “play-to-earn” συστήματος του αγαπημένου του βιντεοπαιχνιδιού, αποθηκευμένο με ασφάλεια σε ένα αποκεντρωμένο καθολικό blockchain, θα βρίσκεται άνευ ετέρου στον έλεγχό του, επιζώντας οποιασδήποτε τροποποίησης του παιχνιδιού ακόμα και της απόσυρσής του – με άλλα λόγια θα είναι πια ένα ψηφιακό περιουσιακό στοιχείο του παίκτη και ένα κανονικό εικονικό κέρδος.
Στα βιντεοπαιχνίδια άλλωστε γεννήθηκε και ιδέα του metaverse – ενός εναλλακτικού, εικονικού, μετα-σύμπαντος, που δεν διαχωρίζεται από το πραγματικό, υλικό περιβάλλον μας, με μια δικιά του ψηφιακή, μετα-οικονομία, όπου οι χρήστες θα μπορούν να δημιουργούν, να πωλούν και να αγοράζουν προϊόντα. Σε έναν τέτοιον κόσμο, όπου η περιουσία θα μετριέται σε tokens που θα αντιστοιχούν σε ρούχα, αυτοκίνητα, ακόμα και σπίτια, η τεχνολογία των NFTs αναμένεται να απογειωθεί, καθώς η ανάγκη για «ψηφιακές αποδείξεις ιδιοκτησίας» προκειμένου τα περιουσιακά στοιχεία να διαλειτουργούν από τη μια πλατφόρμα στην άλλη θα είναι εκ των ων ουκ άνευ για τη βιωσιμότητα του νέου οικονομικού μοντέλου. Χτισμένος στη λογική εικονικών πλατφορμών όπως το Second Life και το Fortnite ο τρισδιάστατος εικονικός κόσμος της Decentraland είναι ίσως ό,τι πιο κοντά σε μια γερή γεύση του μετα-οικονομικού οράματος, όπου σχεδόν τα πάντα είναι ή μπορούν να γίνουν NFTs. H εικονική μητρόπολη Genesis Land έχει αρχίσει και ξεπουλάει τα εικονικά οικόπεδά της σε όσους πιστεύουν ότι δεν θα αργήσει η στιγμή που θα δουλεύουμε σε εικονικά γραφεία, θα βγαίνουμε σε εικονικά μπαρ και θα βγάζουμε τους σκύλους μας βόλτα σε εικονικά πάρκα, πληρώνοντας για τις εικονικές μας απολαύσεις με τα κρυπτο-πορτοφόλια μας. Ενώ μέχρι τότε, δεν λείπουν οι εκκεντρικοί εκατομμυριούχοι που πουλάνε και αγοράζουν τα ακριβά διαμερίσματά τους στις μεγαλουπόλεις του πραγματικού κόσμου με τη μορφή NFTs, θεωρώντας ότι η εγγενής αυθεντικοποίηση των κρυπτο-στοιχείων είναι η επόμενη μέρα –μεταξύ άλλων– και για τις συναλλαγές ακινήτων.
Παρά το θεωρητικό δημοκρατικό, συλλογικό υπόβαθρο της τεχνολογίας στην οποία βασίζονται, τα NFTs φαίνεται να αποτελούν –προς το παρόν τουλάχιστον– ένα ακριβό σπορ για εκλεκτούς παίχτες. Και μόνο το ότι οι συναλλαγές NFTs λαμβάνουν χώρα στο πλαίσιο μιας κρυπτο-αγοράς, συνήθως στα συστήματα των δημοφιλέστερων κρυπτονομισμάτων, όπως το Etherium και το Bitcoin, σημαίνει ότι οι συναλλασσόμενοι θα πρέπει να έχουν ένα γερό κτυπτο-πορτοφόλι, μόνο και μόνο για να σκεφτούν την εμπλοκή τους στην οποιαδήποτε σχετική συναλλαγή. Δεν είναι τυχαίο ότι οι περισσότεροι και βασικότεροι αγοραστές NFTs αυτή τη στιγμή είναι κρυπτο-εκατομμυριούχοι που επένδυσαν σχετικά νωρίς στο Bitcoin, εξαιρετικά πλούσιοι εκπρόσωποι της ελίτ που έλκεται από αντίστοιχα τεχνολογικά hypes και φυσικά οι επαγγελματίες traders που έχουν βρει μια ακόμη οδό για να αυξήσουν την αξία του χαρτοφυλακίου τους.
Παράλληλα η περιορισμένη εξηγησιμότητα της αλγοριθμικής τεχνολογίας στην οποία βασίζoναι τα NFTs και η έλλειψη ρυθμιστικού πλαισίου βάζουν εμπόδια στην πραγματική εμπλοκή της μεγάλης μερίδας των μικρο-επενδυτών στο αναδυόμενο χρηματιστήριό τους. Σύμφωνα με πρόσφατο δημοσίευμα των Financial Times και σχετική ανάλυση για λογαριασμό τους οι περισσότεροι νέοι NFT συλλέκτες δεν καταφέρνουν να αποσβέσουν ικανοποιητικά την επένδυσή τους, ενώ πολλοί ερευνητές μιλάνε και για εκτεταμένα φαινόμενα “wash-trading” και μοχλευμένης αύξησης της ζήτησης για NFTs. Έτσι κάτι που βασίζεται σε διαφανή, αποκεντρωμένη τεχνολογία ναρκοθετείται ειρωνικά από κινδύνους αδιαφάνειας μετατρέποντας –προς το παρόν– το παιχνίδι των NFTs σε μια πίστα για «μεγάλα παιδιά» που «ξέρουν τι κάνουν», οξύνοντας την ανάγκη για τη ρύθμιση της νέας αγοράς, ιδίως σε περίπτωση που αυτή φιλοδοξεί όντως να οδηγήσει σε μια μετα-οικονομία πλήρους, ελεύθερης πρόσβασης.
NFTS: Φούσκα, μόδα ή μετα-οικονομική επαναστάση;
Τελικά μήπως τα NFTs είναι άλλη μια μόδα που θα ξεφουσκώσει ή ήρθαν για να γίνουν τα χαρτοφυλάκια του πλούτου του μέλλοντος; Ο ίδιος ο Mike “Beeple” Winkelmann δήλωσε στο “Fox News Sunday” ότι «Για να είμαι ειλικρινής νομίζω ότι πρόκειται για απόλυτη φούσκα. Το αποτέλεσμα της δημοπρασίας ήταν σουρεάλ. Αλλά έτσι ήταν και το Internet στην αρχή. Υπήρξε μια φούσκα. Και μετά η φούσκα έσκασε». Σε αυτή την προοπτική κρύβεται ταυτόχρονα η μεγάλη προσδοκία και ο μεγάλος κίνδυνος των NFTs και εν γένει των συναλλακτικών κρυπτο-μέσων. Κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί την αξία ενός αδιάβλητου αποδεικτικού συναλλαγής, ιδίως στο πλαίσιο ενός ενδεχόμενου ψηφιακού μέλλοντος, αλλά και κανείς δεν θέλει να δει περιουσίες και ανθρώπους να χάνονται σε μια υπερβολικά αισιόδοξη χρηματιστηριακή προβολή του ρόλου των NFTs στο άμεσο, πραγματικό μέλλον.
Γι’ αυτό η σοβαρή εξέταση των NFTs ως ενός φαινομένου που χρήζει προσεκτικής ρύθμισης και οριοθέτησης προκειμένου οι επενδυτές να ανακληθούν στην τάξη και σε υπεύθυνες και ορθολογικές τακτικές. Είναι χαρακτηριστικό ότι παράλληλα με την εξάπλωση των NFTs στα επιχειρηματικά σχέδια οικονομικών γιγάντων, άλλοι τεχνολογικοί κολοσσοί όπως η Apple και η Epic Games παραμένουν διστακτικοί και αποφεύγουν να εμπλακούν, λόγω των νομικών προβληματισμών που εγείρει αυτό το νέο εργαλείο και η αγορά που δημιουργεί.
Η πλήρης πρακτική αξία μέσων όπως τα NFTs ίσως ξεδιπλωθεί σε περίπτωση που η μετάβαση σε έναν πλήρως εικονικό κόσμο, όπου όλοι θα βολτάρουμε με τα σώματα των άβατάρ μας σε εικονικές πόλεις, θα πίνουμε εικονικές μπίρες σε εικονικές πλατείες και θα χτίζουμε εικονικά σπίτια σε εικονικά οικόπεδα pixel το pixel, δεν θα είναι πια ένα διήγημα του Ted Chiang αλλά η πραγματικότητά μας. Μέχρι τότε υπάρχει πάντα χρόνος για μελέτη, κατανόηση, ανάλυση και ορθολογικές προσεγγίσεις άλλης μιας νέας δυναμικής τεχνολογικής τάσης.
