Ένα αγόρι φωτογραφίζει τα άστρα

Μέρα με δυνατό ήλιο και σκόνη, φως να σου πονάει τα μάτια, άνθρωποι στην κάψα της καλοκαιρινής Αθήνας. Μήνυμα στο messenger: δες τις φωτογραφίες αυτού του τύπου.

Νότια Εύβοια

Στύρα

Χελμός με φίλους

Σούνιο

Μπαίνοντας στη σελίδα του Θανάση Παπαθανασίου, μία θαυμάσια σκιά ένοιωσα να απλώνεται σιγά σιγά στο οπτικό μου πεδίο. Το φως γλύκανε σε ημίφως μέχρι που έσβησε τελείως και έμεινε μόνο το απαύγασμα νεφελωμάτων και άστρων, ένας γαλαξίας να φωτίζει τον ουρανό σαν νύχτα σε ταβάνι παιδικού δωματίου.

Οι φωτογραφίες του Θανάση Παπαθανασίου ταξιδεύουν στους νυχτερινούς ουρανούς της Ελλάδας. Κρύβουν μία επίμονη αγάπη για τα αστέρια, μία αναζήτηση της τελειότητας – κάτι που φάνηκε και αργότερα, όταν τον αναζήτησα για να μου μιλήσει γι’αυτές τις φευγάτες φωτογραφίες του, και ήταν τόσο ιδανικά ακριβής στις απαντήσεις και στις περιγραφές του, τόσο λεπτομερής στην εξήγηση των τεχνικών οδηγιών και εξαρτημάτων.

Οι φωτογραφίες του σε κάνουν να θέλεις να μπεις μέσα σε ένα διαστημόπλοιο και να αρχίσεις να φωτογραφίζεις τους πλανήτες. Σε κάτι πιο ρεαλιστικό σε κάνουν να θέλεις να ξαπλώσεις στην άμμο μια νύχτα και να ανακαλύψεις όλα τα αστέρια και τα ονόματά τους.

Η συζήτηση μαζί του ήταν σαν ένα μίνι σεμινάριο αστροφωτογραφίας. Παρακολουθήστε το (ποτέ δεν ξέρεις).

• Λίγα λόγια για σένα. Ποιος είσαι, με τι ασχολείσαι, ποια είναι η σχέση σου με τη φωτογραφία.

Γεννήθηκα και μεγάλωσα στην Αθήνα το 1980. Σπούδασα Επιστήμη των Υπολογιστών και εργάζομαι ως Μηχανικός Υπολογιστικών Συστημάτων. Είμαι ένας αυτοδίδακτος ερασιτέχνης φωτογράφος που με τη φωτογραφία πρωτοασχολήθηκα το 2008 όταν αγόρασα την πρώτη μου φωτογραφική μηχανή DSLR και ξεκίνησα να φωτογραφίζω γενικά και αόριστα χωρίς κάποιες ιδιαίτερες γνώσεις. Πριν τη DSLR είχα μία compact αλλά δεν έδινα ιδιαίτερη έμφαση στη φωτογραφία μέχρι που βρέθηκα σε μία φωτογραφική εξόρμηση μέσα στο 2007 περιβαλλόμενος από ερασιτέχνες φωτογράφους με DSLR μηχανές και ενθουσιάστηκα από το αποτέλεσμα των φωτογραφιών που είδα μετά. Έκτοτε, έως και σήμερα συνεχίζω να φωτογραφίζω ως χόμπι σε διάφορες φωτογραφικές εξορμήσεις που διοργανώνονται είτε με φίλους είτε με διάφορες ομάδες.

• Πώς άρχισες να φωτογραφίζεις νυχτερινούς ουρανούς;

Ήταν τέλη του 2011 όταν είδα για πρώτη φορά στο Internet φωτογραφίες νυχτερινών ουρανών σε συνδυασμό με επίγεια θέματα από Έλληνες αστροφωτογράφους όπως ο Λουκάς Χαψής, ο Αντώνης Αγιομαμίτης και ο Χρήστος Κωτσιόπουλος αλλά και κάποιους Αμερικάνους, Αυστραλούς και Νεοζηλανδούς. Έως τότε γνώριζα μόνο για τις αστροφωτογραφίες βαθέως ουρανού δηλαδή αστροφωτογραφίες με πολύχρωμα νεφελώματα, μακρινούς γαλαξίες και αστρικά σμήνη που απαιτούσαν τηλεσκόπιο και εξειδικευμένο εξοπλισμό τα οποία μου ήταν παντελώς άγνωστα. Έτσι μπήκα κι εγώ στον πειρασμό με την DSLR που είχα, να φωτογραφίσω τον νυχτερινό ουρανό για πρώτη φορά το καλοκαίρι του 2012. Ο ενθουσιασμός ήταν πολύ μεγάλος καθώς το αποτέλεσμα ήταν αρκετά ικανοποιητικό αλλά και γιατί για μένα ήταν κάτι καινούριο.

• Πόσο πολύ διαφέρει ο νυχτερινός ουρανός που βλέπει κάποιος έξω από τις πόλεις;

Εδώ, θα αναφερθώ σε έναν μεγάλο εχθρό της αστροπαρατήρησης και της φωτογράφησης νυχτερινού ουρανού που ονομάζεται φωτορύπανση ή αλλιώς ρύπανση τεχνητού φωτισμού και σημειώνεται κατά κόρον πάνω από αστικά κέντρα και περιοχές με πολλά φώτα. Αυτό έχει ως συνέπεια για όσους μένουν σε κάποια μεγάλη πόλη να διακρίνουν με γυμνό μάτι μόνο τους μεγάλους αστέρες ή πλανήτες αλλά ένα μεγάλο μέρος των άστρων καθίσταται αόρατο λόγω της φωτορύπανσης. Όποιος μεταφερθεί μακριά από τα φώτα των πόλεων ένα βράδυ, θα διαπιστώσει μεγάλη διαφορά, τόσο ως προς τον αριθμό των άστρων που μπορεί να δει, όσο και ως προς τα διάφορα φαινόμενα (π.χ. διάφορες "βροχές" μετεώρων όπως η "βροχή" των Περσειδών το καλοκαίρι, κ.λπ.).

Παρατηρητήριο Χελμού 

• Υπάρχουν διαφορές στον έναστρο ουρανό από εποχή σε εποχή και από τόπο σε τόπο;

Ανάλογα την εποχή και το γεωγραφικό μήκος και πλάτος στο οποίο βρισκόμαστε, ο έναστρος ουρανός διαφέρει. Στην Ελλάδα, τους θερινούς μήνες για παράδειγμα, και σε περιοχές που βρίσκονται μακριά από τα αστικά κέντρα, θα παρατηρήσουμε αυτή τη φωτεινή λωρίδα στον νυχτερινό ουράνιο θόλο που ονομάζεται “Γαλαξιακή Οδός” (Milky Way) και δεν είναι τίποτε άλλο από το επίπεδο του δίσκου του γαλαξία μας που αποτελείται από μία μεγάλη μάζα νεφελωμάτων και άστρων. Αντιθέτως, τους χειμερινούς μήνες διακρίνεται με μεγάλη ευκολία ο αστερισμός του Ωρίωνα ο οποίος αποτελείται από 8 αστέρια με τα πιο φωτεινά να ονομάζονται Μπετελγκέζ και Ρίγκελ.

• Τεχνικά πώς τραβάς αυτές τις φωτογραφίες;

Πριν περάσω στο τεχνικό κομμάτι, θα ήθελα να προσθέσω ότι στις περισσότερες περιπτώσεις, πριν από τη λήψη της φωτογραφίας έχει προηγηθεί έρευνα για την τοποθεσία που θα γίνει η λήψη αυτή και αυτό για δύο λόγους. Ο πρώτος είναι να βρούμε ένας μέρος το οποίο είναι μακριά από τα φώτα της πόλης και δεν επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τη φωτορύπανση διότι οι χρόνοι έκθεσης που χρησιμοποιούνται στη φωτογραφική μηχανή είναι μεγάλοι και σε συνδυασμό με το μεγάλο ISO και διάφραγμα, θα καταγραφεί αρκετό τεχνητό φως το οποίο είναι ανεπιθύμητο. Ο δεύτερος λόγος είναι ότι το μέρος αυτό θα πρέπει να είναι προσβάσιμο και να προσφέρει θέα προς το κομμάτι του ουράνιου θόλου που θέλουμε να φωτογραφίσουμε. Επίσης λίγες μέρες ή και ώρες ακόμα, να έχει γίνει έλεγχος για τις καιρικές συνθήκες που θα επικρατούν στην περιοχή αυτή ώστε να μην βρεθούμε προ εκπλήξεως.

Η έρευνα της τοποθεσίας επιτυγχάνεται με τη βοήθεια του χάρτη φωτορύπανσης και των χαρτών της Google.

· Χάρτης φωτορύπανσης: https://www.lightpollutionmap.info

· Google maps: https://www.google.gr/maps

Εξοπλισμός

· Τρίποδο: Θα χρειαστούμε ένα σταθερό τρίποδο ώστε να αποφύγουμε τυχόν κραδασμούς ή κουνήματα από τον αέρα.

· Ψηφιακή φωτογραφική μηχανή: Η λήψη μπορεί να γίνει με οποιαδήποτε DSLR ή mirrorless κάμερα σε συνδυασμό με έναν κατάλληλο φωτογραφικό φακό.

· Φωτογραφικός φακός: Όσο πιο “γρήγορος” ο φακός (να έχει μεγάλο διάφραγμα δηλαδή), τόσο πιο πολύ το φως που θα καταγραφεί από τα αστέρια και τον γαλαξία σε ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Ανάλογα με το τι θέλουμε να φωτογραφίσουμε, χρησιμοποιούμε και τον φακό με την κατάλληλη εστιακή απόσταση.

· Χρονόμετρο ή τηλεχειριστήριο: Για να αποφύγουμε τους κραδασμούς κατά την λήψη των φωτογραφιών, καλό είναι να χρησιμοποιούμε είτε το χρονόμετρο της μηχανής είτε κάποιο τηλεχειριστήριο.

Manual ρυθμίσεις

· Τύπος αρχείου: Ακατέργαστο αρχείο RAW για μετέπειτα επεξεργασία σε κάποιο λογισμικό.

· Eστίαση: Οι φωτογραφικές μηχανές εστιάζουν με πολύ μεγάλη δυσκολία σε σκοτεινά περιβάλλοντα και γι’ αυτό η εστίαση γίνεται χειροκίνητα μέσω της οθόνης (liveview) με τη βοήθεια της μεγέθυνσης στο πιο φωτεινό αστέρι.

· Χρόνος έκθεσης (S): Εξαρτάται από την εστιακή απόσταση του φακού που χρησιμοποιούμε και σε αυτό μπορεί να βοηθήσει ο “κανόνας του 500” ώστε να υπολογίσουμε τον μέγιστο χρόνο έκθεσης προς αποφυγήν κίνησης των αστεριών λόγω της περιστροφής της Γης.

Για Full Frame DSLR: “500 / εστιακή απόσταση = χρόνος έκθεσης”

Για Crop sensor DSLR: “500 / (εστιακή απόσταση x crop factor) = χρόνος έκθεσης” όπου crop factor έχει τιμή 1.5 για τις Nikon μηχανές και 1.6 για τις Canon

· Διάφραγμα (A): Καλό είναι να χρησιμοποιούνται μεγάλα διαφράγματα από f/1.4 έως f/2.8 αλλά εάν δεν τα υποστηρίζει ο φακός τότε χρησιμοποιούμε το μέγιστο που προσφέρει.

· ISO: Οι τιμές του ISO κυμαίνονται συνήθως από 800 έως 6400 και αυτό εξαρτάται από τον τριγύρω φωτισμό της περιοχής και τα επίπεδα της φωτορύπανσης αλλά και από το εάν η φωτογραφική μηχανή που έχουμε δημιουργεί στις φωτογραφίες μας ανεπιθύμητο θόρυβο (κόκκο) σε μεγάλα ISO.

· Απενεργοποίηση οπτικού σταθεροποιητή: Λόγω του ότι η μηχανή βρίσκεται πάνω σε τρίποδο, απενεργοποιούμε στον φακό τον οπτικό σταθεροποιητή διότι θα δημιουργήσει κούνημα κατά την κίνηση του κλείστρου της μηχανής (ανάλογα με την μάρκα του φακού αναγράφεται ως VR ή VC ή IS)

· Απενεργοποίηση High ISO Noise Reduction: Στις ρυθμίσεις της μηχανής απενεργοποιούμε όσες επιλογές υπάρχουν και έχουν να κάνουν με μείωση του θορύβου. Καλό είναι τέτοιου είδους επεξεργασία να γίνει έπειτα μέσω προγραμμάτων επεξεργασίας φωτογραφιών.

• Τι φωτογραφίζεις συνήθως;

Η “Γαλαξιακή Οδός” (Milky Way) και ο αστερισμός του Ωρίωνα είναι από τα πιο συνήθη μέρη του έναστρου ουρανού που απαρτίζουν τις φωτογραφίες μου συνδυάζοντάς τα τις περισσότερες φορές με κάποια επίγεια στοιχεία ώστε να είναι πιο εντυπωσιακές. Κάποιες φωτογραφίες μπορεί να συνδυάζονται και με startrails (αστρικά ίχνη) σαν εφέ που δεν είναι τίποτε άλλο από την ένωση πολλών φωτογραφιών με τη μέθοδο stacking οι οποίες τραβήχτηκαν στο ίδιο σημείο, με διαφορά κάποιων δευτερολέπτων η μία από την άλλη, αλλά με τη θέση των άστρων μετατοπισμένη λόγω της περιστροφής της Γης γύρω από τον άξονά της.

Αλυκές Αττικής

Λύκαιον, Αρκαδία 

• Έχεις δει ή και φωτογραφίσει ποτέ κάτι σπάνιο στον νυχτερινό ουρανό; Περιμένεις να δεις κάτι τέτοιο κάποτε;

Υπάρχουν φορές που τυγχάνει μέσα στις φωτογραφίες να έχουν καταγραφεί διάφορα στοιχεία όπως για παράδειγμα μία πτώση ενός μετεώρου που μπορεί να έχει αφήσει κάποιο ίχνος καπνού, η φωτεινή λάμψη και το ίχνος ενός δορυφόρου iridium (iridium flare) με διάρκεια κάποιων δευτερολέπτων ή ακόμα και ένας αμυδρός πράσινος ή κόκκινος χρωματισμός στον ουρανό που είναι το φαινόμενο της εκπομπής ακτινοβολίας από την ατμόσφαιρα τη νύχτα (airglow). Αυτό που δεν έχω καταγράψει ποτέ και θα ήθελα εννοείται να καταγράψω, είναι το Σέλας το οποίο εμφανίζεται πολύ σπάνια στις παραμεσόγειες χώρες και παρατηρείται κυρίως στις πολικές περιοχές τόσο στο Βόρειο όσο και στο Νότιο Ημισφαίριο. Μόνο μία λήψη του Σέλαος γνωρίζω ότι έχει γίνει στην Ελλάδα από τον αστροφωτογράφο Αντώνη Αγιομαμίτη στις 20 Νοεμβρίου του 2003 κατά τη διάρκεια μιας πολύ ισχυρής μαγνητικής καταιγίδας.

• Ποια είναι η σχέση σου με τα αστέρια γενικότερα; Έχεις μία ρομαντική σχέση με τον νυχτερινό ουρανό;

Κατά τη γνώμη μου δεν νομίζω ότι υπάρχει πιο όμορφο πράγμα και ιδιαίτερα κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, από το να βρίσκεσαι με την παρέα σου κάπου μακριά από το αστικό περιβάλλον με το τόσο τεχνητό φως, σε ένα ήσυχο μέρος χαλαρώνοντας και λέγοντας διάφορες ιστορίες, χαζεύοντας ταυτόχρονα τον έναστρο ουρανό με τους αστερισμούς του, την πτώση κάποιων μετεώρων και την υπόλευκη αυτή λωρίδα που πολλοί νομίζουν ότι είναι κάποιο μεγάλο νεφέλωμα αλλά στην πραγματικότητα δεν ξέρουν ότι ονομάζεται Γαλαξιακή Οδός (Milky Way) και ότι είναι ο γαλαξίας στον οποίο ανήκει το ηλιακό μας σύστημα.

Ευτυχώς ο ουρανός δεν έχει σύνορα και μπορούμε όλοι μας να τον απολαύσουμε.

Περισσότερα: 

www.facebook.com/ThPapathanasiouPhotography

www.instagram.com/thpapathanasiou