Κατμάι: Μια περιήγηση στον Εθνικό Δρυμό της Αλάσκας - Η «Εβδομάδα της Παχιάς Αρκούδας» μέσα από εντυπωσιακά «κλικ».
Τον Εθνικό Δρυμό Κατμάι στην Αλάσκα σκεφτόμουν να τον επισκεφτώ από τότε που άκουσα πρώτη φορά για την «Εβδομάδα της Παχιάς Αρκούδας» («Fat Bear Week»), έναν διαγωνισμό όπου αναδεικνύεται η αρκούδα του δρυμού που κατάφερε να παχύνει περισσότερο μέσα στο καλοκαίρι! Οι ίδιες οι αρκούδες βέβαια δεν γνωρίζουν τίποτε γι’ αυτό, αλλά εκατοντάδες χιλιάδες «οπαδοί» τις ψηφίζουν διαδικτυακά, έχοντας συγκρίνει φωτογραφίες τους από τον Ιούνιο ή Ιούλιο (όταν εμφανίζονται πρώτη φορά μετά τη χειμερία νάρκη) με αντίστοιχες φωτογραφίες από τον Σεπτέμβριο.
Είναι μια ιδέα που είχε το 2014 ένας από τους φύλακες του δρυμού, ο Μάικ Φιτζ, με σκοπό να παροτρύνει τον κόσμο να μάθει περισσότερα για τις αρκούδες, καθώς και για τη σημασία που έχουν στο οικοσύστημα οι σολομοί, από τους οποίους εξαρτώνται οι αρκούδες για να παχύνουν και να αντέξουν τη χειμερία νάρκη. Ο διαγωνισμός έγινε σταδιακά όλο και πιο δημοφιλής, ειδικά στην περίοδο της πανδημίας, καθώς εκατομμύρια κόσμος παρακολουθούσαν το κανάλι στο YouTube που αναμεταδίδει ζωντανή εικόνα από τους καταρράκτες όπου μαζεύονται οι αρκούδες για να ψαρέψουν σολομούς.
Κάπως έτσι ενδιαφερθήκαμε κι εμείς να το επισκεφτούμε, και στηθήκαμε μπροστά στα λάπτοπ ένα πρωινό του Ιανουαρίου, περιμένοντας να ανοίξει το σύστημα κρατήσεων για το καλοκαίρι. Οι επίμαχες ημερομηνίες του Ιουλίου (όταν οι σολομοί ανεβαίνουν το ποτάμι για να γεννήσουν τα αυγά τους, και οι αρκούδες μαζεύονται για να τους πιάσουν) κλείνουν μέσα σε λίγα λεπτά, αφού η κατασκήνωση έχει χωρητικότητα μόνο 60 ατόμων. Υπάρχουν επίσης και 16 τετράκλινα ξύλινα σπιτάκια (ή ίσως «καλύβες»), τα οποία όμως κοστίζουν χίλια δολάρια τη βραδιά και κλείνουν ενάμιση χρόνο πριν!
Η πρόσβαση στο Κατμάι είναι κι αυτή δύσκολη, γιατί βρίσκεται σε ένα αρκετά απομακρυσμένο σημείο όπου δεν φτάνουν δρόμοι. Μπορεί να φτάσει κανείς είτε με υδροπλάνο, είτε με σκάφος από το Κινγκ Σάλμον, ένα μικρό χωριό που απέχει μια ώρα αεροπορικώς από το Άνκορατζ (τη μεγαλύτερη πόλη της Αλάσκας). Παρ’ όλα αυτά, λόγω των περιορισμένων θέσεων για διανυκτέρευση, πολλοί επισκέπτες επιλέγουν την ημερήσια εκδρομή με υδροπλάνο.
Όλη η ταλαιπωρία όμως ανταμείβεται από το θέαμα που αντικρίζει κανείς φτάνοντας στα Μπρουκς Φολς: ούτε μια, ούτε δύο, αλλά πέντε και δέκα, κάποιες φορές ακόμα και περισσότερες από είκοσι αρκούδες, ακροβολισμένες σε στρατηγικά σημεία γύρω και πάνω στους καταρράκτες, ψαρεύουν τους σολομούς που πηδάνε ανά δεκάδες κάθε λεπτό έξω από το νερό.
Κάποιες αρκούδες στέκονται στο χείλος του καταρράκτη, κι αρπάζουν στον αέρα τους σολομούς την ώρα που πηδάνε. Δεν είναι όμως κάτι που μπορούν να το κάνουν όλες, και ειδικά οι αρσενικές που είναι πολύ πιο μεγαλόσωμες και δυσκολεύονται να κρατήσουν την ισορροπία τους στον καταρράκτη. Ένας πιο εύκολος τρόπος είναι το «Jacuzzi», όπως το έχουν ονομάσει οι δασοφύλακες, δηλαδή το σημείο στη βάση του καταρράκτη όπου το νερό αφρίζει και στροβιλίζεται. Όταν μια αρκούδα κάθεται εκεί, περιμένει απλά να πέσει πάνω της ένας ζαλισμένος σολομός, οπότε τον χτυπάει γρήγορα με το μπροστινό της πόδι. Επειδή βέβαια το σημείο αυτό είναι πολύ δημοφιλές, συνήθως το πιάνει κάποια μεγάλη και δυνατή αρκούδα.
Ψάρεμα στο χείλος του καταρράκτη, σε τέσσερα καρέ: Οι αρκούδες έχουν εξαιρετικά αντανακλαστικά και γυρνούν αμέσως το κεφάλι τους για να πιάσουν τους σολομούς που πηδάνε, αλλά συχνά (όπως εδώ) οι σολομοί τελικά ξεφεύγουν. (Φωτ.: Κ. Βεζυργιάννη).
Ψάρεμα στο χείλος του καταρράκτη, σε τέσσερα καρέ: Οι αρκούδες έχουν εξαιρετικά αντανακλαστικά και γυρνούν αμέσως το κεφάλι τους για να πιάσουν τους σολομούς που πηδάνε, αλλά συχνά (όπως εδώ) οι σολομοί τελικά ξεφεύγουν. (Φωτ.: Κ. Βεζυργιάννη).
Άλλες βέβαια προτιμούν απλά να στέκονται σε σημεία με πιο ρηχά νερά, παρατηρώντας (συνήθως όρθιες) τους σολομούς και ορμώντας να πιάσουν έναν την κατάλληλη στιγμή. Ακόμα και οι πιο ικανές θα χρειαστεί να βουτήξουν τουλάχιστον 3-4 φορές μέχρι να πιάσουν έναν — αλλά η ανταμοιβή αξίζει τον κόπο.
Εξίσου εντυπωσιακή με την ευρηματικότητα των αρκούδων στο ψάρεμα είναι και η μεθοδικότητα με την οποία καταναλώνουν τη λεία τους: ξεκινούν πάντα τρώγοντας το δέρμα, καθώς εκεί βρίσκεται το περισσότερο λίπος, την ώρα που ο σολομός ακόμα σπαρταράει. Στη συνέχεια δαγκώνουν το κεφάλι για να φάνε το μυαλό, και μετά τρώνε τα αυγά, έχοντας πάρει έτσι γρήγορα τις περισσότερες θερμίδες και τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζονται για τη χειμερία νάρκη. Μετά όμως, είδαμε με έκπληξή μας να πετάνε τον υπόλοιπο σολομό στο ποτάμι, όπου τον έτρωγαν συνήθως οι γλάροι — ή άλλες αρκούδες που δεν ήταν τόσο καλές στο ψάρεμα. Είδαμε επίσης κάποιες φορές να βάζουν τον σολομό στη μύτη τους πριν ξεκινήσουν να τον τρώνε, και μετά να τον αφήνουν ελεύθερο ζωντανό! Οι —πάντα φιλικοί— δασοφύλακες (Park Rangers) μας εξήγησαν ότι μυρίζουν την κοιλιά του σολομού για να δουν αν έχει αυγά, κι αν δεν έχει προτιμούν να τον αφήσουν και να πιάσουν άλλον.
Όλα αυτά όμως ήταν την πρώτη μέρα που φτάσαμε, όταν είχε πολλούς σολομούς στους καταρράκτες. Τις επόμενες μέρες που λιγόστεψαν, οι αρκούδες όχι μόνο έτρωγαν ολόκληρο το ψάρι (ξεκινώντας πάντα από το δέρμα και το κεφάλι), αλλά γίνονταν συχνά και τσακωμοί με άλλες αρκούδες που προσπαθούσαν να τους το κλέψουν.
Ένας άλλος λόγος που γίνονται συχνά τσακωμοί, είναι για τις καλύτερες θέσεις ψαρέματος. Οι αρκούδες είναι μοναχικά ζώα, και σε αυτή την περιοχή της Αλάσκας ζουν κανονικά σε πυκνότητα περίπου μία ανά 2,5 τετραγωνικά χιλιόμετρα (2,5 χιλιάδες στρέμματα). Το γεγονός λοιπόν ότι για λίγες εβδομάδες βρίσκονται τόσο κοντά με τόσες άλλες, είναι κάτι που αναπόφευκτα οδηγεί σε συγκρούσεις. Συνήθως περιορίζονται σε επίδειξη δύναμης χωρίς χτυπήματα, αλλά οι ουλές που έχουν πολλές αρκούδες (και κυρίως οι αρσενικές) μαρτυρούν ότι υπάρχουν και πιο βίαια επεισόδια.
Μια σημαντική πτυχή του έργου των Park Rangers είναι η παρακολούθηση και καταγραφή των αρκούδων της περιοχής, χωρίς όμως να χρησιμοποιούν κολλάρα εντοπισμού ή ετικέτες. Αντ’ αυτού, απλά παρατηρούν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά του κάθε ζώου για να το ταυτοποιήσουν, όπως το χρώμα της γούνας, το σχήμα του κεφαλιού και του σώματος, κάποια σημάδια όπως ουλές ή αλλοιώσεις στη γούνα, καθώς και ιδιαίτερες συμπεριφορές (π.χ., μια γλείφει συχνά τα χείλη της, άλλη τινάζει το κεφάλι της όταν στέκεται στον καταρράκτη, κλπ.). Σε κάθε ενήλικη αρκούδα δίνουν από έναν τριψήφιο αριθμό. Παλαιότερα έδιναν κάποιες φορές και όνομα, αλλά τώρα πλέον περιορίζονται μόνο στον αριθμό, γιατί παρατηρήθηκε ότι τα ονόματα κάνουν τον κόσμο (και καμιά φορά και τους ίδιους τους Rangers) να προσδίδουν ανθρώπινα χαρακτηριστικά στις αρκούδες, και να ερμηνεύουν τη συμπεριφορά τους σαν να ήταν άνθρωποι κι όχι άγρια ζώα.
Ο άλλος διάσημος αρκούδος —και δύο φορές πρωταθλητής— είναι ο Κολμπέρ, ή «Bear Force One» (κατά παράφραση της κωδικής ονομασίας του προεδρικού αεροσκάφους, «Air Force One»), με αριθμό 747. Πρόκειται για μία τεραστίων διαστάσεων αρσενική αρκούδα, που εκτιμάται ότι ζυγίζει πάνω από μισό τόνο — τουλάχιστον στο τέλος της σεζόν, όταν έχει χορτάσει σολομούς. Είναι ξεκάθαρο ότι επιβάλλεται στις άλλες αρκούδες και έχει πάντα προτεραιότητα στις καλύτερες θέσεις για ψάρεμα. Έχει κι αυτός βέβαια τα όριά του, όπως φαίνεται σε αυτό το βίντεο όπου ξεκίνησε να κυνηγάει μια θηλυκή αρκούδα με το μικρό της, κι έκανε πίσω όταν η μαμά-αρκούδα, που είχε μόλις το ένα τέταρτο του βάρους του, αποφάσισε να αντεπιτεθεί. Αυτή η νεαρή μητέρα (με αριθμό 026) είχε χάσει το δεύτερο αρκουδάκι της το προηγούμενο βράδυ από έναν άλλο αρκούδο, και δεν ήταν διατεθειμένη να ξαναπάθει το ίδιο. (Δυστυχώς ήμασταν μάρτυρες στον χαμό του μικρού της, και είναι κάτι που δεν ξεχνιέται…)
Τα αρκουδάκια
Το να παρατηρείς αρκούδες να περιμένουν με τις ώρες να πιάσουν σολομούς μπορεί να καταντάει κάποια στιγμή κουραστικό, αλλά αυτά που δεν χορτάσαμε, όσο και να τα βλέπαμε, ήταν τα αρκουδάκια! Τα βλέπεις στα πιο απίθανα σημεία, πότε γύρω από τη μητέρα τους, πότε σκαρφαλωμένα σε δέντρα, πότε να κολυμπάνε ή να στέκονται στον καταρράκτη.
Τα αρκουδάκια είναι από μικρά πολύ ευέλικτα, και τα βρίσκεις στα πιο απίθανα σημεία: από το χείλος του καταρράκτη μέχρι ψηλά στα δέντρα. (Φωτ.:Κ. Βεζυργιάννη - Ν. Μολφέτας).
Τα αρκουδάκια είναι από μικρά πολύ ευέλικτα, και τα βρίσκεις στα πιο απίθανα σημεία: από το χείλος του καταρράκτη μέχρι ψηλά στα δέντρα. (Φωτ.:Κ. Βεζυργιάννη - Ν. Μολφέτας).
Τα αρκουδάκια είναι από μικρά πολύ ευέλικτα, και τα βρίσκεις στα πιο απίθανα σημεία: από το χείλος του καταρράκτη μέχρι ψηλά στα δέντρα. (Φωτ.:Κ. Βεζυργιάννη - Ν. Μολφέτας).
Τα αρκουδάκια γεννιούνται Γενάρη ή Φλεβάρη, όταν η μητέρα τους είναι ακόμα σε χειμερία νάρκη, και είναι μικρότερα από ένα μωρό ανθρώπου. Μέχρι το καλοκαίρι όμως έχουν μεγαλώσει αρκετά ώστε να ακολουθούν τη μητέρα τους οπουδήποτε, και είναι εξαιρετικά παιχνιδιάρικα. Τους πρώτους μήνες έχουν σκούρα γούνα, με κάποιες λευκές τρίχες να σχηματίζουν ένα «κολλάρο» γύρω από τον λαιμό τους.
Κάθε γέννα έχει συνήθως δύο αρκουδάκια, κάποιες φορές όμως μπορεί να είναι και ένα ή και τρία. Όσο πιο πολλά βέβαια, τόσο πιο δύσκολο να τα φροντίσει η μητέρα τους, και δυστυχώς μόνο ένα στα τέσσερα αρκουδάκια καταφέρνει να φτάσει στην ενηλικίωση.
Ένα άλλο εντυπωσιακό στοιχείο είναι ότι, παρόλο που οι αρκούδες ζευγαρώνουν την άνοιξη, μένουν έγκυες το φθινόπωρο, και μόνο αν έχουν κερδίσει αρκετό βάρος το καλοκαίρι. Αν η αρκούδα δεν είναι αρκετά δυνατή, η εγκυμοσύνη δεν ξεκινάει καθόλου.
Η μητρική φροντίδα και αφοσίωση όμως λαμβάνει απότομα τέλος στα δυόμισι, ή κάποιες φορές στα τριάμισι χρόνια, όταν η μητέρα διώχνει τα μικρά από κοντά της, κι αυτά πρέπει να επιβιώσουν με ό,τι έχουν μάθει παρατηρώντας τη να συλλέγει τροφή ή να κυνηγά.
Η συνύπαρξη ανθρώπων και αρκούδων δεν είναι εύκολη, και ενέχει κινδύνους και για τις δύο πλευρές. Οι αρκούδες εδώ δεν είναι τόσο επιθετικές όσο οι γκρίζλι (grizzly) που ζουν στην ενδοχώρα, είναι όμως πιο μεγαλόσωμες και ανήκουν στο ίδιο είδος (Ursus Arctos, ή «Καφέ Αρκούδα»). Τα μέτρα προστασίας δεν έχουν μόνο σκοπό να προφυλάξουν τους ανθρώπους από τις αρκούδες, αλλά και να εξασφαλίσουν ότι οι αρκούδες θα μπορούν να συνεχίσουν να ζουν ανενόχλητες στο φυσικό τους περιβάλλον — που είναι και ο σκοπός ύπαρξης ενός Εθνικού Δρυμού. Είναι χαρακτηριστικό ότι το πρώτο πράγμα που κάνουν υποχρεωτικά οι επισκέπτες μόλις αποβιβάζονται στην όχθη της λίμνης Νάκνεκ είναι να παρακολουθήσουν μια εικοσάλεπτη σχετική εκπαίδευση από τους δασοφύλακες.
Οι αρκούδες είναι τόσο πολλές και κυκλοφορούν ελεύθερα σχεδόν παντού, επομένως είναι δεδομένο ότι κάποια στιγμή θα δεις μια κοντά σου. Παρόλο που δεν βλέπουν τους ανθρώπους ως θηράματα, είναι πιθανόν να επιτεθούν αν νιώσουν ότι απειλούνται, ή να πλησιάσουν από περιέργεια, ειδικά αν μυρίσουν φαγητό. Ο πρώτος κανόνας λοιπόν είναι ότι ποτέ δεν έχεις μαζί σου κάτι φαγώσιμό, ή οτιδήποτε με έντονη μυρωδιά, και ο δεύτερος ότι πάντα κάνεις κάποιο θόρυβο όταν περπατάς στο μονοπάτι, π.χ. μιλώντας δυνατά, ώστε να μην αιφνιδιαστεί κάποια αρκούδα που βρίσκεται κοντά.
Ένας τρίτος (και εξαιρετικά σημαντικός) κανόνας είναι ότι ποτέ μα ποτέ δεν τρέχεις. Καταρχάς οι αρκούδες τρέχουν πολύ πιο γρήγορα (και κολυμπάνε, και σκαρφαλώνουν σε δέντρα), κατά δεύτερον θα κυνηγήσουν από ένστικτο οτιδήποτε δουν να τρέχει. Τέλος, ένας τέταρτος βασικός κανόνας είναι ότι δίνεις πάντα προτεραιότητα στις αρκούδες να περάσουν, φεύγοντας από το μονοπάτι και κρατώντας απόσταση τουλάχιστον πενήντα μέτρων.
Για να μπορούν όμως να βλέπουν οι επισκέπτες τις αρκούδες σε κάποια σημεία με ασφάλεια, έχουν φτιαχτεί δύο υπερυψωμένα μονοπάτια με πλατφόρμες παρατήρησης, ένα που περνάει πάνω από τις εκβολές του ποταμού Μπρουκς στη λίμνη Νάκνεκ, και ένα κοντά στους καταρράκτες. Τα μονοπάτια έχουν πόρτες με ειδικό χερούλι που δεν μπορούν να ανοίξουν οι αρκούδες, και στέγαστρο ώστε να μην μπορούν να σκαρφαλώσουν από πάνω.
Τέλος, τα πιο αυστηρά μέτρα ασφάλειας υπάρχουν στην κατασκήνωση, καθώς οι σκηνές δεν προσφέρουν καμία προστασία το βράδυ. Η κατασκήνωση είναι περιφραγμένη από ηλεκτροφόρα σύρματα, και τα φαγητά όλων φυλάσσονται σε ειδικό κτίριο (ποτέ μέσα στη σκηνή). Το μαγείρεμα γίνεται σε ειδικές καλύβες, κλειστές από τρεις πλευρές, ώστε να περιορίζονται όσο γίνεται οι μυρωδιές.
Το τελευταίο σύνορο
Η Πολιτεία της Αλάσκας λέγεται και «The Last Frontier», καθώς ήταν το τελευταίο σύνορο της επέκτασης των Ευρωπαίων αποίκων. Ταυτόχρονα, όμως, είναι και το τελευταίο σύνορο ανάμεσα στον σύγχρονο πολιτισμό και την άγρια Φύση. Είναι μια σχεδόν ακατοίκητη Πολιτεία, με έκταση 13 φορές μεγαλύτερη από την Ελλάδα (ή περίπου όσο η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιταλία και η Ισπανία όλες μαζί), αλλά με πληθυσμό μόλις 736.000 (εκ των οποίων σχεδόν 300.000 ζουν στην περιοχή του Άνκορατζ). Είναι λοιπόν ένας τόπος όπου τα ζώα έχουν τον πρώτο λόγο, και ο άνθρωπος είναι ο επισκέπτης.
Ακόμα κι έτσι όμως, θα ήταν εύκολο δυστυχώς να καταστραφεί γρήγορα αυτός ο φυσικός πλούτος. Οι αυτόχθονες πληθυσμοί είχαν ζήσει για χιλιετίες αρμονικά με τη Φύση πριν την άφιξη των Ευρωπαίων, αλλά οι τεχνολογικές δυνατότητες που έχουμε τώρα, μαζί με την εύρεση μεγάλων κοιτασμάτων πετρελαίου, απειλούν συνεχώς αυτή την ισορροπία. (Χαρακτηριστικό παράδειγμα η οικολογική καταστροφή που προκάλεσε το τάνκερ Exxon Valdez το 1989). Η κλιματική αλλαγή έχει επίσης αφήσει ήδη το αποτύπωμά της, καθώς οι σολομοί εμφανίζονται όλο και πιο καθυστερημένα κάθε χρόνο. Η θέσπιση Εθνικών Δρυμών και οι περιορισμοί στην εκμετάλλευση πολλών περιοχών είναι εξαιρετικά σημαντικά μέτρα, αλλά δεν αρκούν. Χρειάζεται και η εξοικείωση του ευρύτερου κοινού, ώστε να υπάρχει η απαραίτητη ευαισθητοποίηση.
Οι Εθνικοί Δρυμοί των ΗΠΑ είναι φτιαγμένοι για να δημιουργούν αυτήν ακριβώς την εξοικείωση του κοινού με τη Φύση. Υπάρχουν πάντα κέντρα επισκεπτών με εκθέματα, χάρτες, βιβλία και σουβενίρ, σχεδιασμένες πεζοπορικές διαδρομές, εγκαταστάσεις κατασκήνωσης και ξενοδοχεία. Το προσωπικό των Δρυμών παίζει επίσης τεράστιο ρόλο: μια πολύ συμπαθητική νεαρή δασοφύλακας που γνωρίσαμε, η Ranger Καθ, που είχε μόλις τελειώσει τις σπουδές της, μας είπε ότι το όνειρό της είναι να δουλεύει για την Υπηρεσία Εθνικών Δρυμών και να δημιουργεί ενθουσιασμό για τη Φύση στους επισκέπτες. Το ίδιο πάθος ήταν που έκανε και τον Μάικ Φιτζ να ξεκινήσει το Fat Bear Week πριν από 9 χρόνια, κι έφτασε να δημιουργεί τώρα ενθουσιασμό σε εκατομμύρια ανθρώπους από όλο τον κόσμο. Ανάμεσά τους και εκατοντάδες δάσκαλοι που αξιοποιούν τον διαγωνισμό για να διδάξουν στους μαθητές τους τον κύκλο ζωής της αρκούδας και του σολομού. Σίγουρα μπορούμε κι εμείς να μάθουμε κάτι από αυτή την πρακτική, σε μια περίοδο που και η Φύση της Ελλάδας απειλείται και καταστρέφεται.
Αν θέλετε να πάρετε κι εσείς μια γεύση από την εμπειρία του Κατμάι, μπορείτε να παρακολουθήσετε το κανάλι στο YouTube με τη ζωντανή εικόνα από τους καταρράκτες (υπάρχει και chat με πολύ ενδιαφέροντα σχόλια Δευτέρα με Παρασκευή, 5 μ.μ. με 3 π.μ. ώρα Ελλάδος), να μπείτε στο σχετικό Facebook group όπου φανατικοί οπαδοί σχολιάζουν τα όσα έκαναν οι αρκούδες κάθε μέρα, ή να επισκεφθείτε το site του Fat Bear Week στις αρχές Οκτωβρίου και να ψηφίσετε για την αγαπημένη σας αρκούδα!
24°
