Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν τη λιανική τιμή του ρεύματος

Τον Ιανουάριο 2024 μπήκαν για πρώτη φορά στη ζωή του Έλληνα καταναλωτή τα χρωματιστά τιμολόγια ρεύματος, με το πράσινο (ειδικό κοινό) τιμολόγιο να συγκεντρώνει σημαντική μερίδα πελατών. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της ΡΑΑΕΥ για το 2024, το 72,41% των καταναλωτών (περίπου 5,3 εκατ.) παρέμεινε στο πράσινο τιμολόγιο. Μαζί με τα χρωματιστά τιμολόγια ρεύματος, οι καταναλωτές κλήθηκαν να εξοικειωθούν με νέους και σχετικά πολύπλοκους όρους, όπως ο «Μηχανισμός Διακύμανσης», η «Ρήτρα αναπροσαρμογής», η «Τιμή Εκκαθάρισης Αγοράς» (ΤΕΑ) κ.ο.κ.

Ένα μεγάλο μέρος των πολιτών επισήμανε την έλλειψη εξοικείωσης με τον τρόπο που τιμολογείται πλέον η ηλεκτρική ενέργεια και τους παράγοντες που επηρεάζουν τη λιανική τιμή του ρεύματος.

Σύνδεση χονδρικής και λιανικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας

Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά των νέων τιμολογίων είναι η σύνδεση της λιανικής αγοράς με τη χονδρική αγορά ηλεκτρισμού, δεδομένου ότι στην πλειοψηφία των νέων τύπων τιμολογίων η τελική χρέωση που βλέπουμε στον λογαριασμό μας επηρεάζεται από την ΤΕΑ, δηλαδή τη μέση τιμή ενέργειας στη χονδρική αγορά ηλεκτρισμού (Αγορά Επόμενης Ημέρας). Η σύνδεση αυτή έχει ως συνέπεια οι διακυμάνσεις της τιμής της χονδρικής να έχουν αντανάκλαση στις τιμές λιανικής, κάτι που μπορεί είτε να ωφελήσει είτε να επιβαρύνει τον καταναλωτή. Τους μήνες της άνοιξης του 2024 και 2025 οι χρεώσεις στα πράσινα τιμολόγια που πρόσφερε η πλειοψηφία των Προμηθευτών ήταν σημαντικά χαμηλότερες από αυτές που καταγράφηκαν κατά τη διάρκεια άλλων μηνών. Δεδομένης της εξάρτησης της τελικής τιμής προμήθειας του πράσινου τιμολογίου από την τιμή ενέργειας στη χονδρική, η εποχική μεταβλητότητα των χρεώσεων γίνεται καλύτερα κατανοητή αν δούμε την εξέλιξη της ΤΕΑ. Ο Απρίλιος ήταν και το 2024 και το 2025 (με τα μέχρι τώρα δεδομένα) ο μήνας με τη χαμηλότερη μέση τιμή ενέργειας στη χονδρική (60,11 €/MWh και 89,05 €/MWh, το 2024 και 2025, αντίστοιχα). Οι χαμηλές τιμές ενέργειας την άνοιξη οφείλονται στη χαμηλότερη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας και, κυρίως, στην υψηλότερη παραγωγή από ΑΠΕ (αιολικά και φωτοβολταϊκά). Έτσι, κατά τη διάρκεια μηνών με περισσότερη «πράσινη» ενέργεια, οι τιμές στη χονδρική και κατ’ επέκταση στη λιανική, μειώνονται σημαντικά. Αντιθέτως, κατά τη διάρκεια μηνών με υψηλότερη ΤΕΑ, αυξήθηκε και το κόστος στη λιανική, με τον δεσπόζοντα Προμηθευτή να «συγκρατεί» τις χρεώσεις του σε χαμηλότερα επίπεδα κατά τη διάρκεια μηνών με υψηλή ΤΕΑ, όπως ο Ιούλιος και ο Δεκέμβριος 2024, καθώς και ο Φεβρουάριος 2025, απορροφώντας τις αυξήσεις της χονδρικής και παρέχοντας τη χαμηλότερη τιμή ρεύματος στους πελάτες του.

Προβληματική ενεργοποίηση του Μηχανισμού Διακύμανσης

Τα πράσινα (ειδικά) τιμολόγια των Προμηθευτών περιλαμβάνουν τον Μηχανισμό Διακύμανσης, ο οποίος δεν ενεργοποιείται πάντα όπως θα έπρεπε. Ο Μηχανισμός Διακύμανσης είναι συνδεδεμένος με τις τιμές της ΤΕΑ τους 2 προηγούμενους μήνες και ουσιαστικά αποτελεί ένα σύστημα προστασίας των Προμηθευτών σε περίπτωση που αστοχήσουν στην πρόβλεψη που έχουν κάνει στις αρχές κάθε μήνα, δεδομένου ότι η πρόβλεψη αυτή καθορίζει και τις προσφορές που κάνουν στο Χρηματιστήριο Ενέργειας για την ενέργεια που χρειάζονται από τους Παραγωγούς, προκειμένου να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες των καταναλωτών.

Σε περιόδους που η ΤΕΑ λαμβάνει χαμηλές τιμές, ο εν λόγω μηχανισμός θα πρέπει θεωρητικά να ενεργοποιείται προς την αρνητική κατεύθυνση μειώνοντας την τελική χρέωση του καταναλωτή ή, στη χειρότερη περίπτωση, δεν θα πρέπει να ενεργοποιείται καθόλου. Ωστόσο, η επιλογή των παραμέτρων που εμπλέκονται στον υπολογισμό του Μηχανισμού Διακύμανσης από ορισμένους Προμηθευτές φαίνεται ότι μπορεί να οδηγήσει σε χρέωση του καταναλωτή, ακόμα και σε περιόδους με πολύ χαμηλότερες τιμές της ΤΕΑ.

Επιβάρυνση Προμηθευτών λόγω ρευματοκλοπών

Η παράμετρος αυτή μπορεί να εξηγήσει, εν μέρει, τις αυξήσεις στις χρεώσεις κάποιων Προμηθευτών, παρά τη μείωση της τιμής στη χονδρική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας. Οι ρευματοκλοπές συνεπάγονται, πρακτικά, κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας δίχως αυτή να χρεώνεται. Παρόλο που η ενέργεια αυτή έχει παραχθεί και διακινείται μέσω του ηλεκτρικού δικτύου, ο τελικός χρήστης που κλέβει ρεύμα, δεν την πληρώνει. Ωστόσο, ο Προμηθευτής έχει ήδη αγοράσει την ενέργεια αυτή από τους Παραγωγούς στη χονδρική αγορά ηλεκτρισμού και χρεώνεται για αυτήν, ανεξάρτητα από το αν τελικά πληρώνεται ή όχι από τον καταναλωτή. Έτσι, οι ρευματοκλοπές αυξάνουν τις μη τεχνικές απώλειες του ηλεκτρικού δικτύου και μεταφράζονται σε χαμένα έσοδα για τους Προμηθευτές. Η ζημία που υφίστανται οι Προμηθευτές μετακυλίεται στους καταναλωτές μέσω αυξήσεων στην τελική τιμή προμήθειας ή στις Χρεώσεις Χρήσης Δικτύου, προκειμένου οι Προμηθευτές να αντισταθμίσουν τις απώλειες. Μάλιστα, το κόστος αυτό επιβαρύνει το σύνολο των καταναλωτών και όχι μόνο όσους διενεργούν τη ρευματοκλοπή.

Σε αυτήν την κατεύθυνση, από την 1η Ιουνίου θα τεθούν σε εφαρμογή νέα αυστηρότερα πρόστιμα για τις ρευματοκλοπές, ενώ τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις που θα εντοπίζονται να κλέβουν ρεύμα, θα καλούνται να πληρώσουν μεγαλύτερα ποσά, όχι μόνο για την ενέργεια που κατανάλωσαν χωρίς να πληρώσουν αλλά και για να καλύψουν το διαχειριστικό κόστος του ΔΕΔΔΗΕ, για τον εντοπισμό και την αποκατάσταση της ρευματοκλοπής. Η μαζική εγκατάσταση έξυπνων μετρητών αναμένεται να βοηθήσει ουσιαστικά στην ανίχνευση των ρευματοκλοπών.

Επιβάρυνση Προμηθευτών λόγω αυξημένων τεχνικών απωλειών δικτύου

Οι Προμηθευτές, πέραν των μη τεχνικών απωλειών (ρευματοκλοπές), επιβαρύνονται εξαιτίας και των αυξημένων τεχνικών απωλειών δικτύου. Η αιτία είναι ότι σε σημαντικό τμήμα του δικτύου διανομής, η παραγωγή από ΑΠΕ σε κάποιες χρονικές περιόδους ξεπερνάει τις ανάγκες για κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας, με αποτέλεσμα να έχουμε ανάστροφη ροή ρεύματος από τη Μέση Τάση (ΔΕΔΔΗΕ) προς την Υψηλή Τάση (ΑΔΜΗΕ). Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση των τεχνικών απωλειών, οι οποίες πρακτικά αποτελούν ένα ποσοστό της ηλεκτρικής ενέργειας που «χάνεται» κατά τη μεταφορά της, εξαιτίας της μετατροπής σε θερμότητα στις ηλεκτρικές αντιστάσεις στοιχείων του δικτύου, όπως οι αγωγοί μεταφοράς ρεύματος και οι μετασχηματιστές. Το κόστος αυτό μετακυλίεται στους Προμηθευτές και κατ’ επέκταση στους καταναλωτές. Ωστόσο, υπάρχουν τρόποι να μειωθούν οι τεχνικές απώλειες. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με:

• Εκσυγχρονισμό του δικτύου (π.χ. χρήση αγωγών μεγαλύτερης διατομής η χαμηλότερης ειδικής αντίστασης, αναβάθμιση μετασχηματιστών και αντικατάσταση από νέους υψηλής απόδοσης)
• Εγκατάσταση συστημάτων αποθήκευσης ενέργειας που θα απορροφούν την πλεονάζουσα παραγόμενη ενέργεια από ΑΠΕ και θα την αποδίδουν πίσω στο δίκτυο σε ώρες αιχμής της ζήτησης ηλεκτρισμού
• Έξυπνο και στοχευμένο εξηλεκτρισμό (π.χ. ηλεκτροκίνηση σε συνδυασμό με ΑΠΕ)
• Χρονική μετατόπιση φορτίου (load shifting) και ανάπτυξη συστημάτων απόκρισης ζήτησης (demand response) για την προσαρμογή της ποσότητας και του χρόνου κατανάλωσης ενέργειας στην παραγωγή από ΑΠΕ