10 χρόνια Βιομηχανικό Μουσείο Φωταερίου: Mια διαδρομή γεμάτη «φως» και περιπέτεια

Ανεβαίνοντας τα σκαλιά του Νέου Υδαταερίου, του ψηλότερου κτιρίου της Τεχνόπολης που σήμερα λειτουργεί ως Παρατηρητήριο, συναντώ στα τζάμια επιγραφές όπως «Ποια βιομηχανία λάνσαρε πρώτα την πραλίνα φουντουκιού ή "μερέντα"»;, «Ποια βιομηχανία έκλεινε τα παράθυρα της κατά τις ώρες λειτουργίες της;» που με «παρασύρουν» αμέσως στο τι πρόκειται να ακολουθήσει. Mε τη βοήθεια της τεχνολογίας, γνωστές βιομηχανίες της Αθήνας που χρονολογούνται από τα μετεπαναστατικά χρόνια μέχρι και τον 20ο αιώνα με την βοήθεια της εφαρμογής επαυξημένης πραγματικότητας (AR) “Athens IndustRy”* που έχει σχεδιαστεί(θα είναι διαθέσιμη για Android τέλος Μαρτίου) και ακολουθώντας τις οδηγίες που έχουν τοποθετηθεί στον χώρο, ανακαλύπτω εμβληματικά κτίρια της πόλης μέσα από τρισδιάστατες αναπαραστάσεις, διαδραστικά στοιχεία και άγνωστες έως σήμερα πληροφορίες. Κρατάω το τάμπλετ και σκανάρω τριγύρω μου τα σύμβολα. Το Μεταξουργείο με το σύμβολο-πεταλούδα παρουσιάζεται ροζ γιατί εργάζοταν παλιά πολλές γυναίκες. Το νοσοκομείο Ελπίς και η ιστορία του σε ταξιδεύει στο παρελθόν, το Φιξ, το Δημοτικό Βρεφοκομείο, το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο είναι μερικά από όσα μπορείς να δεις να ζωντανεύουν μπροστά σου. Το κτίριο της ADELCO της εταιρίας φαρμάκων και καλλυντικών, βγάζει μπουρμπουλήθρες μιας και διέθετε το OM-OR το πρώτο σαμπουάν της εταιρίας που ξεχώρισε. Το εργοστάσιο σοκολατοποιΐας Παυλίδη, το εργοστάσιο Παπαδοπούλου με σήμα το μπισκοτάκι, και η εταιρία ΕΒΓΑ με το παγωτάκι σε μεταφέρουν σε πιο γλυκούς κόσμους ενώ η Φαρμακοβιομηχανία ΚΟΠΕΡ με το σύγχρονο κτίριο μοντέρνας αρχιτεκτονικής με ροζ και μαύρο σου θυμίζει πίνακες του Μοντριάν. Στο χώρο δοκιμάζω τα διάσπαρτα τηλεσκόπια που σου προσφέρουν θέα 360 μοίρες στην Αθήνα. Με αφορμή τα «10 χρόνια ΒΜΦ», το Βιομηχανικό Μουσείο Φωταερίου έχει σχεδιάσει μια σειρά από επετειακές δράσεις που πλαισιώνουν το σταθερό πρόγραμμά του και αντανακλούν την πολύπλευρη δραστηριότητα του όπως είναι και η παραπάνω καινοτόμα εφαρμογή επαυξημένης πραγματικότητας που έχει στόχο να προσφέρει ένα συναρπαστικό ταξίδι στον κόσμο της βιομηχανικής ιστορίας της πόλης με διαδραστικό τρόπο. Το Βιομηχανικό Μουσείο Φωταερίου της Τεχνόπολης Δήμου Αθηναίων, που αποτελεί το πρώτο βιομηχανικό μουσείο της Αθήνας συμπληρώνει 10 χρόνια δημιουργικής παρουσίας στον πολιτιστικό χάρτη της πόλης, έχοντας υποδεχθεί περισσότερους από 150.000 επισκέπτες όλων των ηλικιών.

Πριν 10 χρόνια, το 2013, το ΒΜΦ άνοιξε τις πόρτες του με στόχο να αναδείξει την ιστορική αξία του παλιού εργοστασίου φωταερίου της Αθήνας που έδωσε φως και ενέργεια στην πόλη για σχεδόν 130 χρόνια. Μέσα από μια μουσειακή διαδρομή 13 στάσεων, σήμερα ο επισκέπτης ανακαλύπτει ένα σπάνιο για τα ευρωπαϊκά δεδομένα βιομηχανικό μνημείο -το μοναδικό που διατηρεί όλο τον μηχανολογικό του εξοπλισμό insitu- που μέσα από την επανάχρηση παραμένει ζωντανό. Με κεντρικό άξονα την ευαισθητοποίηση του κοινού γύρω από θέματα βιομηχανικής κληρονομιάς, το ΒΜΦ σχεδιάζει και υλοποιεί σταθερά όλα αυτά τα χρόνια δράσεις που έχουν στόχο να φέρουν σε επαφή όλα τα κοινά (ενήλικες, οικογένειες με παιδιά, σχολικές ομάδες, φοιτητές, έφηβοι, ειδικές ομάδες κοινού κ.ά.) με τη βιομηχανική ιστορία της πόλης με βιωματικό τρόπο.

Ο εορτασμός του Βιομηχανικού Μουσείου Φωταερίου ξεκίνησε επίσημα από τις 4 Μαρτίου ωστόσο στις 22 Μαρτίου σε μια σημαντική γιορτή με αφορμή τον εορτασμό των «10 χρόνων ΒΜΦ», παρευρέθηκαν μεταξύ άλλων ο Δήμαρχος Αθηναίων, Κώστας Μπακογιάννης που ανέφερε πως «Το παλιό εργοστάσιο φωταερίου για 130 χρόνια έδινε φως και ενέργεια στην Αθήνα. Από το 2013 μέχρι σήμερα, το μουσείο συνεχίζει να προσφέρει την πολύτιμη ενέργειά του σε κατοίκους και επισκέπτες της πόλης και να δίνει “φως” μέσα από την έρευνα, τον πολιτισμό και την εκπαίδευση, αποτελώντας ένα οργανικό κομμάτι της πόλης». Ο Πρόεδρος της Τεχνόπολης Κωνσταντίνος Δέδες ανέδειξε το ζήτημα της προσβασιμότητας μιλώντας για «ένα σύγχρονο, ζωντανό και προσβάσιμο μουσείο για όλους με κάθε τρόπο. Το Μουσείο θα μπορούσαμε να πούμε αυστηρά πως ήταν ένας χώρος που δημιουργούσε άτομα με αναπηρία. Οπότε το μέλημα της Τεχνόπολης ήταν να αυξήσουμε την προσβασιμότητα σε όλους τους χώρους του. Οι άνθρωποι με αναπηρία έμεναν από έξω. Εμείς προσπαθήσαμε μέσω βιωματικών δράσεων και ξεναγήσεων μεταξύ άλλων να αυξήσουμε τις αισθητηριακές διαδρομές. Έχουμε βάλει έξτρα ράμπες και ανσανσέρ σε χώρους που δεν γινόταν και όλα αυτά προσπαθώντας να μην αλλιώσουμε ταυτόχρονα την εικόνα του Βιομηχανικού Μουσείου. Ένα 80% θεωρούμε ότι είμαστε προσβάσιμοι και θα προσπαθήσουμε για το καλύτερο». 

O Διευθύνων Σύμβουλος της Τεχνόπολης Κωνσταντίνος Μπιτζάνης, αφού έκανε μια σύντομη αναδρομή παρουσιάζοντας απολογιστικά στοιχεία, τόνισε τη σημασία της διατήρησης των βιομηχανικών χώρων και την επανένταξή τους στον αστικό ιστό των πόλεων, αναφέροντας παράλληλα πως το μουσείο αποτελεί παράδειγμα βιώσιμης επανάχρησης ενός ιστορικού μνημείου πρώτυπου για την Ευρώπη. Η Έλενα Ράπτη, Διευθύντρια Εταιρικών Σχέσεων της εταιρείας ΦΥΣΙΚΟ ΑΕΡΙΟ - Ελληνική Εταιρεία Ενέργειας, δήλωσε ότι «Ο χώρος αυτός είναι το δεύτερο σπίτι μας. Σεβόμενοι, λοιπόν, τις ρίζες μας, πάντα επιστρέφουμε με χαρά σε αυτό, πάντα επιστρέφουμε να στηρίζουμε τις δράσεις του ως Φυσικό Αέριο - Ελληνική Εταιρεία Ενέργειας». Τέλος, η Μαρία Φλώρου, Διευθύντρια Βιομηχανικού Μουσείου Φωταερίου δίνοντας τα δικά της παραδείγματα μέσα από τις εκπαιδευτικές δράσεις που έχει διεξαγάγει όλα αυτά τα χρόνια μίλησε για την διαδρομή αυτή ενός μουσείου που δημιουργήθηκε για όλους: «Για εμάς εδώ στο ΒΜΦ με σεβασμό στη ιστορία του χώρου, όλα είναι δυνατά σε ένα μουσείο και όλοι μπορούν να βρουν κάτι που τους εμπνέει και κάτι να τους ταιριάζει».

10 χρόνια Βιομηχανικό Μουσείο Φωταερίου: Oι επετειακές εκδηλώσεις

Ημερίδα για τη βιομηχανική κληρονομιά
Συγκεκριμένα, το επετειακό πρόγραμμα εκδηλώσεων που εγκαινίασε η ημερίδα “Gas-workingtogether: Newperspectives” το Σάββατο 4 Μαρτίου στην Τεχνόπολη, έθετε στο επίκεντρο την επανάχρηση της βιομηχανικής κληρονομιάς στην Ευρώπη. Διακεκριμένοι επιστήμονες, ακαδημαϊκοί, επαγγελματίες και εκπρόσωποι πολιτιστικών φορέων από εφτά ευρωπαϊκές χώρες διερεύνησαν το πώς οι εγκαταστάσεις φωταερίου μπορούν να αποτελέσουν οργανικά κομμάτια του αστικού ιστού και μοχλοί ανάπτυξης των πόλεων μέσα από τη μετατροπή τους σε χώρους πολιτισμού και τεχνολογίας, παρουσιάζοντας μελέτες περιπτώσεων, ανάμεσα τους και το Βιομηχανικό Μουσείο Φωταερίου που αποτελεί κορυφαίο παράδειγμα επανάχρησης. Η ημερίδα πραγματοποιήθηκε σε συν-διοργάνωση με την Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία «Βιομηχανικά Δελτία Απογραφής» (ΒΙΔΑ), υπό την αιγίδα του Ελληνικού Τμήματος της Διεθνούς Επιτροπής για τη Διατήρηση της Βιομηχανικής Κληρονομιάς (TICCIH) αλλά και του Ελληνικού Τμήματος του ICOM Greece.

Απογευματινές ξεναγήσεις ενηλίκων
Μια από τις πιο σημαντικές επετειακές δράσεις αποτελούν οι οργανωμένες απογευματινές ξεναγήσεις με “earlydrink” και ελεύθερη συμμετοχή. Από τον Μάρτιο έως τον Νοέμβριο, η ομάδα του ΒΜΦ προσκαλεί το ενήλικο κοινό να ανακαλύψει εκ νέου το Μουσείο από τις 19.00 έως τις 21.00 και να περιηγηθεί στις εγκαταστάσεις του εργοστασίου φωταερίο. Οι μυρωδιές, οι ιστορίες των εργαζομένων που θα ακούσουν μέσα από ηχητικά τεκμήρια και η αφή με τα μηχανήματα που παραμένουν ακέραια στον χώρο είναι μόνο μερικά από όσα θα έρθουν σε επαφή. Οι ξεναγήσεις αυτές θα πραγματοποιηθούν τις Πέμπτες 30 Μαρτίου, 6, 20 και 27 Απριλίου, 11, 18 και 25 Μαΐου, 5 και 19 Οκτωβρίου, 2 Νοεμβρίου.

Βιομηχανικές διαδρομές στην πόλη
Η ομάδα του ΒΜΦ δίνει έμφαση όλο αυτά τα χρόνια στις διαδρομές και στους βιωματικούς περιπάτους. Από τον Απρίλιο έως τον Οκτώβριο, η ομάδα του ΒΜΦ, σε συνεργασία με τον επίκουρο καθηγητή ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής, Γιάννη Στογιαννίδη και την Αστική μη Κερδοσκοπική Εταιρεία MONUMENTA, διοργανώνουν τέσσερις βιομηχανικούς περιπάτους με δύο θεματικές για ενήλικες και οικογένειες με παιδιά από 12 ετών. Οι βιομηχανικές διαδρομές, που θα πραγματοποιηθούν τις Κυριακές 23 Απριλίου, 21 Μαΐου, 24 Σεπτεμβρίου, 22 Οκτωβρίου, με έμπνευση το εργοστάσιο φωταερίου, θα εξοικειώσουν όσους συμμετέχουν με τη μοντέρνα αρχιτεκτονική, τη βιομηχανική κληρονομιά και την αξιοποίηση των βιομηχανικών μνημείων στην καρδιά της πόλης, ενώ θα αποκαλύψουν άγνωστες πτυχές και μυστικά της νεότερης ιστορίας της πόλης.

Συναυλία 
Από τις επετειακές δράσεις για τον εορτασμό των 10 χρόνων ΒΜΦ, δεν θα μπορούσε να λείπει ένα μεγάλο, διασκεδαστικό πάρτι. Τα γενέθλια του Μουσείου θα γιορταστούν μετά μουσικής το Σάββατο 20 Μαΐου, εγκαινιάζοντας το συναυλιακό καλοκαίρι στην Τεχνόπολη. Ο αγαπημένος καλλιτέχνης Vassilikos θα ανέβει στη σκηνή και θα παρουσιάσει το νέο του project “The Grand Duet”που μοιράζεται με τον Γιώργο Τριανταφύλλου, μια ιδέα που γεννήθηκε πριν την καραντίνα και υλοποιήθηκε μετά από αυτή, με όλη την ενέργεια και το πάθος που ακολουθεί τον καιρό της απομόνωσης. Οι δυο τους σε μια ξεχωριστή μουσική εμπειρία μέσα από αγαπημένα κομμάτια των Raining Pleasure, διασκευές σε εμβληματικά τραγούδια από το “Vintage” (2009), ενώ δε θα λείψουν οι αναφορές στο “Sunday Cloudy Sunday” (2013) με διασκευές του Βασίλη Τσιτσάνη θα φέρουν τον δικό τους ανατρεπτικό χαρακτήρα στη συναυλία του εορτασμού των 10 ετών. Δεν θα λείπει φυσικά και το τελευταίο του άλμπουμ “Amazing Grey” (2019) που έχει τη δική του θέση στις εμφανίσεις του Vassilikos “The Grand Duet” δημιουργώντας pop ατμόσφαιρα με σκοτεινά υποστρώματα. 

Διήμερο αφιερωμένο στα παιδιά
Τα παιδιά είναι η καρδιά του μουσείου συνεπώς το επετειακό πρόγραμμα εκδηλώσεων δεν θα μπορούσε να ολοκληρώνει χωρίς ένα εορταστικό διήμερο αφιερωμένο στους μικρούς επισκέπτες και στο πιστό κοινό των οικογενειών που επισκέπτονται το Μουσείο από τη «γέννησή» του μέχρι σήμερα. Έτσι, το Σαββατοκύριακο 14 και 15 Οκτωβρίου οι μικροί φίλοι θα έχουν την ευκαιρία να συμμετάσχουν στα εκπαιδευτικά προγράμματα, όπως εικαστικά εργαστήρια, εργαστήρια χορού και STEAM, θεατρικές  παραστάσεις, performances και σε άλλες πολλές εκπλήξεις. Αγαπημένοι συνεργάτες του ΒΜΦ, καλλιτεχνικές ομάδες, ειδικοί στην εκπαιδευτική ρομποτική και έμπειροι παιδαγωγοί θα δώσουν το «παρών» στο διήμερο που θα είναι… αυστηρώς κατάλληλο για παιδιά.

Ανανέωση μουσειακής έκθεσης
Το ΒΜΦ εμπλουτίζει επίσης, την έκθεση με δύο νέα αντικείμενα από τη συλλογή του και συγκεκριμένα δύο σφραγίδες της γαλλικής διοίκησης του εργοστασίου (1900-1937). Παράλληλα, η ψηφιοποίηση του βιβλίου των διαδρομών του φανοκόρου (1930) προσφέρει πλέον τη δυνατότητα στον επισκέπτη να το «ξεφυλλίσει» ψηφιακά μέσα από ένα ολοκαίνουριο βίντεο. Η σειρά από ηχητικά τεκμήρια με αναμνήσεις και φωνές εργαζομένων που έχουν τοποθετηθεί πλέον σε συγκεκριμένα σημεία του εργοστασίου, προσφέρουν μια πιο ζωντανή και «ανθρώπινη» εκδοχή της πληροφορίας. Τα ηχητικά τεκμήρια φυσικά ενεργοποιούνται με αισθητήρα ξαφνιάζοντας τον επισκέπτη και αποτελούν νέο έκθεμα και ταυτόχρονα νέο ερμηνευτικό μέσο της έκθεσης. Η σειρά videos «Ιστορίες Αντικειμένων» που δημιουργήθηκε κατά την περίοδο της πανδημίας, «μεταφέρεται» τώρα στον φυσικό χώρο. Μέσα από τη χρήση QR codes σε συγκεκριμένα σημεία ο επισκέπτης ανακαλύπτει την ιστορία επιλεγμένων εκθεμάτων από τις αφηγήσεις των ανθρώπων και των συνεργατών του Μουσείου.

Στο πλαίσιο των ενεργειών ανανέωσης του χώρου, εντός του 2023 το Πωλητήριο του ΒΜΦ που αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του Μουσείου μεταφέρεται σε μεγαλύτερο χώρο σε κεντρικό σημείο της Τεχνόπολης, γειτνιάζοντας με την είσοδο του παλιού εργοστασίου. Εκεί, θα υποδέχεται τους επισκέπτες που θα έχουν την ευκαιρία να ανακαλύψουν με μεγαλύτερη άνεση την συλλογή του, εμπνευσμένη από την αισθητική του εργοστασίου. Η συλλογή περιλαμβάνει μοναδικά έργα Ελλήνων σχεδιαστών, ξεχωριστά διακοσμητικά, ιδιαίτερα κοσμήματα, πρωτότυπα δώρα, αναμνηστικά, τον κατάλογο του Βιομηχανικού Μουσείου Φωταερίου, εκδόσεις για μικρούς και μεγάλους και πολλά άλλα.

Το ΒΜΦ έχει σχεδιάσει και υλοποιήσει όλα αυτά τα χρόνια 10 εικαστικές και ιστορικές εκθέσεις, 10 διαφορετικές θεματικές ξεναγήσεις για μαθητές, οικογένειες, ενήλικες και ειδικές ομάδες κοινού (θεατρικές, οικογενειακές, διαδραστικές ξεναγήσεις για τυφλούς, άτομα με μειωμένη όραση ή/και άτομα με προβλήματα ακοής στη νοηματική γλώσσα, ξενάγηση μετά μουσικής, ξεναγήσεις στα αγγλικά κ.ά), 3 θεματικά late-night events για ενήλικες, 250 Σαββατοκύριακα με εικαστικά εργαστήρια και εκπαιδευτικές δράσεις για όλη την οικογένεια, 30 διαφορετικά εκπαιδευτικά προγράμματα για σχολικές ομάδες, 9 summer camps με διαφορετική θεματική κάθε χρονιά. Από τον φθινόπωρο ως την άνοιξη, τουλάχιστον 200 μαθητές όλων των βαθμίδων επισκέπτονται κάθε μέρα το Μουσείο, ενώ από το 2021 το ΒΜΦ «ταξιδεύει» στα σχολεία της Αττικής και της επαρχίας μέσα από μία εκπαιδευτική μουσειοβαλίτσα που περιλαμβάνει 4 διαφορετικές εκπαιδευτικές δραστηριότητες για παιδιά του Δημοτικού. 130 θεατρικά κείμενα έχουν γραφτεί με θέμα την ιστορία του εργοστασίου φωταερίου και 21 έχουν παρασταθεί με φυσικό σκηνικό τα κτίρια και τα μηχανήματα του παλιού εργοστασίου. Η πρώτη δεκαετία του Βιομηχανικού Μουσείου Φωταερίου αποτελεί συνολικά μια διαδρομή γεμάτη πρωτότυπες μουσειακές πρακτικές και καινοτόμες δράσεις, σημαντικές συνεργασίες, διακρίσεις, συγκινητικές στιγμές, εκατοντάδες πολιτιστικές και εκπαιδευτικές εκδηλώσεις, χιλιάδες μικρούς και μεγάλους επισκέπτες αλλά κυρίως αμέτρητα παιδικά χαμόγελα. Είναι με λίγα λόγια μια διαδρομή γεμάτη «φως» που θα συνεχίσει ωστόσο, το έργο της δυναμικά.

*Η εφαρμογή σχεδιάστηκε από την εταιρεία Artfygio-Τεχνών το Καταφύγιο σε συνεργασία με το Βιομηχανικό Μουσείο Φωταερίου, το Ερευνητικό Εργαστήριο Διαχείρισης της Πληροφορίας του Τμήματος Αρχειονομίας, Βιβλιοθηκονομίας και Συστημάτων Πληροφόρησης της Σχολής Διοικητικών, Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής και την εταιρεία vDimention. Τελείται επίσης, υπό την αιγίδα και χρηματοδότηση του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού.

Οι επετειακές δράσεις στο πλαίσιο των «10 χρόνων ΒΜΦ» πραγματοποιούνται με Μεγάλο Χορηγό το ΦΥΣΙΚΟ ΑΕΡΙΟ - Ελληνική Εταιρεία Ενέργειας ενώ η ημερίδα “Gas-working together: New Perspectives” πραγματοποιήθηκε με Χορηγό Φιλοξενίας τα Brown Hotels.