Οι μισοί και πλέον Έλληνες «εθισμένοι» με τα συμπληρώματα διατροφής

Περισσότεροι από τους μισούς Έλληνες (55%) παίρνουν σήμερα ή πήραν περιστασιακά στο παρελθόν συμπληρώματα διατροφής, με τις γυναίκες να κατέχουν τα πρωτεία, ενώ μόλις το ένα τρίτο των χρηστών ακολουθεί τη συμβουλή γιατρού (13,5%), φαρμακοποιού (6,8%), προπονητή (4%) ή διαιτολόγου (3%).

Η έλλειψη συστηματικών ελέγχων στη σύνθεση της φόρμουλας των συμπληρωμάτων διατροφής, για την τυχόν παρουσία απαγορευμένων ουσιών, τις παρενέργειες σε ευαίσθητες ομάδες καταναλωτών, καθώς και η ανεπαρκής αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας για τις ενδεικνυόμενες χρήσεις, αφήνουν απροστάτευτους τους καταναλωτές θέτοντας σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία.

Επιπλέον, είναι η μοναδική κατηγορία τροφίμων, της οποίας η αρμοδιότητα ανήκει στον Εθνικό Οργανισμό Φαρμάκων, χωρίς ωστόσο ακόμη να έχει νομοθετηθεί αντίστοιχο νομικό πλαίσιο ελέγχου και αδειοδότησης πριν από την κυκλοφορία τους.

Τα παραπάνω αναφέρονται στο κείμενο ομιλίας με θέμα «Διασφαλίζει την υγεία των καταναλωτών το θεσμικό πλαίσιο παρασκευής και εμπορίας των Συμπληρωμάτων Διατροφής;», την οποία θα κάνει ο καθηγητής στο Τμήμα Διατροφής και Διαιτολογίας/ Αλεξάνδρειο ΑΤΕΙ Θεσσαλονίκης Ευστράτιος Ρ. Κυρανάς (18/5 στις 14.00), στο πλαίσιο του 5ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Εφαρμοσμένης Φαρμακευτικής, που διοργανώνει ο Φαρμακευτικός Σύλλογος Θεσσαλονίκης στις 18 και 19 Μαΐου, στο ξενοδοχείο «The Met».

«Τα συμπληρώματα διατροφής είναι τρόφιμα αρμοδιότητας του Εθνικού Οργανισμού Φαρμάκων (ΕΟΦ), που αποσκοπούν στην κάλυψη ελλείψεων της δίαιτας υγιών καταναλωτών σε θρεπτικά συστατικά. Μπορεί όμως να περιέχουν και ουσίες με φυσιολογικές επιδράσεις στην υγεία τους, οι οποίες επισημαίνονται υποχρεωτικά στη συσκευασία με τη διατύπωση εγκεκριμένων "ισχυρισμών υγείας"», σημειώνει ο κ. Κυρανάς.

Στα συμπληρώματα εντάσσονται συμπυκνωμένες μορφές βιταμινών και ανόργανων στοιχείων (μεμονωμένων ή σε διάφορους συνδυασμούς), πρωτεΐνες, υδατάνθρακες και λίπη (μεμονωμένα ή σε συνδυασμούς μεταξύ των και με την προηγούμενη κατηγορία), μίγματα αμινοξέων, μίγματα λιπαρών οξέων, ένζυμα, μεταβολίτες και εκχυλίσματα ιστών και αδένων, υδατάνθρακες με ή χωρίς ηλεκτρολύτες και βιταμίνες (π.χ. sports drinks), συστατικά τροφών ή τρόφιμα (βασιλικός πολτός, γύρη, μαγιά μπίρας, φυτικές ίνες, σκόρδο, φύκια κ.ά.), διάφορα βότανα και εκχυλίσματα αυτών, σκευάσματα αύξησης ή μείωσης του σωματικού βάρους, καθώς και φυσικές ουσίες που μπορούν ή υποτίθεται πως μπορούν να δράσουν ως αναβολικά ή ορμονοδιεγερτικά και απευθύνονται κυρίως σε αθλητές.

Κίνδυνοι από την αλόγιστη χρήση τους

Σύμφωνα με τον κ. Κυρανά, οι κίνδυνοι από τη λήψη συμπληρωμάτων διατροφής μπορούν να ταξινομηθούν σε τέσσερις βασικές κατηγορίες:

   1. Κίνδυνοι από υπερδοσολογία λήψης. Δεν υπήρξε ποτέ ως τώρα συμπλήρωμα «αθώο τοξικότητας».

   2. Κίνδυνοι από αλληλεπιδράσεις με φάρμακα. Για παράδειγμα, διαπιστώθηκε ότι:

   -το ασβέστιο (Ca) μπορεί να αλληλεπιδράσει με φάρμακα για την καρδιά, με ορισμένα διουρητικά και με τα στοιχεία αργίλιο (Al) και Μαγνήσιο (Mg) που περιέχονται σε αντιόξινα σκευάσματα.

   -το Mg μπορεί να αλληλεπιδράσει με ορισμένα διουρητικά και αντικαρκινικά φάρμακα.

   -η βιταμίνη Ε αυξάνει τον κίνδυνο εσωτερικής αιμορραγίας όταν λαμβάνεται με ασπιρίνη ή αντιπηκτικά όπως η βαρφαρίνη.

   -η βιταμίνη Κ μπορεί να αλληλεπιδράσει με αντιπηκτικά, όπως η κουμαρίνη.

   -το βαλσαμόχορτο επηρεάζει δυσμενώς τη φαρμακευτική δράση αντικαταθλιπτικών και αντιυπερτασικών φαρμάκων.

   -το συνένζυμο Q10 μπορεί να αλληλεπιδράσει με αντιπηκτικά, αντιυπερτασικά και χημειοθεραπευτικά φάρμακα.

   -το Ginseng αυξάνει τον κίνδυνο για εσωτερική αιμορραγία όταν λαμβάνεται με αντιπηκτικά και προκαλεί ανεπιθύμητες ενέργειες με αντικαταθλιπτικά.

   -η Echinacea διαταράσσει το ρυθμό διάσπασης αρκετών φαρμάκων στο ήπαρ.

   3. Κίνδυνοι από παραπλανητικές ετικέτες και προώθηση. Η σήμανση των συμπληρωμάτων διατροφής πρέπει να πληροί συγκεκριμένους κανόνες, ενώ πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στην αποφυγή της παραπλάνησης των καταναλωτών. Η πιο σημαντική απαγόρευση αφορά την αναγραφή στη σήμανση ισχυρισμών ή ενδείξεων ή εικόνων, που υπονοούν άμεσα ή έμμεσα την πρόληψη, αγωγή ή θεραπεία ανθρώπινης νόσου, καθώς και την ανάλογη διαφήμιση ή παρουσίαση των συμπληρωμάτων διατροφής. Οι κίνδυνοι αυτοί είναι ιδιαίτερα αυξημένοι σε προϊόντα που προωθούνται στην αγορά μέσω διαδικτύου, απευθείας από χώρες του εξωτερικού.

   4. Κίνδυνοι από τη λήψη απαγορευμένων ουσιών. Πολλές είναι οι ουσίες που αν και έχουν κριθεί επικίνδυνες και έχουν επίσημα απαγορευθεί από τον FDA στην Αμερική ή τον ΕΟΦ στην Ελλάδα, συνεχίζουν να περιέχονται σε συμπληρώματα που κυκλοφορούν παράνομα, θέτοντας σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η εφεδρίνη, η οποία χρησιμοποιείται ως διεγερτικό σε σκευάσματα για απώλεια βάρους και για αύξηση του αναβολισμού σε αθλητές, με δυσανάλογες όμως παρενέργειες.

Πρώτες οι γυναίκες στη χρήση συμπληρωμάτων

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα πανελλαδικής έρευνας που πραγματοποίησαν από το 2016 έως το 2018 προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές του Τμήματος Διατροφής και Διαιτολογίας του Αλεξάνδρειου ΑΤΕΙ Θεσσαλονίκης σε δείγμα 31.238 καταναλωτών, οι γυναίκες κατέχουν τα πρωτεία στη χρήση συμπληρωμάτων (το 53% του δείγματος ήταν γυναίκες και το 47% άνδρες. Το 50% ήταν ηλικίας 17- 30 ετών, το 35% 31- 50 ετών και το 15% ηλικίας άνω των 50 ετών).

«Το 55% των ερωτηθέντων κάνουν σήμερα ή έκαναν περιστασιακά στο παρελθόν χρήση συμπληρωμάτων διατροφής. Το ποσοστό δεν πρέπει να εκπλήσσει, όταν σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες προσεγγίζει το 60%, ενώ στις ΗΠΑ τείνει να το ξεπεράσει. Οι γυναίκες κατέχουν τα πρωτεία στη χρήση συμπληρωμάτων. Οι νεαρές και οι μέσες ηλικίες αποτελούν τους κύριους αγοραστές και συνεπώς τους χρήστες συμπληρωμάτων. Οι ανώτερης εκπαίδευσης (πανεπιστημιακής) καταναλωτές, ακολουθούμενοι από τους μέσης εκπαίδευσης, αποτελούν τον κύριο κορμό των χρηστών», εξηγεί ο κ. Κυρανάς.

Παράλληλα, τονίζει ότι λιγότερο από το 30% αυτών που έκαναν ή κάνουν χρήση δήλωσε πως ακολούθησε τη συμβουλή γιατρού (13,5%), φαρμακοποιού (6,8%), προπονητή (4%) ή διαιτολόγου (3%). Επίσης μόνο το 43% συνεκτίμησε κατά τη χρήση τη Συνιστώμενη Ημερήσια Δόση (ΣΗΔ) στα θρεπτικά συστατικά που αναζητούσε, ενώ το 7% δήλωσε πως δεν γνωρίζει τη σημασία της. Το 48% δήλωσε ότι προηγήθηκαν της λήψης ιατρικές εξετάσεις, ενώ μόλις το 17% ότι βρίσκεται υπό ιατρική παρακολούθηση κατά τη λήψη.

«Το πρόβλημα της διάθεσης στην αγορά προϊόντων που δεν πληρούν τις απαιτήσεις ως προς τη σύνθεση και τη σήμανση, ο ΕΟΦ επιχειρεί να τα αντιμετωπίσει με κατασταλτικούς ελέγχους και την έκδοση ενημερωτικών "δελτίων Τύπου" για τους χρήστες. Όμως η έλλειψη γνώσεων από τους καταναλωτές, ακόμη κι όταν μπορούν να προσφεύγουν στην ιστοσελίδα του ΕΟΦ, αποτελεί το κλειδί για την αδυναμία αξιολόγησης του ρίσκου από τους πιθανούς κινδύνους που εγκυμονούν για την υγεία τους», αναφέρει ο κ. Κυρανάς.

Παράλληλα τονίζει ότι ο καταναλωτής δεν γνωρίζει επαρκώς τη βιολογική δράση των συστατικών της διατροφής, τις τυχόν αλληλεπιδράσεις τους, καθώς και τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να τα αξιοποιήσει καλύτερα. Γι' αυτό εκτός από τη νομοθετική παρέμβαση της πολιτείας, κρίνεται επιβεβλημένη και η ουσιαστική παρέμβαση επιστημόνων της υγείας, που επαρκώς ενημερωμένοι και εξειδικευμένα καταρτισμένοι θα προσφέρουν έγκυρη πληροφόρηση γι' αυτήν την κατηγορία τροφίμων.

Ανύπαρκτο το νομικό πλαίσιο

Σύμφωνα με τον κ. Κυρανά, όλες οι λοιπές κατηγορίες τροφίμων (συμβατικά, βιολογικά, λειτουργικά, ενισχυμένης θρεπτικής αξίας) ανήκουν στην αρμοδιότητα του Ενιαίου Φορέα Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ) και καλύπτονται από αυστηρό νομικό πλαίσιο εγκατάστασης και λειτουργίας των μονάδων, παραγωγής και διάθεσης των τελικών προϊόντων, ελέγχου και κυρώσεων. Το ίδιο ισχύει για τα τρόφιμα ειδικών διατροφικών χρήσεων που ανήκουν στην αρμοδιότητα του ΕΟΦ, ενώ για τα συμπληρώματα διατροφής δεν λειτουργεί αντίστοιχο νομικό πλαίσιο.

«Αυτό σημαίνει ότι δεν προβλέπονται και αντίστοιχοι κανόνες για τις μονάδες παραγωγής των συμπληρωμάτων διατροφής. Επίσης δεν υφίσταται οργανωμένο σύστημα επίσημου ποιοτικού ελέγχου των πρώτων υλών, της παραγωγικής διαδικασίας και των τελικών προϊόντων, ενώ δεν έχει ανατεθεί στον ΕΟΦ η δυνατότητα επιβολής διοικητικών και ποινικών κυρώσεων (εκτός αυτής που εφαρμόζεται κατά το άρθρο 19 του Ν.96/1973 για όσα προϊόντα ανακληθούν από την κυκλοφορία), ούτε συμμόρφωσης. Ο ελεγκτικός μηχανισμός του ΕΟΦ λειτουργεί πυροσβεστικά μέσω του κατασταλτικού ελέγχου και κατά την κρίση του» επισημαίνει ο κ. Κυρανάς.

Οι έλεγχοι αυτών των ειδών διατροφής κρίνονται ανεπαρκείς, επειδή δεν υπάρχει ουσιαστική έγκριση/άδεια της κυκλοφορίας τους, αλλά μόνο γνωστοποίηση στον ΕΟΦ, η οποία περισσότερο εξυπηρετεί εισπρακτικές πολιτικές, παρά τον ουσιαστικό έλεγχο για διασφάλιση της δημόσιας υγείας. Οπως επισημαίνει ο κ. Κυρανάς, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και διεθνώς δεν υφίσταται ανάλογο σύστημα ελέγχου και κυρώσεων για τα συμπληρώματα διατροφής. Αν και μπορούν να καταναλωθούν από όλες τις ομάδες του πληθυσμού, κανονιστικά αντιμετωπίζονται διαφορετικά από όλες τις υπόλοιπες κατηγορίες τροφίμων, αλλά και των φαρμάκων.