Εξαιρετικά σοβαρές για όλους οι συνέπειες του σχολικού εκφοβισμού

Παγκόσμια Ημέρα κατά του σχολικού εκφοβισμού η σημερινή Τετάρτη 6 Μαρτίου και όλα τα διαθέσιμα στοιχεία για τη χώρα μας δείχνουν ότι το φαινόμενο κινείται, ευτυχώς, σε χαμηλά επίπεδα, σε σχέση με τα διεθνή αντίστοιχα.

Εκείνο το οποίο έχει ενταθεί – και αυτό είναι ένα παρήγορο σημάδι – είναι το γεγονός ότι τα κρούσματα bullying καταγγέλλονται σήμερα πολύ πιο εύκολα και αυτό κάνει να φαντάζει στα μάτια μας ότι το φαινόμενο έχει λάβει αυξητικές τάσεις.

Η ATHENS VOICE μιλά σήμερα με μία ειδική επιστήμονα, την ψυχοπαιδαγωγό και Msc Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Παιδοψυχιατρικής, Δέσποινα Κατσούδα, η οποία εργάζεται στην Εταιρεία Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας (ΕΚΠ & ΨΥ), η οποία μας ανοίγει το «παράθυρο» για να γνωρίσουμε ένα φαινόμενο, το οποίο έχει συχνά πολύ τραγικές καταλήξεις και συνέπειες για τα θύματά του, αλλά και σαφείς επιπτώσεις στους θύτες του.

Τα διαθέσιμα επιστημονικά στοιχεία για το bullying στη χώρα μας δείχνουν αυξητικές τάσεις τα τελευταία χρόνια ή απλώς έχουμε το φαινόμενο να απολαμβάνει ευρύτερης δημοσιότητας στον Τύπο και τα ΜΜΕ, με αποτέλεσμα να μας προκαλείται η απλή εντύπωση ότι το bullying στη χώρα μας αυξάνεται δραματικά;
Τα θύματα στη χώρα μας δεν φαίνονται δραματικά αυξημένα τα τελευταία χρόνια. Έχει όμως αυξηθεί η ενημέρωση και η ευαισθητοποίησή μας ως κοινωνία, γεγονός που επιτρέπει και την αυξημένη αναγνωρισιμότητα των περιστατικών μεν, αλλά και την αύξηση της εγρήγορσής μας.

Ενδιαφέρον επίσης, είναι ότι τα ποσοστά εφήβων που αναφέρονται ως θύματα σχολικού εκφοβισμού παραμένουν αρκετά χαμηλά για τη χώρα μας, σε σύγκριση με τις που συμμετέχουν στο Πρόγραμμα HBSC (Health Behaviour in School-aged Children) του Ειδικά, όσον αφορά τον εκφοβισμό με ηλεκτρονικά μέσα, η Ελλάδα βρίσκεται στην τελευταία θέση.

Σύμφωνα με την ίδια πηγή μάλιστα, οι Έλληνες έφηβοι δηλώνουν ότι μεγαλώνουν σε υποστηρικτικό οικογενειακό περιβάλλον σε σχέση με τους συνομήλικούς τους των άλλων χωρών και ότι νιώθουν περισσότερο κοντά τους την παρουσία της οικογένειας και των φίλων τους. Μόνο που φαίνονται λιγότερο ικανοποιημένοι από το κλίμα που εισπράττουν από το σχολείο περιβάλλον.

Θα λέγατε ότι το bullying, ο σχολικός εκφοβισμός, με πρωταγωνιστές μικρούς μαθητές, είναι πιο «σκληρό» και κυνικό από ανάλογα φαινόμενα, τα οποία εκδηλώνονται σε εργασιακούς ή άλλους κοινωνικούς χώρους, αυτή τη φορά εις βάρος ενηλίκων; 
Τα παιδιά έχουν δικαίωμα να ζουν σε ένα περιβάλλον που τους παρέχει ασφάλεια και σιγουριά. Το πολύ σκληρό για εμάς τους ενήλικες είναι ότι κάποιες φορές πρέπει να αναγνωρίσουμεότι δυσκολευόμαστε να δημιουργήσουμε τους όρους αυτούς. Γιατί τα ελληνόπουλα δηλώνουν λιγότερο ικανοποιημένα από το σχολικό τους περιβάλλον; Στην Ελλάδα, δεν υπάρχουν εθνικά πρωτόκολλα τα οποία να ακολουθούν υποχρεωτικά τα σχολεία για την ολιστική διαχείριση των περιστατικών εκφοβισμού.

Διαπιστώνεται επιστημονικώς ευθεία αιτιώδης συσχέτιση μεταξύ των φαινομένων και των πρακτικών bullying και της ανάπτυξης προβλημάτων ψυχικής και σωματικής υγείας για τα θύματα;
Όπως φαίνεται το φαινόμενο του εκφοβισμού μπορεί να δημιουργήσει αρνητικά συναισθήματα και να αλλάξει τη δυναμική της αυτοαντίληψης, του αυτοελέγχου και της συμπεριφοράς των εμπλεκομένων από οποιοδήποτε ρόλο. Ο στιγματισμός μάλιστα, μέσα από οποιονδήποτε ρόλο είναι δυνατό να σημαδέψει ένα παιδί για όλη του τη ζωή καθώς ένα ποσοστό των εφήβων, αναφέρουν ότι έχουν υπάρξει και θύτες και θύματα εκφοβισμού.

Οι συνέπειές του φαινομένου επομένως, είναι εξαιρετικά σοβαρές, τόσο για τα θύματα και τους υποστηρικτές τους, όσο και για τους θύτες και τους ακολούθους τους, αλλά καιγια τους απλούς παρατηρητές Ενώ, διαπιστώνεται ότι ακόμα και εάν ο θύτης απομακρυνθεί από το σχολικό περιβάλλον, συχνά θα «αναδειχθεί» κάποιος άλλος στο ρόλο αυτό. Επιπλέον, δημιουργείται ένα αρνητικό κλίμα, στο οποίο αποδίδεται έντονη ανησυχία, άγχος, φοβίεςκαι παράγωγα ψυχοσωματικά προβλήματα που εμπλέκουν όλους και δυσχεραίνουν συνολικά την εκπαιδευτική ατμόσφαιρα.

Γιατί, κατά τη γνώμη σας, είναι τόσο δύσκολο στην ελληνική κοινωνία να αντιμετωπίσει δραστικά τα φαινόμενα του σχολικού εκφοβισμού, καθώς και να ωθήσει τα θύματα να μιλήσουν ανοιχτά και να καταγγείλουν τέτοια φαινόμενα; Συνήθως είναι ένα τραγικό γεγονός εκείνο το οποίο φέρνει στην επιφάνεια της δημοσιότητας πρακτικές bullying…
Ως κοινωνία αντιμετωπίζουμε το θέμα της ψυχοσυναισθηματικής υγείας των παιδιών ως δεδομένο και όχι ως διαρκές ζητούμενο. Ένα σχολείο επιδόσεων χάνει τον ψυχοπαιδαγωγικό του ρόλο καιαλλοτριώνεται επικίνδυνα προάγοντας συναισθηματική αδιαφορία, τεταμένες σχέσεις των παιδιών μεταξύ τους, άρση των σχέσεων εμπιστοσύνης, τόσο με τους συμμαθητές, όσο και με τους ενήλικες, γονείς και εκπαιδευτικούς. Επιπλέον, γονείς και εκπαιδευτικοί συχνά συνεργάζονται σχεδόν αποκλειστικά με την ευκαιρία της παρακολούθησης της μαθητικής προόδου ή της αντιμετώπισης μιας ενδοσχολικής κρίσης.

Μέσα σε αυτές τις συνθήκες τα παιδιά χάνουν την εμπιστοσύνη προς τους ενήλικες προβλέποντας -και συχνά πολύ ορθά- ότι θα τα ακούσουν βιαστικά, δεν θα τα κατανοήσουν, θα μειώσουν ως υπερβολικό το περιεχόμενο των παραπόνων τους ή θα τα καθησυχάσουν πρόχειρα και θα αναλάβουν οι ενήλικες υπερβολική δράση με αποτέλεσμα τα πράγματα να χειροτερέψουν.

Καινοτόμα προγράμματα πρόληψης, όπως το Πιλοτικό Πρόγραμμα ενδυνάμωσης/ενίσχυσης της ψυχικής ανθεκτικότητας παιδιών & εφήβων που υλοποιεί η Εταιρία Κοινωνικής Ψυχιατρικής & Ψυχικής Υγείας με χρηματοδότηση της ΠεριφέρειαςΑττικής κινούνται προς τη σωστή κατεύθυνση: να ενισχύσουμε ψυχικά τα παιδιά και το σύνολο της σχολικής κοινότητας, θωρακίζοντάς τους με υγιείς οικογενειακούς και σχολικούς δεσμούς. Ας συνεργαζόμαστε προτού μας «ξυπνήσει» απότομα ένα τραγικό γεγονός.

Όσον αφορά το θεσμικό πλαίσιο στη χώρα μας, θεωρείτε ότι είναι επαρκής η νομοθεσία για την ποινική καταστολή του bulling ή έχουν ακόμη πολλά πράγματα να γίνουν σε αυτόν τον τομέα;
Πιστεύω βαθιά ότι το θεσμικό πλαίσιο με φιλοσοφία καταστολής θα είναι πάντα ανεπαρκές! Μια μορφή εκφοβισμού είναι και ο κοινωνικός αποκλεισμός. Ποτέ δε θα καταφέρει καμιά νομοθεσία να καταστείλει του αδίκημα του να μην ανέχονται τη διαφορετικότητά σου, να μη σε καλούν σε πάρτι, να σε αποβάλλουν, να σε απομονώνουν.

Ως ειδικοί ψυχικής υγείας εστιάζουμε στην προσωπική ανάπτυξη, την ευόδωση της ψυχικής υγείας και τη δημιουργία συνθηκών ασφάλειας, ικανοποίησης και ηθικής ευημερίας για όλους. Θέλουμενα βλέπουμε γύρω μας ευτυχισμένα παιδιά και εφήβους γεμάτους σφρίγος, όνειρα για τη ζωή και δημιουργικότητα που μεγαλώνουν σε περιβάλλοντα γεμάτα ασφάλεια, αγάπη και ανεκτικότητα.

Επιθυμούμε λοιπόν, ένα θεσμικό πλαίσιο εστιασμένο σε δράσεις πρόληψης και ελπίδας. Ένα θεσμικό πλαίσιο με όραμα που να αγκαλιάζει, να εμπεριέχει και νασυνδέει το τρίπτυχο της σχολικής κοινότητας, γονείς, εκπαιδευτικούς και μαθητές με τους ειδικούς ψυχικής υγείας και την ευρύτερη κοινότητα, σε μια αδιάσπαστη ενότητα ενδυνάμωσης της ψυχικής υγείας και της ψυχικής ανθεκτικότητας.

Θα μας πείτε, τέλος, μερικά στοιχεία σχετικά με το πρόγραμμα στο οποίο είστε η επιστημονικώς υπεύθυνη, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Αττικής;
Απώτερος σκοπός και φιλοσοφία του προγράμματος είναι η  υλοποίηση ολοκληρωμένων παρεμβάσεων και η επέκτασή τους σε μεγαλύτερη κλίμακα αντιμετωπίζοντας ολιστικά τις ανάγκες και  εμπλέκοντας τον ίδιο το μαθητικό πληθυσμό, τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς των σχολικών μονάδων σε μια αντίστροφη δυναμική αλυσίδα προαγωγής της ισότητας, της ψυχοσυναισθηματικής στήριξης, της αλληλεγγύης, της αμοιβαιότητας και της ομαλής ενσωμάτωσης.

Οι παρεμβάσεις μας αξιοποιούν το βιωματικό στοιχείο και εστιάζοντας στην αλλαγή του συναισθηματικού κλίματος. Δομούνται πάνω στην αρχή της μη-κατευθυντικής μετασχηματιστικής επιρροής που μπορεί να ασκηθεί σε ένα περιβάλλον εκπαίδευσης. Υλοποιούμε κάθε φορά ειδικά σχεδιασμένες και εστιασμένες παρεμβάσεις που απευθύνονται στο τρίπτυχο της σχολικής κοινότητας: στους μαθητές, τους εκπαιδευτικούς και τους γονείς τους.

Ενισχύουμε στα σχολικά περιβάλλοντα μια στάση θετικότητας, πλήρους και ανεπιφύλακτης αποδοχής, αγάπης, σεβασμού και εμπιστοσύνης προς το εξελισσόμενο άτομο και χτίζουμε μεθοδικά μεταξύ τους, βήμα προς βήμα μια συναισθηματική σχέση ισοτιμίας, συνεργασίας και συμμαχίας. Προάγεται έτσι, η υγιής ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη, ενισχύεται η ψυχική ανθεκτικότητα και ενδυναμώνονται η αυτοεικόνα και οι μηχανισμοί αυτοελέγχου των μαθητών.

Συνδημιουργούμε τέλος, συνεργαζόμενοι σε πολλά επίπεδα με τους εκπαιδευτικούς και τους γονείς τους ένα συναισθηματικό κλίμα ασφάλειας, αμοιβαιότητας και σύμπνοιας που «προικίζει» το σχολικό περιβάλλον μετά το πέρας του προγράμματος.