Σεξουαλική κακοποίηση αγοριών

Η παιδική σεξουαλική κακοποίηση στη χώρα μας εξακολουθεί να είναι μια μεγάλη κρυφή πληγή και εξακολουθεί να υφίσταται στην κοινωνία μας η ίδια σχεδόν αποσιώπηση που υπήρχε ανέκαθεν. Όταν, δε, η σεξουαλική κακοποίηση γίνεται σε αγόρια, λανθασμένες νοοτροπίες και απαρχαιωμένα στερεότυπα εμποδίζουν την αποτελεσματική πρόληψη, αλλά και τη βοήθεια προς τα θύματα. Η κοινωνία αντιδρά διαφορετικά στον άνδρα που έχει κακοποιηθεί σεξουαλικά ως παιδί από ό,τι στη γυναίκα.

Συχνότητα

Είναι πολύ δύσκολο να εκτιμηθεί η πραγματική συχνότητα της παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης, εδικά καθώς ο αμυντικός μηχανισμός της απώθησης των επώδυνων αναμνήσεων μπορεί να είναι ενεργός σε πολλούς ενήλικες που έχουν κακοποιηθεί σεξουαλικά ως παιδιά. Μπορεί να βιώνουν δηλαδή όλα τα συμπτώματα του τραύματος, μπορεί να έχουν υποψίες ότι μπορεί να έχουν κακοποιηθεί, αλλά να μην έχουν (τουλάχιστον για κάποιο διάστημα) καμία συγκεκριμένη ανάμνηση. Παρ’ όλα αυτά, εκτενείς έρευνες στις ΗΠΑ έχουν δείξει ότι 1 στα 6 αγόρια έχει υποστεί κάποιας μορφής σεξουαλική κακοποίηση μέχρι την ηλικία των 18 ετών, ενώ προβληματισμό προκαλούν οι αποκαλύψεις για κατά συρροή κακοποίηση σε ιδρύματα ή οργανωμένα πλαίσια, όπως αθλητικές ομάδες, ομάδες εθελοντισμού κ.λπ. Η μέση ηλικία έναρξης της κακοποίησης στην Αμερική είναι 8,5 ετών (www.1in6.org). Η αμερικάνικη οργάνωση MaleSurvivor.org  που υποστηρίζει ενήλικες άνδρες που είχαν κακοποιηθεί σεξουαλικά ως παιδιά αναφέρει ότι ο μέσος χρόνος μεταξύ θυματοποίησης και αποκάλυψης από το θύμα είναι γύρω στα 20 χρόνια, χωρίς να υπολογίζουμε βέβαια όσους δεν μιλούν ποτέ για αυτό που τους συνέβη.

Αποσιώπηση και μύθοι για την σεξουαλική κακοποίηση των αγοριών

Η αποσιώπηση εντείνεται από τα λανθασμένα στερεότυπα σχετικά με τον ανδρισμό που είναι διαδεδομένα στο δυτικό κόσμο: Σύμφωνα με αυτά, ένας άντρας υποτίθεται ότι πρέπει να είναι δυνατός και να μην παραδεχτεί ποτέ ότι έχει υποστεί τραύμα. Ειδικά αν πρόκειται για σεξουαλικό τραύμα. Όμως τα αγόρια τραυματίζονται το ίδιο όπως τα κορίτσια (αν όχι περισσότερο) από το έγκλημα της σεξουαλικής κακοποίησης στην παιδική ηλικία. Μία από τις κυριότερες συνέπειες της σεξουαλικής κακοποίησης στα παιδιά είναι ότι μεγαλώνουν πιστεύοντας ότι υπάρχει κάτι βαθιά ελαττωματικό μέσα τους (που όμως δεν μπορούν προσδιορίσουν), ότι είναι «βρώμικα», «τοξικά», «μολυσμένα» κι ότι άξιζαν την κακοποίηση ή ακόμη ότι την προκάλεσαν. Βεβαίως, τίποτε από αυτά δεν ισχύει και είναι μέσα στις στρατηγικές του θύτη να καλλιεργήσει αυτές τις πεποιθήσεις στο παιδί, καθώς έτσι το ελέγχει και το αποσιωπά πιο εύκολα.

Η ομοφοβία παίζει επίσης ρόλο στην αποσιώπηση. Υπάρχει το λανθασμένο στερεότυπο ότι ένα αγόρι που κακοποιήθηκε σεξουαλικά από έναν ενήλικο άνδρα ήταν ομοφυλόφιλο ή έγινε ομοφυλόφιλο εξαιτίας της κακοποίησης. Αυτό δεν ισχύει: οι έρευνες έχουν δείξει ότι η σεξουαλική κακοποίηση συμβαίνει σε θύματα ανεξαρτήτως σεξουαλικού προσανατολισμού, ενώ πολλοί ενήλικες επιζώντες είναι ετεροφυλόφιλοι.  Ακόμη και αν αργότερα το παιδί θύμα έχει σεξουαλικές φαντασιώσεις που προσιδιάζουν στη σεξουαλική κακοποίηση που υπέστη (π.χ. με χρήση βίας από μεγαλύτερο σε ηλικία άτομο) αυτός είναι ένας τρόπος του ψυχικού οργανισμού να επεξεργαστεί το τραύμα, επαναφέροντάς το στη μνήμη με τις αντίστοιχες βιολογικές αντιδράσεις, δίνοντάς του αυτή τη φορά μια έκβαση ελέγχου (π.χ. «παρότι η φαντασίωση εμπεριέχει βία, είναι μια φαντασίωση που εγώ μπορώ να ξεκινήσω και να τερματίσω όποτε θέλω, άρα εγώ έχω τον έλεγχο»). Η αναβίωση του σεξουαλικού τραύματος μέσω φαντασιώσεων στην ενήλικη ζωή είναι προσπάθεια του τραυματισμένου ψυχισμού να «επιδιορθώσει» το τραύμα. Όσο προχωρά η θεραπεία του ατόμου, τόσο αυτές οι φαντασιώσεις μειώνονται και τόσο περισσότερο αναδύεται η εγγενής σεξουαλικότητα του ατόμου.

Η άγνοια, η έλλειψη ενημέρωσης -ακόμη και στους θεραπευτές- αποθαρρύνουν τους ενήλικους άνδρες που έχουν κακοποιηθεί σεξουαλικά να μιλήσουν. Για παράδειγμα, σε πολλές περιπτώσεις σεξουαλικής κακοποίησης αγοριών, το θύμα μπορεί να είχε ανακλαστικές βιολογικές αντιδράσεις στην κακοποίηση (π.χ. στύση, εκσπερμάτωση). Αυτό δεν σημαίνει ότι του «άρεσε» η κακοποίηση, ούτε ότι «προκάλεσε» την κακοποίηση, ούτε ότι «συμμετείχε» σε αυτήν - αν και ο θύτης είναι ο πρώτος που θα χρησιμοποιήσει αυτό το γεγονός για να ενοχοποιήσει το θύμα. Όταν τοποθετηθεί τροφή στο στομάχι, αυτό εκκρίνει γαστρικά υγρά και αρχίζει τις συσπάσεις της πέψης. Έτσι και τα αναπαραγωγικά όργανα μπορεί να αντιδράσουν, όταν υπάρξει το ερέθισμα, χωρίς το θύμα να μπορεί να το ελέγξει. Τα βιώματα αυτά είναι εξαιρετικά τραυματικά για το παιδί, του προκαλούν τρόμο και σύγχυση, ενώ η αποσιώπησή τους για δεκαετίες εντείνει την ντροπή και την αποστροφή που συχνά στρέφουν εναντίον του εαυτού τους. Η κακοποίηση όμως είναι πάντα 100% ευθύνη του ενήλικα που την προκάλεσε. Είναι ντροπή να υπάρχουν ακόμη και σήμερα επαγγελματίες οποιουδήποτε κλάδου που να υπονοούν ότι ένα παιδί είναι συνένοχο στην κακοποίησή του.

«Ένας άνδρας θα έπρεπε να υπερασπιστεί τον εαυτό του». Αυτός είναι ένας άλλος μύθος και στην πράξη δεν είναι δυνατόν να συμβεί, όταν ο θύτης έχει μεγαλύτερη δύναμη, ακόμη κι όταν το θύμα είναι ενήλικο. Είναι μύθος επίσης να θεωρείται ο άνδρας-θύμα «κατεστραμμένος» ως άνδρας. Πολλοί επιζώντες προχώρησαν στη ζωή τους, είχαν ευτυχισμένους γάμους, έγιναν καλοί γονείς και άφησαν το τραύμα της κακοποίησης πίσω τους. Η κακοποίηση είναι τραυματική αλλά δεν είναι αποφασιστική για την έκβαση της ζωής ενός ανθρώπου, ενώ υπάρχουν πάμπολλα παραδείγματα γενναίων ανθρώπων που ξεπέρασαν το τραύμα, είχαν ευτυχισμένες ζωές και βοήθησαν άλλους (bristleconeproject.org).

Ένας ακόμη μύθος είναι ότι ο σεξουαλικά κακοποιημένος ενήλικας θα κακοποιήσει με τη σειρά του άλλα παιδιά - και επίσης δεν ισχύει. Η πλειοψηφία των επιζώντων είναι ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένοι στην παιδική προστασία και κάνουν ό,τι μπορούν για να μην υποφέρουν άλλα παιδιά. Βεβαίως, κάποιοι δράστες παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης είχαν κακοποιηθεί ως παιδιά (όχι απαραίτητα σεξουαλικά), άλλοι όμως όχι. Τα αίτια της επιθετικής αυτής συμπεριφοράς είναι πολλά και περίπλοκα, και κεντρικό ρόλο στο δράστη παίζει η αποκοπή από το συναίσθημα και η αίσθηση ότι δεν έχει προσωπική δύναμη (άρα θέλει να την πάρει από κάπου άλλου). Οι θύτες (που επίσης μπορεί να έχουν οποιαδήποτε σεξουαλικό προσανατολισμό) έχουν ως βασικό ζητούμενο την επιβολή εξουσίας κι ελέγχου προς το θύμα. Η σεξουαλική κακοποίηση χρησιμοποιείται σαν «όπλο» για να «πάρει» ο θύτης τη δύναμη του θύματος μέσα από την άσκηση εξουσίας σε αυτό και για αυτό είναι πολύ συνηθισμένη πρακτική σε συνθήκες πολέμου. Τέλος, παρότι η πλειοψηφία των θυτών είναι άνδρες, υπάρχουν και γυναίκες που κακοποιούν σεξουαλικά αγόρια, φαινόμενο ακόμη πιο αποσιωπημένο και παρεξηγημένο, καθώς τότε το αγόρι θεωρείται «τυχερό» που το «μύησαν νωρίς στο σεξ». Όμως η κακοποίηση είναι πάντα κακοποίηση και όταν προέρχεται από γυναίκα (ιδιαίτερα από το οικογενειακό περιβάλλον) μπορεί να είναι ιδιαίτερα τραυματική για το παιδί.

Συνέπειες

Οι μακροπρόθεσμες συνέπειες στο θύμα είναι πιο έντονες όταν η σεξουαλική κακοποίηση είναι επαναλαμβανόμενη (όπως συμβαίνει στις περισσότερες περιπτώσεις) και όταν συμβαίνει μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον ή από άτομο που το παιδί εμπιστεύεται. Μπορεί να περιλαμβάνουν:

Άγχος, κατάθλιψη, μετα-τραυματικό στρες

Αποφυγή καταστάσεων ή ατόμων που του θυμίζουν την κακοποίηση

Φόβος και σύγχυση σχετικά με το σεξουαλικό προσανατολισμό

Επιθετικότητα/θυμό

Δυσκολίες στον ύπνο, υπερ-εγρήγορση, χαμηλή αυτοπεποίθηση

Προβλήματα στη διαχείριση δύναμης / αποδοχή καταπίεσης ή καταπίεση προς άλλους

Κακοποίηση γυναικών ως τρόπος επιβεβαίωσης ανδρισμού

Αρνητική εικόνα σώματος / διατροφικές διαταραχές

Τοξική ντροπή και αυτο-κατηγορία, ειδικά όταν το παιδί χειραγωγήθηκε από το θύτη ώστε να το ενοχοποιήσει

Απόσυρση από φιλίες και σχέσεις / έλλειψη εμπιστοσύνης προς τους άλλους / χαοτικές σχέσεις / έλλειψη ορίων

Πρώιμη σεξουαλική δραστηριότητα / σεξουαλική ελευθεριότητα / εμμονή με το σεξ / σεξουαλική δυσλειτουργία

Αλκοολισμός / κατάχρηση ουσιών (η πιθανότητα αλκοολισμού στους σεξουαλικά κακοποιημένους άνδρες είναι 80% σε σχέση με το 11% του γενικού πληθυσμού)

Αυτοκτονικότητα

Θεραπεία

Είναι διαδεδομένη η άποψη ότι αν συνέβη κάτι τραυματικό στο παρελθόν είναι καλύτερα να μην το αναμοχλεύουμε - αφήνοντάς το στην άκρη, ίσως το ξεχάσουμε και ίσως περάσει από μόνο του. Δεν είναι όμως έτσι: με ένα σοβαρό τραύμα όπως αυτό της παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης, ο επιζών θα βιώνει τις συνέπειές του, είτε ασχολείται με αυτό είτε όχι. Ο καλύτερος τρόπος για να περιορίσει τις συνέπειες στο παρόν είναι να μιλήσει σε κάποιον που μπορεί να τον βοηθήσει. Μετά τη θεραπεία, οι αναμνήσεις θα έχουν χάσει την ισχύ τους και θα μπορεί να ζήσει τη ζωή του με πληρότητα.

Η θεραπεία του ενήλικου άνδρα από το τραύμα της παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης παρουσιάζει ιδιαίτερες προκλήσεις, καθώς η ανάδυση των συναισθημάτων πόνου και ντροπής που είναι τμήμα της θεραπείας έρχεται σε αντίθεση με την ιδέα του «ανδρισμού» που μπορεί να φέρει και ο θεραπευτής και ο θεραπευόμενος. Αυτή η σύγκρουση τον οδηγεί σε πισωγυρίσματα ή εκρήξεις θυμού προς τον θεραπευτή. Ακόμη κι η έναρξή της είναι δύσκολη καθώς, λόγω των στερεοτύπων που προαναφέρθηκαν, πολλοί άνδρες προτιμούν να μη σκέφτονται το τραύμα, να το απωθούν, να λένε στον εαυτό τους ότι δεν τους επηρέασε αρνητικά, ενώ τα απωθημένα συναισθήματα αντιμετωπίζονται με εκρήξεις θυμού, κατάθλιψη, αλκοολισμό, εργασιομανία, ή σεξουαλικό εθισμό, για να μη χρειαστεί να αντιμετωπίσουν τα συναισθήματα ευαλωτότητας, τρόμου και προδοσίας που βίωσε εκείνο το μικρό παιδί και τα οποία δεν μπορούν να διαχειριστούν. Το τραύμα είναι ακόμη πιο έντονο όταν ο θύτης ήταν «σημαντικός άλλος», δηλαδή άτομο στο οποίο το παιδί βασιζόταν για την επιβίωσή του ή για την άντληση αγάπης. Σε αυτές τις περιπτώσεις το τραύμα είναι πολύπλοκο, καθώς το παιδί έχει συνδέσει την αγάπη με την προδοσία και για να κρατήσει την εικόνα του «σημαντικού άλλου» αλώβητη, κατηγορεί τον εαυτό του ότι το ίδιο έφταιγε, ότι είναι με κάποιο τρόπο βαθιά ελαττωματικό κι ότι του άξιζε αυτή η κακοποίηση. Αυτή η διαστρέβλωση στην αυτο-εικόνα του δημιουργεί πολλά προβλήματα αργότερα και η απενοχοποίηση του θύματος είναι από τα βασικά στάδια της θεραπείας.

Ειδικά εμπόδια στη θεραπεία ανδρών επιζώντων από παιδική σεξουαλική κακοποίηση

Οι άνδρες επιζώντες δυσκολεύονται να μιλήσουν για την εμπειρία τους  από φόβο κατάκρισης από τους άλλους, γιατί δεν γνωρίζουν πού να απευθυνθούν, γιατί φοβούνται ότι δεν θα τους πιστέψουν, ότι θα τους στιγματίσουν ως ομοφυλόφιλους, ότι θα τους κατηγορήσουν ότι το προκάλεσαν, ότι θα τους δουν ως αδύναμους, αν αναζητήσουν βοήθεια ή αν εκφράσουν συναισθήματα και ευαλωτότητα. Ειδικά ένας ομοφυλόφιλος άνδρας που κακοποιήθηκε σεξουαλικά ως παιδί μπορεί να βλέπει την κακοποίηση ως «τιμωρία» για τον προσανατολισμό του, να ταυτίζει τον προσανατολισμό με το τραύμα όπως και τη σεξουαλικότητά του με τη βία, την απαξίωση, το «βρώμικο μυστικό» .

Η θεραπευτική διαδικασία παίρνει χρόνο, ξεκινά μόνο όταν το άτομο νιώσει έτοιμο και λειτουργεί σαν ανοδική σπείρα: σε κάθε στάδιο αναδύεται στην επιφάνεια μια ορισμένη όψη του τραύματος, μετά υπάρχει συχνά μια περίοδος ηρεμίας, όπου το άτομο ενσωματώνει τις αλλαγές στην καινούρια του ζωή μέχρι να αναδυθεί το επόμενο στάδιο, όταν πάλι το άτομο είναι έτοιμο. Τα στάδια της θεραπείας είναι σε γενικές γραμμές τα εξής:

1) Ανάμνηση: Η τραυματική αμνησία είναι πολύ συνηθισμένη αντίδραση του οργανισμού, ειδικά σε περιπτώσεις όπου ο θύτης προέρχεται μέσα από την οικογένεια. Είναι μια ψυχική άμυνα ώστε να μπορέσει το παιδί να επιβιώνει μέρα με τη μέρα, χωρίς να έχει συνειδητή επίγνωση ότι το άτομο που το τρέφει, το έχει βιάσει το προηγούμενο βράδυ και πολύ πιθανόν να το ξανακάνει το επόμενο. Η αμνησία συνεχίζεται μέχρι το άτομο να νιώσει αρκετά δυνατό να διαχειριστεί αυτό που του συνέβη και, κυρίως, να διαχειριστεί το «ποιος» ήταν ο θύτης. Η άρση της αμνησίας μπορεί να συμβεί δεκαετίες αργότερα, δεν μπορεί να επιταχυνθεί με πίεση και βοηθείται όταν το άτομο αποκτήσει κάποια ανεξαρτησία/ενδυνάμωση σε σχέση με το θύτη (αν αυτός είναι μέλος της οικογένειας). Η ανάδυση των αναμνήσεων μπορεί να πυροδοτηθεί ξαφνικά αν το άτομο εκτεθεί σε ερεθίσματα (π.χ. τοποθεσίες, μυρωδιές, φράσεις, εικόνες, ρούχα) που του θυμίζουν την κακοποίηση. Οι αναμνήσεις έρχονται σιγά σιγά, σαν κομμάτια ενός παζλ που ενώνονται και συνήθως είναι επώδυνες - αν και λυτρωτικές. Όμως η θεραπεία μπορεί να ξεκινήσει ακόμη και χωρίς συγκεκριμένες αναμνήσεις. Αν το άτομο βιώνει τα συμπτώματα της κακοποίησης και έχει την αίσθηση ότι του έχει συμβεί κάτι τέτοιο, μπορεί να αρχίσει να δουλεύει με τα συναισθήματά του με τη βοήθεια ενός έμπειρου θεραπευτή.

2) Σοκ: Πώς είναι δυνατόν να έχει συμβεί κάτι τέτοιο σε εμένα; Πώς είναι δυνατόν αυτό το άτομο που εμπιστευόμουν να έκανε τέτοιες πράξεις; Η περίοδος ανάσυρσης αναμνήσεων και σοκ είναι απαιτητική για τον επιζώντα και του είναι δύσκολο να συγκεντρωθεί στις καθημερινές του ασχολίες. Είναι σημαντικό να υπάρχει ένα υποστηρικτικό περιβάλλον κι ένας έμπειρος θεραπευτής που θα μπορέσει να τον βοηθήσει.

3) Άρνηση: Αμφιβολία για τις αναμνήσεις. Ελαχιστοποίηση των συνεπειών της, προσπάθεια συνέχισης της ζωής όπως ήταν πριν. 

4) Επανενεργοποίηση των αναμνήσεων / Συναισθήματα. Στο στάδιο αυτό το άτομο συνειδητοποιεί όλο και πιο πολύ τι έχει υποστεί και βιώνει θυμό, έντονα συναισθήματα θλίψης, φόβου, απόσυρσης, αλλά και ταυτόχρονα, όσο το τραύμα θεραπεύεται, μείωσης της τοξικής ντροπής που το επιβάρυνε. Όσο τα συναισθήματα ανεβαίνουν στην επιφάνεια, μπορεί ο επιζών να αποβάλλει σιγά σιγά το φορτίο της ντροπής, του μυστικού, της αυτο-κατηγορίας και να το επιστρέφει νοητικά εκεί που ανήκει, δηλαδή στο θύτη.

5) Πένθος για την παιδική ηλικία που χάθηκε, αλλά και για τις αρνητικές ενήλικες εμπειρίες, όπως σχέσεις με οικογένεια, συντροφικές σχέσεις, που επηρεάστηκαν αρνητικά λόγω του  τραύματος.

6) Ενσωμάτωση της εμπειρίας / Εσωτερική επίλυση / Λύτρωση. Οι αναμνήσεις χάνουν σιγά σιγά την ισχύ τους. Το άτομο ανακτά την εσωτερική του δύναμη. Αρχίζει να αντλεί ικανοποίηση και χαρά από τη ζωή του, η αυτο-εκτίμησή του ανεβαίνει και οι σχέσεις του εξομαλύνονται.

Η θεραπεία σε ομάδα βοηθά ιδιαίτερα να σπάσει η απομόνωση και να μη νιώθουν πια οι επιζώντες ότι ο καθένας υποφέρει μόνος του: «Για πρώτη φορά στη ζωή μου κατάλαβα ότι δεν είμαι μόνος, ότι μου αξίζει η συμπαράσταση και ότι είναι δυνατόν να θεραπευτώ». Πολλοί επιζώντες αναφέρουν τη σκοτεινή εμπειρία της κακοποίησης σαν ένα «μίασμα», μια «μόλυνση» που τοποθέτησε κάποιος στην ψυχή τους και νιώθουν ότι η ενέργεια του δράστη εξακολουθεί να είναι μυστικά εκεί και να τους υπονομεύει. Για αυτό είναι τόσο σημαντικό να μπορέσουν να μιλήσουν για αυτό που τους συνέβη, να χάσει η μυστικότητα την ισχύ της, να διαλυθεί το κρυφό δηλητήριο.

Ένας στους έξι δεν είναι μόνο στην Αμερική: δεν έχουμε κανέναν λόγο να πιστεύουμε ότι εδώ τα ποσοστά είναι κατά πολύ χαμηλότερα. Το γεγονός ότι δεν ακούγεται, δεν σημαίνει ότι δεν συμβαίνει. Είναι σημαντικό να υπάρξει αρκετή ευαισθητοποίηση για αυτό το φαινόμενο, ώστε να μην διαιωνίζεται στην αφάνεια και την ατιμωρησία. Ο πόνος του παιδιού ήταν αρκετός - δε χρειάζεται να υποφέρει ο επιζών για μια ολόκληρη ζωή λόγω της έλλειψης βοήθειας, λόγω της άρνησης μια ολόκληρης κοινωνίας να δει  τις εγκληματικές της συμπεριφορές, λόγω πεπαλαιωμένων, απάνθρωπων στερεοτύπων σχετικά με τον «ανδρισμό», που δεν έχουν καμία σχέση με την πραγματικότητα. Η θεραπεία είναι  δυνατόν να γίνει και να πετύχει, σε οποιαδήποτε ηλικία, όσο σοβαρό κι αν ήταν το τραύμα. H δυνατότητα αυτή είναι η ελάχιστη υποχρέωση μιας κοινωνίας που δεν κατάφερε να προστατέψει τα παιδιά της από το ειδεχθές έγκλημα της παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης.

*Η Βικτωρία Πρεκατέ είναι ψυχολόγος, εκπαιδευτικός και συγγραφέας

Πηγές:

https://www.psychologytoday.com/blog/love-and-sex-in-the-digital-age/201...

https://www.rainn.org/articles/sexual-assault-men-and-boys

https://www.socialworktoday.com/archive/032311p20.shtml

https://thedevelopmentset.com/for-male-survivors-healing-through-chat-77...

https://www.wgac.colostate.edu/Data/Sites/1/guide-for-male-survivors-of-c...

https://www.ptsd.va.gov/public/types/violence/men-sexual-trauma.asp

Male-to-Male child Sexual Abuse in the Context of Homophobia, www.KaliMunro.com

The Sexual Healing Journey: A Guide for Survivors of Sexual Abuse. Wendy Maltz, 2001

Sleath E & Bull R. Male rape victim and perpetrator blaming. J Interpers Violence 2010; 25: 969-988.

Socialization and Its Impact on male Survivors of Sexual Abuse by Jim Struve, LCSW; Male Survivor: National Organization Against male Sexual Victimization) • www.malesurvivor.org