Η δημοκρατία και το βέλος του χρόνου

Ο δυτικός άνθρωπος έχει εθιστεί στην γραμμική εξέλιξη της ιστορίας των κοινωνιών από το σκοτάδι στο φως: όσο περνούν τα χρόνια η ανθρωπότητα προοδεύει, αυτό νομίζουμε είναι η φυσική εξέλιξη. Έτσι δείχνει το βέλος του χρόνου, πάντα μπροστά.

Δεν είναι ωστόσο λίγα τα ιστορικά παραδείγματα όπου οι κοινωνίες πισωγύρισαν, επανερχόμενες από τον πολιτισμό στη βαρβαρότητα. Πάρτε το Μεσοπόλεμο για παράδειγμα, όταν πολιτισμικά και τεχνολογικά προοδευμένες κοινωνίες όπως η Γερμανική και η Ιταλική στηρίχθηκαν στη βία και στο φυλετικό μίσος, δηλαδή σε πρωτόγονα ένστικτα για να επιβάλλουν στους πολίτες τους καταρχήν, και στον υπόλοιπο κόσμο στη συνέχεια την άποψη τους για το τι είναι σωστό και τι είναι λάθος σε όλα τα επίπεδα, από την τέχνη και την επιστήμη μέχρι τις οικονομικές και κοινωνικές σχέσεις.

Ακόμα και στη διάρκεια του αισιόδοξου -λόγω της ραγδαίας τεχνολογικής προόδου-19^ου αιώνα, οι απόψεις των προηγμένων οικονομικά και πολιτιστικά πολιτών της Δύσης για τους άλλους, ήταν το λιγότερο υποτιμητικές. Αυτό συμπυκνωνόταν στο δόγμα της υπεροχής του «λευκού ανθρώπου».

Σήμερα, στο πρώτο τέταρτο του 21^ου αιώνα, με την τεχνολογία να καλπάζει και τη δημοκρατία να έχει τη μέγιστη ιστορικά εξάπλωση της, οι ακραίες αυταρχικές απόψεις και οι εθνικολαϊκιστικές ρητορείες συγκινούν πολύ κόσμο. Η οργή προς τις δημοκρατικές διακυβερνήσεις φουντώνει σε χώρες με μακρά παράδοση στη δημοκρατία και στην κοινωνική συνοχή. Δεν είναι τόσο περίεργο να βλέπεις αυταρχικούς ηγέτες και ακραία ρητορική σε χώρες όπως η Ουγγαρία και η Σλοβακία, χώρες με μικρή δημοκρατική εμπειρία. Είναι όμως εξαιρετικά ανησυχητικό να κυριαρχούν τέτοιες απόψεις σχεδόν σε όλη την Ευρώπη, μέχρι και στην πιο παλιά αντιπροσωπευτική δημοκρατία, στη χώρα με τη μεγαλύτερη παράδοση ανεκτικότητας, στην Ολλανδία.

Οι δημαγωγοί των ευρωπαϊκών χωρών έχουν απήχηση στους πολίτες των χωρών εκμεταλλευόμενοι πραγματικούς φόβους και σημαντικά προβλήματα των κοινωνιών τους, όπως η μετανάστευση, οι κοινωνικές ανισότητες, η απαξίωση της εργασίας και κυρίως η ολοένα μεγαλύτερη αποξένωση των κυβερνητικών ελίτ από τις ανάγκες και τις αγωνίες των πολλών.

Ωστόσο, πρέπει οι πολίτες να καταλάβουν ότι οι δοκιμασμένες και αποτυχημένες ιστορικά ρητορικές περί φυλετικής καθαρότητας, περί εθνικής υπεροχής, περί ιστορικών παραδόσεων και ενός ενδόξου παρελθόντος που θα ξανακάνουν τη μια ή την άλλη χώρα «μεγάλη ξανά» είναι απλώς λάθος.

Οι πολίτες που, δικαιολογημένα ή όχι, θέλγονται από τις σειρήνες των ακραίων εθνικιστικών ρητορικών καλό είναι να θυμούνται ότι καμία ελευθερία και κανένα δικαίωμα δεν είναι οριστικά κεκτημένα. Όλα μπορούν να πισωγυρίσουν. Κάτω από την «προβειά» του αντι-συστημισμού και των εύκολων λύσεων κρύβεται ότι πιο βαθιά συστημικό και σκοτεινό υπήρξε στο παρελθόν. Οι λύσεις στα κοινωνικά προβλήματα απαιτούν διάλογο και συναινέσεις, όχι ουρανοκατέβατες βεβαιότητες και αποκλεισμούς.