Χονγκ Κονγκ

Περισσότερο από μία εβδομάδα μετά την έναρξη των διαδηλώσεων στο Χονγκ Κονγκ, με αίτημα τη διενέργεια εκλογών το 2017 χωρίς την προηγούμενη έγκριση των υποψηφίων από το Πεκίνο, αξίζει τον κόπο να θυμηθούμε λίγα πράγματα που αφορούν την περιοχή αυτή του κόσμου.

Το Χονγκ Κονγκ παραχωρήθηκε για πρώτη φορά στη Βρετανία από την Κίνα το 1842, μετά το τέλος του πρώτου «πολέμου του οπίου» (1839-1842). Παρεμπιπτόντως, στο δεύτερο «πόλεμο του οπίου», το 1856, επικεφαλής του βρετανικού στόλου ήταν ο Λόρδος Έλγιν, γιος του 7ου κόμη Έλγιν των γλυπτών του Παρθενώνα. Στην προσπάθειά τους να εξισορροπήσουν το ισοζύγιο συναλλαγών με την Κίνα, το οποίο ήταν συντριπτικά υπέρ της ασιατικής χώρας, οι δυτικές δυνάμεις πίεζαν να επιτραπεί η εισαγωγή οπίου, το οποίο παρήγαγε σε μεγάλες ποσότητες η Ευρώπη αλλά κυρίως η βρετανική αποικία Ινδία. Η Κίνα όμως το απαγόρευε, για προφανείς λόγους. Στον πόλεμο, όταν έγινε, αντιτάχθηκαν πολλοί στη Βρετανία συμπεριλαμβανομένου του τότε βουλευτή των Συντηρητικών και μετέπειτα πρωθυπουργού, William Gladstone, ο οποίος είπε στη Βουλή: «…δεν γνωρίζω ούτε έχω διαβάσει για άλλον πόλεμο πιο άδικο, πιο σίγουρο να καταδικάσει τη χώρα σε αιώνια ντροπή… η βρετανική σημαία θα αναρτηθεί για να προστατέψει το απαράδεκτο λαθρεμπόριο (οπίου)».

Όμως οι Συντηρητικοί ήταν αντιπολίτευση και ο πόλεμος τελικά έγινε. Με τη συνθήκη του Nanjing (ακολούθησαν κι άλλες), ο αυτοκράτορας Daoguang υποχρεώθηκε από τις δυτικές δυνάμεις να ανοίξει τέσσερα λιμάνια της Κίνας, μεταξύ των οποίων ήταν η Σαγκάη και το νησί του Χόνγκ Κονγκ, στο εμπόριο. Τα κατοπινά χρόνια, σε αυτή την άγονη νησίδα φτωχών ψαράδων, οι Βρετανοί, επί Βικτωρίας, δημιούργησαν μία ακμάζουσα πολιτεία.

Έγραφε λίγα χρόνια αργότερα ο Κινέζος διπλωμάτης Wu Tingfang: «...πρέπει να παραδεχτώ ότι πολλά καλά έγιναν από τη βρετανική κυβέρνηση στο Χονγκ Κονγκ. Είναι ένα ζωντανό λειτουργικό παράδειγμα του τι μπορεί να επιτύχει ο δυτικός τρόπος διοίκησης, ο οποίος επέτυχε να μεταμορφώσει ένα χέρσο κομμάτι γης σε μία ανθηρή πόλη. Η δίκαιη απονομή δικαιοσύνης και ο ανθρώπινος τρόπος μεταχείρισης των εγκληματιών (σημείωση δική μου: η Κίνα χρησιμοποιούσε ακόμη μεσαιωνικές τιμωρίες, συμπεριλαμβανομένου του λεγόμενου "death by a thousand cuts") δεν μπορούν παρά να προκαλούν τον θαυμασμό και να κερδίζουν την εμπιστοσύνη των κατοίκων».

Ο αυτοκράτορας Daoguang, που εκ πεποιθήσεως δεν επιθυμούσε κανένα άνοιγμα στη Δύση και μεταβολή των παραδόσεων της Κίνας, πέθανε σύντομα ταπεινωμένος. Τον διαδέχθηκε ο τέταρτος γιος του, Xianfeng, σύζυγος της Cixi. Μετά τον θάνατο του συζύγου της το 1861, η Cixi κυβέρνησε πρακτικά η ίδια μέχρι τον θάνατό της το 1908, παρόλο που παρεμβλήθηκαν δύο ακόμα επίσημοι αυτοκράτορες, ο γιος της, Tongzhi, και ο ανιψιός της, Guangxu.

Πίσω από παραβάν, χωρίς ποτέ να δει τους υπουργούς της και τους ξένους αξιωματούχους διότι ως γυναίκα της απαγορευόταν, κυβέρνησε απολυταρχικά αλλά δικαιότερα από τους προκατόχους της, έκανε πολλά λάθη (με κορυφαίο ίσως το πόλεμο των Boxers), αλλά και οδήγησε την Κίνα στον 20ό αιώνα με αποφασιστικότητα: Έστειλε διπλωματικές αποστολές στη Δύση, άνοιξε την Κίνα στο εξωτερικό εμπόριο, αύξησε κατακόρυφα τα έσοδα από δασμούς, εισήγαγε νέες τεχνολογίες (τηλέγραφο κ.ά.) και εκπαιδευτικό σύστημα εμπνευσμένο από τη Δύση (δηλαδή όχι μόνο Κομφούκιο και καλλιγραφία), εκμοντέρνισε το σύστημα ποινών της χώρας καταργώντας τα μεσαιωνικά βασανιστήρια και τρόπους θανάτωσης, σεβάστηκε την αυτονομία του Θιβέτ διατηρώντας το όμως στην κινεζική επικράτεια (συνθήκη του 1906 με τη Βρετανία) και... δρομολόγησε ελεύθερες δημοκρατικές εκλογές στη χώρα.

Στις 27 Αυγούστου 1908 και αφού ήδη από το 1905 μελετούσε τα πολιτικά συστήματα της Ευρώπης και των ΗΠΑ με ειδικές αποστολές, δημοσιοποίησε προσχέδιο Συντάγματος που περιόριζε τη δύναμη της εκτελεστικής εξουσίας (η οποία παρέμενε στην Αυλή με τον Αυτοκράτορα να έχει τον τελευταίο λόγο) και θεσμοθετούσε την «την ελευθερία του λόγου, της γραφής, της δημοσιοποίησης, της συνάθροισης, της δημιουργίας κομμάτων και της κατοχής θέσης στο κοινοβούλιο για όσο το επιτρέπει ο νόμος». Σε περίπτωση διαφωνίας μεταξύ του Αυτοκράτορα και της Βουλής (που θα είχε δύο σώματα) «και οι δύο πλευρές θα κάνουν υποχωρήσεις» ανέφερε το συνοδευτικό κείμενο της Cixi. Στη συνέχεια, υπέγραψε διάταγμα με το οποίο ορίστηκαν τα βήματα που θα οδηγούσαν στη διενέργεια ελεύθερων εκλογών στη χώρα το 1916. Το Σύνταγμα και η δημοκρατία που σκιαγραφούσε δεν ήταν όπως τη γνωρίζουμε σήμερα – δικαίωμα εκλέγειν και εκλέγεσθαι είχαν μόνο ορισμένες, αν και ευρείες, κατηγορίες πολιτών, όπως πάντως συνέβαινε και στις ευρωπαϊκές χώρες εκείνη την εποχή. Το σημαντικό ήταν ότι, μετά από χιλιετίες απόλυτης εξουσίας του αυτοκράτορα, οι Κινέζοι γινόταν πολίτες, όχι υπήκοοι.

Κανείς δεν μπορεί να ξέρει πώς θα είχε εξελιχθεί η Κίνα, αν αυτή η προσπάθεια είχε ευοδωθεί. Όμως η Cixi δεν έζησε για να ολοκληρώσει το έργο της. Πέθανε μερικούς μήνες αργότερα, αφού είχε προλάβει να ορίσει για διάδοχό της (πράγμα πρωτόγνωρο, καθώς δεν ήταν η ίδια αυτοκράτορας αλλά ενεργούσε ως αντιβασιλέας) τον Puyi, τον «Τελευταίο Αυτοκράτορα» της Κίνας, και να δολοφονήσει τον αυτοκράτορα Guangxu, υποχείριο των Ιαπώνων τον οποίο είχε αποτελεσματικά παραγκωνίσει από την εξουσία για πολλά χρόνια.

Η ιστορία, που δεν έχει αναγνωρίσει στη Cixi το ρόλο που πραγματικά έπαιξε, είναι γνωστή. Μετά από εμφύλιο και πόλεμο με την Ιαπωνία, η Κίνα κατέληξε στα δολοφονικά χέρια του Μάο και 70 εκατ. άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους σε καιρό ειρήνης.

Το Χονγκ Κονγκ, η τελευταία αποικία της Βρετανικής αυτοκρατορίας, επανήλθε στα χέρια της Κίνας την 1 Ιουλίου 1997 ως περιοχή με ειδικό καθεστώς και αυτονομία για όλα τα θέματα πλην εξωτερικής πολιτικής και της άμυνας. Πριν την οριστική παράδοση, ο τελευταίος διοικητής της περιοχής, Chris Patten, επιδίωξε να εισάγει δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις στο πολιτικό σύστημα της χώρας ώστε να δεσμεύσει την Κίνα, γεγονός που οδήγησε σε ένταση μεταξύ των δύο χωρών και στην καθαίρεση των εκλεγμένων αρχών αμέσως μετά τη μεταβίβαση της εξουσίας. Δεκατέσσερα χρόνια μετά, οι κάτοικοι του Χονγκ Κονγκ ζητούν ελεύθερες εκλογές. Αυτό όμως δεν είναι ζητούμενο για ολόκληρη την Κίνα;

(Γι’ αυτό το κείμενο άντλησα κάποια στοιχεία από το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο της Yung Chang, “Empress Dowager Cixi”, εκδόσεις Vintage Books, 2013)